|
Ito ay isang hindi-WLC na artikulo. Kapag gumagamit ng mga pinagkukunan mula sa mga labas na may-akda, kami'y naglalathala lamang ng nilalaman na may 100% pagkakatugma sa Bibliya at sa mga kasalukuyang paniniwalang biblikal. Kaya ang ganitong mga artikulo ay maaaring ituring na parang direktang galing sa WLC. Kami’y lubos na pinagpala sa paglilingkod ng maraming tagapaglingkod ni Yahuwah. Ngunit hindi namin inaabiso ang aming mga kasapi na galugarin ang iba pang gawa ng mga may-akda na ito. Ang mga gawang iyon ay hindi na namin isinama mula sa paglalathala dahil ang mga iyon ay naglalaman ng mga kamalian. Nakalulungkot, wala pa kaming nahahanap na paglilingkod na walang dungis. Kung ikaw ay nagulantang sa ilang hindi-WLC na inilathalang nilalaman [artikulo/episodyo], tandaan ang Kawikaan 4:18. Ang aming pagkakaunawa ng Kanyang patotoo ay umuusbong, sapagkat mas maraming liwanag sa ating landas. Mas itinatangi namin ang katotohanan nang higit sa buhay, at hangad ito saanman ito matatagpuan. |
“Ngunit may isang Diyos sa langit na naghahayag ng mga lihim, at siyang nagpapaaninaw sa kung ano ang mangyayari sa mga huling araw.” (Daniel 2:28)
Ang aming layunin sa artikulong ay isang tatluhan. Ito ay para ipakita:
Mas malapit na titingnan natin sa anumang bagay na nilikha ng tao, mas dakila ang bilang ng mga bahid ang inilalabas. Ibigay ang isang pinakintab na piraso ng asero para siyasatin sa ilalim ng isang mikroskopyo, at ito’y lumilitaw na may dungis at magaspang; kapag inilapit sa isang pintang langis at may hitsurang pangit at baluktot.
Hindi ito ang kaso sa paglikha ni Yahuwah, gayunman. Siyasatin ang talulot ng isang rosas nang pinakamalapit, at ang malambot na kagandahan nito ay magiging mas maringal na ipinakita. Ibigay ang pakpak ng isang paru-paro, o ang mahusay na mekanismo ng mata, upang masiyasat sa ilalim ng mikroskopyo, at ang nakatago at mga kumplikadong baghan ay agad makikita.
Ito rin ay katulad sa Bibliya. Mas maliwanag na pag-aralan ang mga pahina nito, mas maganda at mas mahalagang bagay rito ang makikita. Ito’y nagbabagong-anyo sa resulta nito. Ito’y nagbibigay ng isang batayan para sa mas magalak na pamumuhay habang ipinapakita ang landas sa walang hanggang buhay sa hinaharap. Sapagkat isinulat ni Pablo: “Sapagkat may pangako ito hindi lamang sa buhay ngayon, kundi maging sa panahong darating” (1 Timoteo 4:8). At, katulad ng iba’t ibang anyo ng paglikha tungkol sa atin, kung mas pag-aaralan, mas dakila ang kamangha-manghang makikita, nagpapatotoo na ang Kamay na lumikha nito ay banal.
Ang kahanga-hangang katuparan ng propesiya ng Bibliya ay nagpapakita na ito’y lagpas sa lahat ng pag-aalinlangan. Ang tao ay hindi maaaring mahulaan ang hinaharap sa anumang katiyakan, ngunit ang Bibliya ay ipinapakita ang katapusan mula sa simula. Ipinahayag ni Yahuwah:
“Ako si Yahuwah, na nagpapahayag ng wakas mula sa pasimula, at mula nang mga unang panahon, ng mga bagay na hindi pa nangyayari; na nagsasabi, Ang payo ko ay mananayo, at gagawin ko ang aking buong kaligayahan” (Isaias 46:10).
Ito ay hindi huwad na angkin. Ang katuparan ng propesiya ng Bibliya pababa sa mga panahon ay nagbibigay ng katiyakan na si Yahuwah ay maaaring gawin kung ano ang niloloob Niya at gagawin Niya kung ano ang ipinapahayag Niya. Ito ay isang katiyakan na ang ganap na tiwala ay maaaring ilagay sa Bibliya at si Yahuwah ay gagawing mabuti ang Kanyang pangako:
Ang aming layunin ay para ipakita ang ilan sa mga balaghan ng propesiya kaya ang mambabasa ay maaaring tanggapin nang may katiyakan ang pagtuturo ng Bibliya. Ito ay naipakita sa paglitaw at pagbagsak ng mga bansang isinaalang-alang sa liwanag ng propesiya ng Bibliya. Nahulaan ng Bibliya na ilang tiyak na bansa ay maglalaho habang ang iba ay mananatili hanggang itatag ang Kaharian ni Yahuwah sa lupa. Kabilang sa mga una ay Ninive, Babilonya, Tiro, Edom, Ammon, Filistia, atbp.; ang huli ay Arabia, Persya, Libya, Etiopia, Egipto, at Israel.
Ang mga naunang bansa ay ganap na naglaho gaya ng nahulaan; ang mga nahuli ay nalalabi, at nasa kondisyon na ang mga propeta ay ipinahayag na ang mga ito ay masusumpungan.
Anong ibang aklat ang naglalarawan ng mga ganoong kaganapan na paparating?
Aming iminungkahi nang daglian kung isinasaalang-alang ang ilan sa mga hulang ito na ang pagkamaringal ng mga katuparan nito ay maaaring mas pahalagahan
Ang ika-26 na kabanata ng Ezekiel ay naitala ang isang kapansin-pansing propesiya laban sa Tiro. Ang sinaunang kapangyarihang ito ay sinalungat ang bayan ni Yahuwah ng Israel, at laban rito, ang propeta, sa ngalan ni Yahuwah, ay umugong sa banal na paghahatol. Sinabi sa mga taga-Tiro:
Bawat detalye ng propesiyang ito ay nakumpleto at kahanga-hanga ang katuparan.
Kakaunting tao ngayon ang nakakaalam ng anuman tungkol sa Tiro, kaya ganap ang propesiya ay natupad. Ngunit noong 596 BC, noong ito’y ipinahayag, ang Tiro ay pangunahing kapangyarihan sa dagat ng sinaunang mundo. Estratehikong nakaposisyon sa baybayin ng Mediteraneo, na kasalukuyang Lebanon, ang mga sasakyang-dagat ng Tiro ay naghari sa mga dagat sa loob ng mga siglo.
Maaga sa ikaanim na siglo BC., gayunman, natamo ng Tiro ang poot ni Nabucodonosor at ang lumalakas na kapangyarihan ng Babilonya. Determinado si Nabucodonosor na wasakin ang kapangyarihan, at nang alinsunod, siya’y nagmartsa laban sa siyudad at kinubkob ito. Matapos ang isang pinahabang pagkubkob sa loob ng ilang taon, nasira niya ang mga pader, at ang siyudad ay bumagsak. Noong ang mga taga-Tiro ay nakita na ang paglaban ay wala nang saysay, inilipat nila ang karamihan ng kanilang kayamanan sa isang isla na nasa kanilang pag-aari, kalahating milya mula sa pampang. Ang lumang siyudad ay nilisan, at ang Tiro ay nagpatuloy na labanan ang kanilang mga kaaway mula sa bagong muog na isla.
Bagama’t ang orihinal na siyudad ay “winasak” ni Nabucodonosor, nahulaan ni Ezekiel, ang balanse ng propesiya ay hindi pa natupad. Ipinahayag ni Ezekiel (kabanata 26):
“At sila’y magsisisamsam ng iyong mga kayamanan, at lolooban ang iyong kalakal; at kanilang ibabagsak ang iyong mga kuta, at gigibain ang iyong mga masayang bahay; at ilalagay ang iyong mga bato, at ang iyong kahoy at ang iyong alabok sa gitna ng tubig . . . At gagawin kitang hubad na bato: ikaw ay magiging dakong ladlaran ng mga lambat; ikaw ay hindi na matatayo; sapagkat ako [si Yahuwah] ang nagsalita . . . pagka tatabunan kita ng kalaliman, at tatakpan ka ng maraming tubig” (berso 12, 14, 19).
Hindi ito natupad ni Nabucodonosor, bagama’t nawasak niya ang orihinal na siyudad. Ang propesiya ay inilarawan ang isang walang pangalan na kapangyarihan sapagkat “sila ang gagawa nito.” Ipinapakita ng kasaysayan na ito ay si Alexander ang Dakila at kanyang mandirigmang Gresyan.
Samantala, sa loob ng halos 250 taon, ang bahagyang nasirang siyudad ng sinaunang Tiro ay nanatili sa pangunahing lupain, habang ang kapangyarihan ng Tiro ay muling lumitaw mula sa muog na isla. Kabaligtaran sa mga kinakailangan ng propesiya, ang mga bato, ang mga kahoy, at alabok ng sinaunang siyudad ay hindi pa “itinapon sa gitna ng tubig” na nahulaan, ang lugar nito ay hindi pa ginawang “walang takip gaya ng itaas ng isang bato,” hindi rin ang kapangyarihang Tiro ay hindi na mababawing sira. Kabaligtaran, ang mga yaman ng mundo ay umagos sa mga tarangkahan nito sa silanganan, at ang impluwensya ng Tiro ay muling lumitaw sa antas ng naunang kadakilaan nito.
Ito’y tila na bagama’t ang propesiya ni Ezekiel ay nabigo. Ngunit si Yahuwah ay wala sa pagmamadali, at ang pagkaantala ay mapaghamon sa pananalig. Sa huli, gumawa ng nakamamatay na pagkakamali ang Tiro. Ito’y sinalungat ni Alexander ang Dakila. Sa kanilang muog na isla, protektado ng kanilang makapangyarihang hukbong dagat at napaligiran ng bughaw na katubigan ng Mediteraneo, ang mga taga-Tiro ay maaaring mabayaran na labanan ang kanilang pwersa sa kalupaan. Subalit determinado si Alexander na madadala niya sa kanyang kontrol ang Tiro. Upang gawin ito, kailangan niyang tumungo sa muog na isla, na ibig sabihin ay kailangan niyang magtayo ng rampa na nagdudugtong sa pangunahing lupain sa isla kaya ang kanyang mga mandirigma ay maaaring magmartsa.
Ang mga bato, ang mga pader, at ang mga kaaya-ayang tahanan ng mga guho ng pangunahing lupaing siyudad (ang isa na sinabi ni Ezekiel na ganap na masisira at hindi muling maitatayo) ay nagbigay sa kanya ng isang paraan na gawin ito. Inutos niya na sila’y itatapon “sa gitna ng tubig” (nahulaan ni Ezekiel) para sa layuning ito. Ang malinis na pagwalis ay ginawa sa lugar, at walang nalalabi ng siyudad ang nanatili. Wala nang muling naitayo pa. Inutos ni Yahuwah na ito ang magiging tadhana nito, at ang Kanyang mga salita ay natupad hanggang sa mismong letra, sa kabila ng pagtagal ng 250 taon, ang bawat indikasyon ay tila pumunto sa kabaligtaran.
Ngayon, ang bughaw na katubigan ng Mediteraneo ay hinugasan ang mga guho ng Tiro, na naging “dakong ladlaran ng mga lambat.” Tumungo sa lugar ng sinaunang Tiro ngayon, at posible na makita ang mga mangingisdang Arabo na ginagawa kung ano ang nahulaan ni Ezekiel na gagawin nila, 2,500 taon ang nakalipas. Si Thomson, sa kanyang “Land and the Book,” ay isinulat:
“Ang bilang ng ganayt na haligi na nananahan sa dagat ay kagulat-gulat. Ang silanganang -pader ng panloob na daungan ay ganap na itinatag sa mga ito, at ang mga ito’y makapal na saklaw sa ilalim ng dagat sa bawat panig. Ang Tiro ay isang siyudad ng mga haligi at mga templo par ekselans . . . Dagat itanong ng sinuman nang hindi makapaniwala, ‘Saan ang mga bato ng sinaunang Tiro?’ . . . ang mga ito’y natagpuan na nagkalat sa daanan ni Alexander, sa kanyang sinakal na daungan, at sa ilalim ng dagat.”
Matagumpay ang pag-atake ni Alexander, at ang kapangyarihan sa dagat ng Tiro ay nawasak. Hindi naghari ang mga sasakyang-pandagat nito, at hindi ang papuri nito ay inaawit sa mga merkado ng sinaunang mundo. Bilang isang bansa, ito’y naglaho, hindi na muling lilitaw pa.
Ang daanan na itinayo ni Alexander ay patuloy na nagdudugtong sa minsang muog na isla ng Tiro sa pangunahing lupain. Nananatili, ito’y ganap na may bawat palatandaan ng orihinal na siyudad na naglaho kaya ang posisyon nito ay maaari lamang matiyak ng sinukat na distanya mula sa mga guho ng muog. Ang makapangyarihang siyudad ng sinaunang Tiro ay ganap na nabura.
Ang Tiro ngayon sa mga guho sa ilalim ng tubig1
Subalit ang hindi kapani-paniwalang bagay ay ang detalye na nahulaan ng Bibliya ang lahat ng ito at paano ang bawat punto ay tuluyang natupad. Ang isang nagkakamaling tao ay hindi maaaring mahulaan ang hinaharap sa ganoong katiyakan at detalye, ngunit ang Bibliya ay magagawa ito. Ito’y nagpapakita na ang napakagandang aklat na ito ay maaaring lubusang pagkatiwalaan at tinitiyak na ang mga propesiyang iyon na nagsasalita ng ikalawang pagdating ni Kristo Yahushua at ang pagtatatag ng Kaharian ni Yahuwah sa lupa ay darating sa katuparan, bagama’t ang katuparan ay maaaring lumitaw na hindi maaari sa tao.
Ang Egipto ay isa sa mga pinakamakapangyarihang bansa ng unang panahon. Ito’y naging tanyag sa agham, sining, at sibilisasyon. Sa mga mahahabang panahon, sinanay nito ang pandaigdigang kapangyarihan; sa loob ng maraming siglo, hawak nito sa distansya ang mga malalakas na imperyo ng Ninive at Babilonya.
Para sa mga pamilyar sa kadakilaan ng Egipto, ito’y lumitaw na hindi malamang na ang mga propesiya ni Yahuwah tungkol sa kapangyarihang ito ay matatanto.
Sa kanyang ika-29 na kabanata, ipinahayag ni Ezekiel na ang Hari ng Babilonya ay pipigilan ang Egipto sa loob ng 40 taon at dadakipin ang marami sa mga tao nito na bilanggo. Ang mga kaganapang ito ay natupad sa loob ng ilang taon ng kanilang proklamasyon ng propeta. Patuloy, nagsalita rin si Ezekiel ng kasalukuyang kondisyon ng Egipto, at sa isang paraan na lubos na dogmatiko at subalit ay lubos na tumpakan kaya nataranta ang lahat ng mga kritiko ng Bibliya.
Ang katotohanan sa kanyang mga salita ay hindi maaaring pasinungalingan.
Si Nabucodonosor ay nilayon na wasakin ang Egipto bilang isang bansa. Patuloy, bagama’t ang propeta ay nahulaan ang pagkawasak ng ibang bansa na nabubuhay pa sa panahong iyon, ipinahayag niya na ang Egipto ay magpapatuloy bilang isang bansa hanggang itatag ang Kaharian ni Yahuwah sa lupa, sa kabila ng mga intensyon ng Hari ng Babilonya. Kaya ang Egipto ay nananatili ngayon, bagama’t ang ibang bansa ay naglaho sa kasaysayan.
Ang propeta ay nahulaan rin ang mismong kondisyon kung saan ang bansa ay masusumpungan. Ipinahayag niya na ito’y mananatiling isang “lupain na kinapanganakan” (Ezekiel 29:14); ito’y “hindi na matataas pa man ng higit kay sa mga bansa” (berso 15), at, anong mas kapansin-pansin, “Hindi na magkakaroon pa ng prinsipe sa lupain ng Egipto” (Ezekiel 30:13).
Ang mga salitang ito na sinalita noong ang Egipto ay isang makapangyarihan, kinatakutan ng ibang bansa, at nakipagtalo sa Babilonya bilang isang dominyo sa mundo. Maraming ibang bansa ang nakasilong sa ilalim ng anino ng proteksyon ng Egipto, kabilang sa mga ito ang bayan ng Israel.
Ang mga salita ni Ezekiel ay tunay na nahulaan ang isang ganap na pagkasaliwa ng kapangyarihan ng Egipto. Sa kaparehong panahon gayong ipinahayag ng propeta na ang Tiro ay darating sa ganap na wakas, ipinahayag niya rin na ang Egipto ay bahagyang babangon mula sa atake ni Nabucodonosor at magpapatuloy bilang isang bansa, bagama’t sa isang mababa o kondisyon ng “kinapanganakan,” pinamunuan ng mga banyaga, at hindi na naghahari sa iba.
Maliban mula sa Banal na pagkapukaw, wala ang maaaring magsalita ng ganoong katiyakan, o sa ganoong detalye, tungkol sa panghinaharap na isang tanyag at, sa simula, makapangyarihang bansa. Ipinapakita ng kasaysayan kung paano ganap na natupad ang propesiya. Kasunod ng pagbagsak ng Babilonya, ang Egipto ay matagumpay na sinakop ng mga Griyego, Romano, Sarasen, at Memiluk. Maaga sa ika-16 na siglo, ang mga Turko ay nakuha ang pag-aari sa bansa. Sa pagwawakas ng ika-18 siglo, dumating ang mga Pranses. Sila’y pinalayas ng mga Briton, na ibinalik ang kontrol sa mga Turko. Noong 1882, ang pambansang partido, sa ilalim ni Arabi Pasha, ay nag-alsa at sapilitang pinaalis ang mga Turkong lider. Ang mga Ingles, gayunman, ay napasuko ang rebelyon at inokupahan ang Egipto. Sa huli, ang mga Briton ay umalis, ngunit ang mga banyaga ay nagpatuloy sa pananakop.
Ang mga pagkatalo ay ipinakita ang pulitikal na kahinaan ng Egipto na pinagdusahan sa kamay ng mga Israeli. Dito, gaya sa ibang tampok ng modernong Egipto, ang hindi kapani-paniwalang patotoo ng propesiya ng Bibliya ay ipinahayag. Ang Bibliya ay nahulaan ito. Ipinapahayag nito na isang “diwa ng kasuwailan” ang ilalantad sa Egipto na “iniligaw” sa resulta na “ang lupain ng Juda ay magiging kakilabutan sa Egipto” (Isaias 19:14-17).
Ang mga salitang ito ay natupad hanggang sa mismong letra sa ating panahon.
Ang mga mananalaysay ay nagpahayag ng pagtataka sa kung paano ang Egipto ay sumailalim sa iba’t ibang lahi at pinamunuan ng mga “banyaga” sa mahabang panahon. Ang mag-aaral ng Bibliya ay hindi nagtaka. Sa dagdag na ebidensya na ito ng kamay ni Yahuwah sa pandaigdigang hugnayan, nakikita Niya ang isang kahanga-hangang katuparan ng pinaka kapansin-pansin na aklat na buhay: ang Bibliya.
Ang bansang naghatid sa paunang pagbagsak ng Egipto, Tiro, at ibang kapanahong kapangyarihan, kabilang ang mga Hudyo, ay Babilonya. Ang Babilonya ay ang pinakadakilang siyudad na imperyo ng sinaunang mundo. Si Nabucodonosor, ang pinakabantog na hari nito, ay isang pinakamasaganang tagabuo. Sa ilalim ng kanyang direksyon, ang kabisera ay halos ganap na muling nabuo, tuluyang kumakatawan sa kanyang kapangyarihan at katanyagan. Ang napakalaking mga pader nito ay naisip na hindi magagapi. Ang mga nakalawit na hardin nito ay isa sa pitong balaghan ng sinaunang mundo. Ang mga tore, gusali, arkitektura, at templo nito ay ang dangal ng lahat ng Caldeo. Ang mga kapanahunang mananalaysay ay ipinahayag na ang makapangyarihang siyudad, na binuo ang isang parisukat nang 15 milya sa bawat gilid, ay binakuran ng mga pader na 87 talampakan ang kapal at 350 talampakan ang taas.
Nilayon ni Nabucodonosor na gawin ang kanyang siyudad na permanenteng monumento ng kanyang kadakilaan.
Subalit ang lahat ng materyal na kalakasan, karangyaan, at karangalan ay walang saysay sa Diyos ng Israel. Mahigit isang siglo bago ang kapanganakan ni Nabucodonosor, nahulaan ni Isaias:
“At ang Babilonya, ang kaluwalhatian ng mga kaharian, ang ganda ng kapalaluan ng mga Caldeo, ay magiging gaya nang gibain ni Yahuwah ang Sodoma at Gomorra. Hindi matatahanan kailan man, ni di tatahanan sa buong panahon: ni di magtatayo roon ang taga Arabia ng tolda; ni di pahihigain doon ng mga pastor ang kanilang kawan. . . At ang mga lobo ay magsisihiyaw sa kanilang mga moog . . .” (Isaias 13:19-22).
Ang katapangan ng ganoong prediksyon ay nakagugulantang kung isinaalang-alang ang laki at lakas ng Babilonya. Ito’y binigkas noong ang siyudad ay lumilitaw sa kapangyarihan. Subalit ito’y lubusan na natupad na hanggang kamakailan, ang lugar ng Babilonya ay nasa pagtatalo ng mga iskolar. Ilang kritiko ng Bibliya ay inangkin pa nga na si Nabucodonosor ay piksyon at siya’y hindi umiral sa labas ng mga pahina ng Kasulatan!
Sa panahon ng ika-19 na siglo, gayunman, ang mga gumuhong palasyo ng napakagandang siyudad na ito ng nakaraan ay nahukay. Sa pagkalito ng mga kritiko ng Bibliya, ang pangalang “Nabucodonosor” (Nebuchadnezzar) ay laganap na ipinakita sa mga talaan nito. Ngunit ang lahat ng karangalan ng nakaraan ay matagal nang naglaho. Ang Babilonya ay hindi na ang sentro ng isang makapangyarihang imperyo, sapagkat ang mga buhangin ng disyerto ay ganap na binalot ang mga guho nito upang burahin ito sa pag-iral. Ang orihinal na pagkamayabong nito ay nawasak kaya “di pahihigain doon ng mga pastor ang kanilang kawan” (Isaias 13:20). Hindi rin ang mga Arabo ay magtatayo ng kanilang tolda roon, dahil ang ilang lokal na pamahiin ay nagbabawal sa kanila na magkamping nang magdamag sa lugar na iyon.
Ang sinaunang Babilonya ay naging tahanan ng mga aso, mga lobo, at mga dyakal, na nahulaan ng propeta! Ang mga propesiya ng Bibliya, nahulaan sa mga aklat ni Isaias, Jeremias, Ezekiel, at Daniel, ay mayroong nakamamangha at maliwanag na katuparan.
Ngayon, ang napakalawak na mga guho ng Babilonya ay isang tahimik na saksi sa pagkamatapat ng propesiya ng Bibliya at ang karangalan ng sinaunang siyudad. Sila’y bumubuo sa isang arkeolohikong balaghan, ang galak ng mga turista, ngunit ang mga guhong iyon ay pinabayaan at inawasan ng mga nananahang Arabo ng lupain na hindi titigil nang malapit sa mga ito sa magdamag.
Ito ay minsang sentro ng pinakadakilang imperyo sa lahat ng panahon, at si Nabucodonosor, ang punong lider nito, ay muling itinayo ang siyudad para sa pamalagian. Nagmataas siya sa kanyang karangyaan at karangalan: “Hindi baga ito ang dakilang Babilonya na aking itinayo na pinaka tahanang hari, sa pamamagitan ng lakas ng aking kapangyarihan at sa ikaluluwalhati ng aking kamahalan?” (Daniel 4:30). Ganito pansamantala ang kaluwalhatian ng tao!
Ang kanyang mga salita ay umaalingawngaw sa pasilyo ng panahon, nagpapatotoo hindi sa kanyang kadakilaan kundi sa walang pagkakamaling patotoo at katunayan ng propesiya ng Bibliya. Ang sagot ni Yahuwah sa pagmamataas ni Nabucodonosor ay: “At ang Babilonya, ang kaluwalhatian ng mga kaharian, ang ganda ng kapalaluan ng mga Caldeo, ay magiging gaya nang gibain ni Yahuwah ang Sodoma at Gomorra....... Kung paanong ibinuwal ng Babilonya ang namatay sa Israel, gayon mabubuwal sa Babilonya ang namatay sa buong lupain” (Jeremias 51:49, 58).
Si Yahuwah ang gumagabay sa kapalaran ng mga bansa.
Noong taong 606 BC., ginawang bihag ng Babilonya ang Israel. Ngayon ang mga Hudyo ay bumabalik, at ang Israel ay nagsisimulang umunlad, ngunit ang mga palasyo ng Babilonya ay “hindi tatahanan sa buong panahon.” Ang makapangyarihang imperyong ito ay pinabagsak sa kawalan, eksakto sa inilarawan ni Yahuwah.
Ang Israel ay batay sa bilang na pinakamahina sa mga bansa ng sinaunang panahon, at subalit, bagama’t ang mga propeta ay nahulaan ang ganap na pagkawasak ng mga mas makapangyarihan, ipinahayag ni Yahuwah sa mga Hudyo:
“Sapagkat ako’y sumasaiyo sabi ni Yahuwah upang iligtas kita: sapagkat gagawa ako ng lubos na kawakasan sa lahat na bansa na aking pinapangalatan sa iyo, ngunit hindi ako gagawa ng lubos na kawakasan sa iyo; kundi sasawayin kita ng kahatulan, at walang pagsalang hindi kita iiwan na walang parusa” (Jeremias 30:11).
Ang layunin ni Yahuwah ay para maipakita sa bayan ng Hudyo (Juan 4:22), at sila’y nakatadhana na gampanan ang isang kritikal na posisyon sa mga mortal na paksa ng kaharian ni Kristo. Isa sa mga titulo na pinagtibay ni Panginoong Yahushua ay “Hari ng mga Hudyo.” Sa batayang ito, sila’y nakuha sa kanyang kamatayan, ngunit siya ay babalik sa mapagpakumbaba, disiplinado, at mangangaral sa sumusuway na bansa sa mga patotoo ni Yahuwah (Roma 11:26) at aangkinin ang kanyang nararapat na posisyon bilang Hari (Mateo 19:28; Lucas 1:32-33). Mula sa Jerusalem, iaabot niya ang kanyang kapangyarihan sa buong daigdig, dinadala ang lahat ng sangkatauhan sa ilalim ng kanyang awtoridad (Isaias 60:12). Ang Jerusalem ay magiging sentro ng kanyang kapangyarihan (Isaias 24:23); ito’y muling bubuo sa “luklukan ng Panginoon” (Jeremias 3:17), at “ang siyudad ng dakilang Hari” (Mateo 5:35).
Kaya sa kabila ng nakaraang rebelyon ng mga tao laban sa mga paraan ni Yahuwah, ang mga salita ng Kasulatan ay matutupad: “At mangyayari, na kung paanong kayo’y naging isang sumpa sa gitna ng mga bansa, Oh sangbahayan ni Israel, gayon ko kayo ililigtas, at kayo’y magiging isang kapalaran” (Zacarias 8:13).
Ang pagbabalik ng mga Hudyo sa lupain ng Israel sa ating panahon ay isang hakbang tungo sa katuparan.
Sa pambihirang kasaysayan ng Israel, ang mga balaghan ng propetikong salita ay katangi-tangi. Ang bawat pangunahing insidente sa kanilang kasaysayan ay naging paksa ng propesiya. Sa tatlong kapansin-pansin kabanata (Deuteronomio 28, 29, 30), ang buong kasaysayan ng Israel, mula sa panahon na sila’y pumasok sa Lupain ng Pangako hanggang sa pagbabalik ni Kristo, ay nailarawan. Isinasama nito ang mga pagkakabihag kung saan sila’y sinakop, sila’y nakakalat sa mga Hentil, at maging ang mismong damdamin ng pagkapoot na nagbunga sa ibang tao.
Ang propesiyang ito ay ipinadala ni Moises at ibinigay sa mga tao bago sila bumuo ng isang bansa sa Lupain ng Pangako.
Karamihan sa kaugalian ng mga pambansang lider ay upang hikayatin ang kanilang mga tagasunod ng mga kumikinang na larawan ng panghinaharap na kadakilaan. Patuloy, noong pinangunahan ni Moises ang Israel palabas ng Egipto, mga 3,500 taon ang nakalipas, siya ay walang huwad na ilusyon tungkol sa tadhana ng bayan. Sa pagkapukaw kay Yahuwah, sinabi niya nang maliwanag na sila’y magiging palasuway sa mga utos ni Yahuwah, at bilang isang resulta: “At pangangalatin ka ng Panginoon sa lahat ng mga bayan, mula sa isang dulo ng lupa hanggang sa kabilang dulo ng lupa” (Deuteronomio 28:64).
Inilarawan pa niya ang estado na masusumpungan nila ang sarili sa mga bansa ng kanilang pagpapakalat:
“At sa gitna ng mga bansang ito ay hindi ka makakasumpong ng ginhawa, at mawawalan ng kapahingahan ang talampakan ng iyong paa: kundi bibigyan ka ng Panginoon doon ng sikdo ng puso, at pangangalumata, at panglalambot ng kaluluwa: At ang iyong buhay ay mabibitin sa pagaalinglangan sa harap mo; at ikaw ay matatakot gabi't araw, at mawawalan ng katiwalaan ang iyong buhay” (Deuteronomio 28:65-66).
Hindi ba ito eksaktong sinasagot ang kondisyon ng mga Hudyo sa pag-uusig? Ang paglilitis kay Eichmann ay nagpakita kung paano ang mga Hudyo ay brutal na pinahirapan at inilagay sa kamatayan sa mga kampong konsentrasyon ng Alemanya at paano ang anim na milyon ay napuksa sa rehimeng Hitler. At iyon ay isang insidente sa isang mahabang kasaysayan ng pag-uusig sa alinmang bansa na sumalungat sa mga Hudyo, isang pagtrato na wawasak sa anumang bansa maliban sa mga Hudyo.
Nahulaan ng Bibliya na sila’y uusigin at ipinapaliwanag kung bakit – dahil sila’y tatalikod kay Yahuwah at tatanggihan ang tanging tiyak na pananggalang na magliligtas sa kanila.
Ipinakita rin ni Moises kung paano sila kakalat sa lahat ng mga bansa. 1,500 tao bago ito matupad, nahulaan niya ang pagkubkob sa Jerusalem noong 70 AD na naghatid sa wakas ng estado ng Hudyo sa isa sa pinaka kakila-kilabot na insidente ng pagdanak ng dugo at karahasang naitala sa kasaysayan. Ipinahayag niya:
“Magdadala ang Panginoon ng isang bansang laban sa iyo mula sa malayo, mula sa katapusan ng lupa, na gaya ng lumilipad ang agila; isang bansang ang wika’y hindi mo nababatid . . . at kaniyang kukubkubin ka sa lahat ng iyong mga pintuang-bayan sa iyong buong lupain” (Deuteronomio 28:49-52).
Lumitaw ang Roma nang bantog sa entablado ng kasaysayan ng sangkatauhan sa loob ng hindi bababa sa 1,200 matapos ipahayag ni Moises ang mga salitang ito, tinukoy sa sipi sa ibabaw. Ang pamantayan ng Romanong hukbo ay isang lumilipad na agila; sila’y dumating mula “sa katapusan ng lupa” (ang sukdulan ay ikinulong ang nalalamang mundo), at sila’y nagsalita ng wika na hindi nalalaman ng mga Hudyo (walang wika na mas banyaga sa istruktura at idyoma ng Hebreo kaysa sa Latin).
Ang bansang ito, malinaw na tinukoy sa propesiya, ay nagmartsa laban sa mga Hudyo noong 70 AD, kinubkob at tuluyang nawasak ang siyudad, at dinakip ang mga tao sa pagkakabihag. Ipinataw ang mga direksyon ng Romanong kumander, si Titus, na ang maringal na Templo ay pananatilihin. Subalit sa init at bangis ng labanan, ang mga hukbo ay hindi pinansin, at ang siyudad at ang templo ay ibinagsak. Ito’y natupad ang kaparehong propesiya na nahulaan ni Yahushua tungkol sa pagpapabagsak ng siyudad at templo (Lucas 21:24). Ipinahayag niya ang tungkol sa huli: “Darating ang panahon na lahat ng nakikita ninyong ito ay iguguho, at walang bato na makikitang nasa ibabaw ng isa pang bato” (Lucas 21:6).
Ngunit ang Bibliya ay nahulaan hindi lamang ang pagpapakalat ng Israel kundi ang kanilang muling pagtitipon rin, “Ang nagpangalat sa Israel, siyang magpipisan sa kaniya,” ipinahayag ni Jeremias (31:10). At nahulaan rin ni Moises:
“Ay babawiin nga ng Panginoon mong Diyos ang iyong pagkabihag, at mahahabag sa iyo, at ibabalik, at titipunin ka sa lahat ng mga bayang pinagkalatan sa iyo” (Deuteronomio 30:3).
Ibang propesiya ng Bibliya ay nagpahayag:
“Narito, aking pipisanin sila mula sa lahat ng lupain, na aking pinagtabuyan sa kanila sa aking galit, at sa aking kapusukan at sa malaking poot, at dadalhin ko sila uli sa dakong ito, at akin silang patatahaning tiwasay. . . Oo . . . aking tunay na itatatag sila sa lupaing ito ng aking buong puso at ng aking buong kaluluwa” (Jeremias 32:37-41).
“At aking ilalabas sila sa mga bayan, at pipisanin ko sila mula sa mga lupain, at dadalhin ko sila sa kanilang sariling lupain; at pasasabsabin ko sila sa mga bundok ng Israel” – (Ezekiel 34:13). “Mangyayari sa mga huling araw” (Ezekiel 38:8, 12, 16).
Ang kasalukuyang pagbabalik ng mga Hudyo sa kanilang sinaunang lupain ay isang katibayan ng katuparan sa mga propesiyang ito. Ang ganap na katuparan ay naghihintay sa pagbabalik ng Panginoong Kristo Yahushua.
Ito’y dakila ang kahalagahan na sa ating panahon, mga tatlong milyong Hudyo ang bumalik sa lupain, at matapos ang dalawang libong taon na nakakalat, ang Israel ay muling naging bansa sa lupa. Ang mga mag-aaral ng propesiya ay natanto na ito ay pambungad sa pagbabalik ni Kristo, na nakatadhanang mamumuno mula sa Jerusalem sa muling nabuong Israel, nalinis mula sa mga nakaraang kawalan ng pananalig at katigasan ng puso (Joel 3:16-17; Ezekiel 36:22-29).
Ang kaharian ni Kristo ay lalagpas sa Israel, gayunman, upang isama ang lahat ng mga bansa (Jeremias 3:17; Zacarias 14:17) kaya “maraming bansa at mga matibay na bansa ay magsisiparoon upang hanapin ang Panginoon ng mga hukbo sa Jerusalem” (Zacarias 8:22). “Kapayapaan at mabuting kalooban sa mga tao” ay papalitan ang pagkapoot at digmaan, sapagkat siya ang magdudulot ng “katuwiran at kapurihan sa harap ng lahat na bansa” (Isaias 61:11).
Isa sa pinaka kahanga-hangang pagpapatunay ng propetikong salita ay ang pananakop sa Jerusalem noong 1967. Sa taong iyon, matapos ang kapansin-pansing tagumpay ng Israel sa Digmaang Anim na Araw, na tinalo nito ang mga hukbo ng Egipto, Sirya, at Jordan na lumusob, ang mga Hudyo ay natagpuan ang kanilang sarili sa kontrol ng siyudad ng Jerusalem matapos ang dalawang libong taon na nakakalat.
Ang mga kalagayan ay kapansin-pansin, halos mapaghimala. Noong ang UN ay ipinag-utos noong 1947 na magkakaroon ng isang Estado ng Hudyo, ipinahayag rin nito na ang Jerusalem ay dapat na isang internasyonal na siyudad na hindi pag-aari ng mga Hudyo o Arabo.
Hindi magkakaroon ang Israel nito ngayon kung ang siyudad ay nanatili gaya noon!
Sa halip, ang Jordan ay idinagdag ang Jerusalem at inokupahan ito hanggang 1967. Pagkatapos, sa mga huling sandali ng Digmaang Anim na Araw, noong ang Egipto ay natalo, biglang nagpasya ang Jordan na lumusob sa Israel. Ang mga Israeli ay nakiusap sa Jordan, ngunit nagmatigas ang huli. Sila’y nagdeklara ng digmaan sa Israel at tiyak na natalo sa loob ng ilang oras. Sa tagumpay na iyon, ang sinaunang siyudad ng Jerusalem at lahat ng tinawag ngayon na West Bank ay dumating sa ilalim ng kontrol ng Israel.
Narito, ang mga propetikong salita ni Kristo ay lubhang natupad, sapagkat noong nahulaan niya ang pagbagsak ng Jerusalem, at ang nagkawatak-watak na bayan nito sa buong mundo, ipinahayag niya rin na ang bayan ng Hudyo ay MULING MAKAKAMIT ANG SIYUDAD NA IYON SA MGA HULING ARAW. Narito ang kanyang mga salita:
“Mamamatay ang ilan sa pamamagitan ng patalim at ang iba’y dadalhing bihag sa lahat ng mga bansa; at yuyurakan ng mga Hentil ang Jerusalem HANGGANG matupad ang mga panahon ng mga Hentil” (Lucas 21:24).
Ang salitang “hanggang” ay nagtatakda ng pagwawakas ng panahon kung kailan ang siyudad ay nasa ilalim ng pananakop ng Hentil.
Sinipi ni Kristo Yahushua ang propesiya ni Daniel (8:13-14), na nagbibigay rin ng isang takdang oras hanggang sa “mayapakan ng paa” ang banal na siyudad: 2,300 propetikong araw (o taon). At ito ay isang hindi kapani-paniwalang katunayan na ang Jerusalem ay bumagsak sa mga Hudyo nang eksakto 2,300 taon mula sa panahon ng paunang propesiya ng Daniel 8: ang pag-atake ni Alexander ang Dakila laban sa Persya noong 333 BC (mga berso 21-22). Mula sa 333 BC hanggang 1967 ay eksaktong 2,300 taon.
Ngunit ang balaghan ng propesiyang ito ay hindi nagtatapos rito. Sumusunod sa kanyang mga salita na nangangailangan ng pagpapalaya sa Jerusalem, ang Panginoong Kristo Yahushua ay nagsalita ng ekonomiko at pulitikal na pagkabagabag sa lahat ng mga bansa, “mababagabag ang mga bansa” (Lucas 21:25), “Hihimatayin ang mga tao sa takot” sa mga nananaig na kondisyon (berso 26), at pagkatapos ng pagpapahayag ng sarili niyang muli sa lupa sa kaluwalhatian: “makikita nila ang Anak ng Tao . . . at may kapangyarihan at dakilang kaluwalhatian” (berso 27).
Ang mismong pagkakasunud-sunod na ito ay maringal na natupad. Kasunod ng pagkatalo ng mga kapangyarihang Arabo at ang pananakop ng mga Hudyo sa Jerusalem at West Bank, ang mga kondisyon ng pambansang ekonomiko at pulitikal ay matalas na lumala. Ang mga bansa ay humarap sa mga suliraning nakakabagabag na hindi nila magawang maresolba; ang mga paghahanda para sa digmaan gamit ang mga armas ng ganoong pagkawasak ay maaaring lumikha ng takot sa mga puso ng mga taong nag-iisip. Paano nagpatuloy ang mga kondisyong ito. Sa resulta ng Digmaang Anim na Araw at pananakop ng Israeli sa Jerusalem. Nabigo sa digmaan, ang mga Arabo ay dumulog sa mga ekonomikong panggigipit, kabilang ang langis. Ang kanilang layunin ay para magdulot sa ibang kapangyarihan na gipitin ang Israel at wasakin ang ekonomiya ng bansa. Ang kanilang polisiya ay nagresulta sa pangunahing pagtaas ng mga bilihin nang paikid at mga nauugnay na suliranin na nakaapekto sa lahat ng mga bansa.
Dahil dito, ang “panahon ng kabagabagan” na ito ay sinundan ang kursong binalangkas ng Panginoon sa kanyang propesiya sa Olibo na nauugnay sa mga huling araw—dagdag na ebidensya ng banal na pagkapukaw ng Bibliya (Hebreo 1:1).
Ang ikalawang kabanata ng Daniel ay nagtatala ng isang kapansin-pansing pangitain na nakita ng Hari ng Babilonya kung saan ang kasaysayan ng daigdig ay pinaiksi sa ilang propetikong berso.
Sa isang pangitain, nakita niya ang isang larawan ng isang makapangyarihang mandirigma na binuo ng iba’t ibang metal at nagniningning sa pambihirang kislap ng kaluwalhatian. Ito’y mayroong ulo ng ginto, dibdib at mga bisig ng pilak, tiyan at mga hita ng tanso, mga binti ng bakal, at mga paa at mga daliri nito ng kalahating bakal at kalahating putik. Natatanaw ang makapangyarihang larawan, nakita niya ang isang bato na binato patungo rito. Ito’y tumama sa mga paa, dahilan para bumagsak ito sa lupa. Ang mga metal ay nabasag nang pira-piraso. Ang bato ay lumaki, dumurog sa mga metal at naging pulbos, na tinangay ng hangin. Ang larawan ay naglaho, ngunit ang bato ay nanatili. Nakita ng hari ito na lumaki sa isang bundok at binalot ang buong daigdig.
Ano ang ibig sabihin ng lahat ng ito?
Ang klero ng Babilonya ay hindi makapagbigay ng isang pagpapaliwanag.
Ngunit si Daniel, ang Hebreong propeta, ay nagawa ito. Ipinunto niya na ang apat na metal ng larawan ay kumakatawan sa apat na pandaigdigang kapangyarihan na lilitaw. Ang ikaapat, gayunman, ay hinati, tumutugon sa mga paa ng larawan. Ilan sa mga nahating bansa na ito ay malakas, ang iba ay marupok, bilang tugon sa bakal at putik.
Ang kasaysayan ng daigdig ay sinundan ang padron ng propesiya na binalangkas ni Daniel para sa hari. Mayroong apat na pandaigdigang kapangyarihan: Babilonya, Medo-Persya, Gresya, at Roma. Nahati ang Roma sa ilang bahagi, sinasagot ang modernong Europa. Ngayon, tayo’y nabubuhay sa “entablado ng bakal at putik,” isang entablado tungkol sa ipinahayag ni Daniel na ang mga bansa ay hindi magagawang magkaisa sa isang batayang polisiya, isang panahon kapag ang “putik” ng Komunismo ay pinaghalo sa “bakal” ng Imperyalismo upang bumuo ng pulitikal na padron ng kasalukuyan.
Basahin ang mga salita ni Daniel, at tumanaw sa kasalukuyang mundo at tingnan kung paano tumpakang inilarawan ng una ang huli. Ipinahayag niya na ang mga bansa na “isang bahagi ay matibay, at isang bahagi ay marupok” . . . “ngunit hindi sila magkakalakipan” (berso 42-43).
Subalit dito ay nananatili ang isang yugto ng pangitaion na hindi pa natupad. Nakita ng hari ang larawan na nakatayo sa lahat ng kalakasan nito, at pagkatapos, biglaan, ito’y nabasag sa isang “munting bato” na dumurog nang pira-piraso rito at lumaki sa isang bundok na bumalot sa buong daigdig at giniling ang mga metal sa pulbos. Ang hari ay sinabihan na ang panaginip ay ipinakita na “mangyayari sa mga huling araw” (Daniel 2:28, 45). Kaya ang larawan ay dapat magdulot sa pag-iral sa lahat ng kakila-kilabot na kapangyarihan nito (berso 31) bago nawasak ng bato. Sa ibang salita, ang mga modernong kapangyarihan na naghahari sa mga teritoryo ng mga sinaunang kaharian na iyon ay kumakatawan sa mga metal ay dapat na pinagsama-sama upang bumuo ng isang dakilang alyansa.
Mahigit isang daang taon ang nakalipas, noong 1848, isang Christadelphian komentarista ng propesiya ng Bibliya (John Thomas sa Elpis Israel ay nagsulat ng mga sumusunod):
“Pagkatapos, upang maghanda para sa sakuna, ang larawan na ngayon ay nasa mga antagonikong bahagi, ay dapat na magsama-sama; sa ibang salita, isang dominyo ang dapat lumitaw bago ang pagtatakda ng kaharian ni Yahuwah na mamumuno sa mga kaharian sa paa (ng Europa), at mga teritoryo ng Turko at Persya, hanggang sa makaharap ang Briton sa silangan … Mapapakita ko, mula sa ibang bahagi ng propetikong Salita, na ang kapangyarihan na nakatadhana na gaganap ng kahanga-hangang bahagi na ipinahiwatig sa ibabaw ay RUSSIA. Ito’y maghahari sa lahat ng sampung kaharian (mga kapangyarihang Europeo), pinasuko ang Turkiye, at isinama ang Persya sa imperyo nito. Patuloy, kapag naabot nito ang tuktok, ito, dahil dito, ay papasiklabin sa kailaliman, at ang dominyo nito ay pinahina sa loob ng isang libong taon . . . Sila’y makikipaglaban para sa paghahari sa Silangan, ngunit wala ang makakakuha nito . . .”
Bakit wala ang makakakuha nito? Ang kasagutan ay ibinigay sa propesiya ni Daniel. Ito ay dahil ang “munting bato” na kapangyarihan ay mamamagitan upang pagbagsakin ang larawan at balutin ang daigdig ng kaluwalhatian nito. Si Daniel, sa pagpapaliwanag nito, ay sinabi sa hari:
“At sa mga kaarawan ng mga haring yaon ay maglalagay si Yahuwah sa langit ng isang kaharian, na hindi magigiba kailan man, o ang kapangyarihan man niyao’y iiwan sa ibang bayan; kundi pagpuputolputulin at lilipulin niya ang lahat na kahariang ito, at yao’y lalagi magpakailan man” (Daniel 2:44).
Iyon ang tadhana na binalangkas para sa mga bansa ni Yahuwah. Ngayon, ang Russia ay nagtatangka na pagsamahin ang mga bansa sa isang makapangyarihang alyansa alinsunod sa propesiya ni Daniel. Ang kanyang layunin ay paghahari sa daigdig ng ganoong kalikasan na salungat sa layunin ni Yahuwah, at ito ay nahulaan ilang libong taon ang lumipas sa propesiya ng Bibliya. Ngunit mayroong isang limitasyon kung saan ang Russia ay hindi maaaring magpatuloy. Sa tugatog ng kanyang tagumpay, kapag tila ang buong mundo ay mahuhulog na sa kanyang impluwensya, isang bagong Kapangyarihan ang makikita sa pulitikal na arena. Ito ang magiging kapangyarihang “bato” ng pangitain, ang kaharian na itatakda ni Yahuwah sa lupa at si Kristo Yahushua ang hari. Naugnay sa Panginoon sa kapangyarihan ay ang mga nabuhay nang alinsunod sa kanyang mga tuntunin ngayon, sapagkat sila’y bubuhaying muli upang matanggap ang kanilang pamana, kabilang ang walang hanggang buhay.
Ang pangitain ng Daniel 2 ay inilarawan ang batong ito na lumalaki tungo sa isang bundok na babalot sa buong daigdig sa pagbubukod ng lahat ng iba pa. Ang Kaharian ni Yahuwah ay gagawa nito. Ito’y munti lamang sa simula ngunit nakatadhana na maghahari sa buong daigdig. Ito’y mababa ang pagsasaalang-alang ng mga tao ngayon ngunit sa huli ay maghahari sa lahat ng sangkatauhan. Isang bundok na bumabalot sa buong daigdig ay ang simbulo nito, na ipinaliwanag ang ibig sabihin: “Isang kaharian na hindi malilipol, at hindi maiiwan sa iba.”
Maaari ba nating ilagay ang anumang pagtitiwala sa pagkakatatag ng ganoong Kaharian? Tiyakan, sa mga balaghan ng propetikong salita sa kaisipan, dapat tayong tumugon sa pagsang-ayon. Tiyakan katulad ng Tiro na naging isang “dakong ladlaran ng mga lambat,” at Egipto na bumagsak mula sa kanyang katanyagan at naging isang kinapanganakang bansa, ganap na nawasak ang Babilonya, at ang Israel ay nakakalat at ngayo’y muling tinipon, ang panghuling propesiya ay matutupad! Darating si Kristo at maghahari sa lupa.
Sinong maaaring magdududa nito sa mga katunayan sa harapan nila?
Tandaan na ang mga kaganapan sa buong mundo ay ipinapakita na ang panahon ng pagbabalik ni Kristo ay malapit na. Ang mga kapanahunan ay mahalaga, ang mga isyu ay mahalaga, at utang mo sa iyong sarili at sa iyong pamilya na hangarin ang paraan ni Yahuwah.
Ito ay isang hindi-WLC na artikulo. Mula sa: http://www.christadelphia.org/archive/witness.php
1 Mula kay RomanDeckert – Sariling gawa, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=84362192
Tinanggal namin mula sa orihinal na artikulo ang lahat ng mga paganong pangalan at titulo ng Ama at Anak, at pinalitan ang mga ito ng mga orihinal na pangalan. Dagdag pa, ibinalik namin sa mga siniping Kasulatan ang pangalan ng Ama at Anak, sapagkat ang mga ito ay orihinal na isinulat ng mga napukaw na may-akda ng Bibliya. -Pangkat ng WLC