Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa. |
"Nkwali Leza kujulu uuyubununa maseseke akuzyibya ceeco ciyooba kumazuba aamacaalizyo" (Daniele 2:28).
Kuyandisya kwesu mucibalo eeci kuli muzibeela zyotatwe. Nkutondezya kuti:
Eelyo notulangisisya cintu cili coonse cakabamwa aa muntu, kuyungizya biyo kulibonya zilubide zinjaanji. Kulanga biyo cibulo kunsaa muncini uubonya zitabonwi aameso, inga kwalibonya madimpudimpu akucuzauka; kuti waimina munsimunsi kapati acifwanikiso ca mungwimba, cilalibonya kubija akunyongana.
Nokuba boobo, tabuli mbocibede oobo mu zilengwa Leza zyokwa Yahuwah. Kocenka matuvwu aamaluba aasubila cakulangila munsimunsi kapati ameso mbuli mbokonzya, mpoonya kulibotela akuteteeta kulayungizya kulibonya cakunyadya. Kulanga pepe lya nkoonkolekwa, nanka bubambe bwa liso bweebeka, kunsaa muncini uubonya citabonwi aameso, mpeenya aawo kulalibonya bubambe bweebeka cakukankamika.
Mbweenya mbocili masimpe oobo aku Bbaibbele. Eelyo ma peeji aayo naabalwa, kulibonya bubotu bwiinda kweebeka bwaandeene buyubununwa. Buletela kucinca muntu. Lipa musemo wakukkala buumi bwa kukkomana kumwi kaliyubununa nzila ya buumi butamani kumbelaa mazuba. Mbuli bwaalemba Paulu: "Lilaa cisyomyo ca buumi buliko cino ciindi, aboobo buciboola" (I Timoteo 4:8). Alimwi, mbweenya mbuli bwaandeene misyobo ya zilengwa Leza zili mumbali lyesu, eelyo muntu nayungizya kubala, yebo ulayungizya kuyubunwidwa kulibotela lwalyo, kalikupa bumboni bwakuti eelyo janza lyakabamba Bbaibbele ndijanza lya bulemu bwakujulu.
Kuzuzika cishinshimi ca Bbaibbele kutondezya atalaa kudonaika koonse masimpe aa makani aaya. Muntu takonzyi kwaambilizya cili kumbelaa mazuba kakwiina kulubizya, pele Bbaibbele lilayubununa mamanino kuzwa kumatalikilo. Yahuwah wakaambilizya kuti:
"Ime ndime Yahuwah, uulungulula mamanino kuzwa kumatalikilo alimwi kuzwa kuziindi zya nsiku zintu zitaninga citika, nkendaamba kuti, Lulayo lwangu luyoozuzikwa, alimwi Ime njoocita kuyanda Kwangu koonse" (Izaya 46:10).
Ooku takuli kutaminina kwakubeja. Kuzuzikwa kwa cishinshimi ca Bbaibbele mumisela yakainda kusyomezya kuti Yahuwah ulakonzya kucita kuyanda Kwakwe alimwi Walo ulazuzika eeco ncaambilizya. Ncintu ciyumyayumya kuti muntu inga wamaninizya kuyaamina ku Bbaibbele akuti Yahuwah ulasunga cisyomyo Cakwe ca:
Makanze eesu ngakutondezya zintu zimwi zikondelezya mu cishinshimi kutegwa ooyo uubala akonzye kuzumina akubikka lusyomo lwakwe mu ziiyo zya Bbaibbele. Eeci cilitondezyedwe kwiinda mu kusumpuka akuwa kwa masi kulanganya aa mumuni wa cishinshimi ca Bbaibbele. IBbaibbele lyakaambilizya kuti amwi masi ayoozimaana kakuli amwi ayoocaalizya kusikila akubamba Bulelo bwa Yahuwah a nyika. Akataa bataanzi kwakali ba Niniva, Bbabbuloni, Tyre, Edomu, Ammoni, Philisti, abamwi.; basyaalizi bakali ba Arabiya, Persiya, Libya, Ethiopia, Egipita, a Isilayeli.
Masi mataanzi akazimaanina limwi mbuli bwakaambilizyidwe; aayo masi aakacaalizya nkwaacili, alimwi kweendelanya abwaambide bashinshimi kuti ayoojanwa.
Ndibbuku nzi alimwi lipandulula camasimpe zintu ziciboola kumbelaa mazuba?
Tulalombozya aasyoonto kulangalanga zyakaambiligwa zimwi eezi kutegwa bubotu bwa kuzuzikwa bwazyo bukkomaninwe kabotu.
Mu caandaano 26 ca Ezekiya kulembedwe cishinshimi ku munzi wa Tyre. Ooyu munzi wansiku wakalaa nguzu wakazangila bantu ba Yahuwah bana Isilayeli, mpoonya mushinshimi muzina lya Yahuwah, wakasinganya munzi ooyu kuboolelwa lubeta lwa bulemu bwakujulu. Bantu baku Tyre bakaambilwa kuti:
Cibeela cili coonse ca cishinshimi eeci cakazuzikwa munzila iigambya.
Mbasyoonto bantu mazubaano bazyi nociceya cijatikizya munzi wa Tyre, aboobo eeci cishinshimi cakazuzikwa bwinibwini. Pele mu B.C. 596, nicakaambilizyigwa, munzi wa Tyre wakali kumbele munguzu zya mu lwizi munyika yansiku. Wakayakidwe ankomwe ya lwizi lwa Mediterraniya, ooko kwakazyibidwe kuti ncooko ca Lebanoni, mato aaku Tyre akali kumbele mumakwebo aamu lwizi kwa myaanda-myaanda yamyaka.
Kufumba mumusela wa cisambomwe kataninga zyalwa Messiah, nokuba boobo, munzi wa Tyre wakacokacoka bukali bwa Nebuchadnezzar abwa Bbabbuloni ooyo wakali kuyaa kusumpuka kubaa nguzu. Nebuchadnezzar wakakanza kuti uyoonyonyoona nguzu zya Tyre, alimwi kweendelanya aaceeco, walo wakazinguluka munzi ooyo akuucingilila. Kakwiindide myaka kuuzingulukidwe munzi, walo wakadonkola bwaanda bwa munzi, mpoonya munzi wakadilimuka. Eelyo bantu bamu Tyre nibakabona kuti tacibeleki kulivwuna, bakalonzya bunji bwa zintu zyabo ziyandisi ku nsumbu imwi njibaajisi, cisela ca maile lyomwe kuzwa ku nkomwe. Munzi wakaindi wakacaala waba matongo, mpoonya munzi wa Tyre wakazumanana kukwabana abasinkondonyina kuzwa ku nsumbu mpya ooko nkobakali kulikwabilila.
Nokuba kuti munzi mutaanzi wakaba "matongo" kwiinda muli Nebuchadnezzar, mbuli bwakaambilizyidwe aa Ezekiya, cishinshimi tiicakazuzikwa bwinibwini. Ezekiya (Ch. 26) wakaambilizya kuti:
"Bayoobba lubono lwako, bayoosaala makwebo aako; bayoodilimuna malambo aako, akoolaula maanda aako aayebeka; bayoolazyika mabwe aako, a mapulanga aako, aabulongo bwako akataa maanzi ... Ime nde (Yahuwah) ndiyookubamba mbuli atalaa mukakala wa bbwe; uyooba busena bwakuyanikila tunsabwi; tokayakululwi kabili ... Ime ndiyookuletela meenda aapaya ali nduwe, amaanzi malamfu ayookuvwumbila" (vv. 12, 14,19).
Nebuchadnezar taakagozya makani woonse aaya, nokuba kuti wakanyonyoona munzi mutaanzi. Cishinshimi cakapandulula lumamba lutazyibidwe zina kuti "balo bayoocita cintu eeco." Makanaa misela ayubununa kuti ooyo wakali Alexander Mupati a basilumamba bakwe bana Grecia.
Muciindi eeco, kusikila nikwakainda munsaa myaka 250, ooyo munzi wa Tyre wansiku wakaciliko anyika, kakuli nguzu zya bana Tyre zyakalibamba kapati atalaa nsumbu. Mukwiimpanya kuli ceeco cakeelede kucitika mu cishinshimi, mabwe, mapulanga, amamvwu aamunzi wansiku taaka "waalwa mu lwizi" mbuli bwakali kulangilwa, busena aakayakidwe munzi taakacaala "cibuye mbuli atalaa mukakala wa bbwe," nokuba nguzu zya bana Tyre tiizyakadibauka cakuti tazikonzyi kubambululwa. Kunze lyaboobo, buvwubi bwa nyika bwakakunka kwiinda mu milyango ya kujwe, alimwi mpuwo ya bana Tyre yakakomena cakusika mbuyaabede kutaanguna.
Aawo nicakali kulibonya aanga cishinshimi ca Ezekiya cakaalilwa kuzuzikwa. Pele Yahuwah taakwe nabinda kucita zintu, aboobo kulelema nkusunka biyo lusyomo lwa bantu. Kumamanino, munzi wa Tyre wakalubizya citaambiki. Wakasundila Alexander waku Greece. Ansumbu aawo mpubakakkede, kabakwabililwa a basilumamba bamu meenda balaa nguzu akuzingulukwa meenda aalwizi lwa Mediterraneya, bantu baku Tyre bakali kukonzya kulikwabilila kuli basinkondonyina bakkala anyika. Pele Alexander wakali kanzide kapati kuti uyoonjizya munzi wa Tyre mu bweendelezi bwakwe. Kutegwa acite boobo, wakeelede kuyoosika ku nsumbu, eeco cakali kwaambilizya kuti ayake cizabukilo cijatanya nkomwe aku nsumbu aawo basilumamba bakwe mpubakeelede kuzabukila.
Imabwe, bwaanda, Amanda aakkomanisya aakali kumatongo aamunzi mutaanzi (aayo Ezekiya ngaakaambide kuti ayoonyonyoonwa cinicini alimwi taakayakululwi) akamupa cakubelesya kuti walo acite ncaakakanzide eeci. Walo wakapa malailile kuti awaalwe "mukati ka lwizi" (mbuli mbwaakaambilizyide Ezekiya) kutegwa abambe cizabukilo. Bakakukula cakusalazya busena bwaayakidwe munzi, kunyina cibeela ca munzi woonse cakacaala. Nanka tiiwaka yakululwa kabili pe. Yahuwah wakalailila kuti aayo mbwaayooba mamanino aanguwo, nkabela majwi Aakwe akazuzikwa kusikila ku bbala lini, nokuba kuti kwa myaka 250, bunji bwa zintu zyakali kulangika aanga tazyeendelani aa cishinshimi.
Mazubaano, meenda aacijulujulu aa lwizi lwa Mediterraneya avwumbide makomwe aamunzi wa Tyre, oobo busena bwakaba "busena bwakuyanikila tunyandi." Kuya kucooko ca munzi wa Tyre mazubaano, cilakonzyeka kubona basikuzuba nswi baci Alabu kabacita cini Ezekiya ncaakali kwaambilizya myaka 2,500 yakainda kuti banoocita. Thomson, mubbuku lyakwe lya mutwe wakuti "Land and the Book," ulemba kuti:
"Mweelwe wa makomwe aamabwe aalede mulwizi ulagambya. Bwaanda bwa cito cakujwe buyakidwe aamakomwe aayo, alimwi, aliyalidwe cakusisinkana ansi lya lwizi kumabazu woonse. Tyre unooli wakali munzi wa micinjili amatempele aayebeka . . . Kuti umwi katasyomede inga wabuzya kuti, 'Ali kuli mabwe aamunzi wansiku wa Tyre?' . . . alajanwa kaatanteene atalaa cizabukilo ca Alexander, munkomwe ya munzi iivwuukide, alimwi kaanyikide kunsaa lwizi."
Makanze ookwa Alexander aakulwana munzi akazwidilila, mpoonya azyalo nguzu zya munzi wa Tyre mu lwizi zyakanyonyoonwa. Mato aamunzi taakacili kumbele mumakwebo aamu lwizi, alimwi tiiwakacili kwiimbililwa nyimbo kulumbaizyigwa mumakwebo aanyika yansiku. Mbuli cisi, ooyu munzi wakazimaana cakuti tuukalibonyi kabili.
Cizabukilo ca Alexander ciciswaanganya nsumbu yakulikwabilizya ya Tyre Ku nkomwe ya nyika. Pele, munzi wansiku ooyo wakanyonyoonwa ulakonzya kupimwa abusena aawo kuzwa ku makomwe aakacaala ansumbu iili mu lwizi. Munzi wansiku singuzu Tyre wakazimaanina limwi.
Makomwe aamunzi wa Tyre lino kunsaa meenda1
Pele cintu cikondelezya makani aasindingene aayo iBbaibbele ngilyakaambilizya zintu zyoonse eezi alimwi akampango komwe-komwe mbukaamanina kuzuzikwa kumamanino. Muntu uukonzya kufwa takonzyi kwaambilizya mazuba aacizya kumbele kakwiina kulubizya akusindinganya makani boobo, pele Bbaibbele lilacita oobo. Eeci citondezya kuti eeli bbuku libotu lilakonzya kusyomwa cakumaninina alimwi citondezya kuti eezyo zishinshimi zyaamba kuboola kwabili kwa Messiah akusimpa Bulelo bwa Yahuwah anyika ziyoozuzikwa, nokuba kuti kuzuzikwa kakulibonya aanga takukonzyeki ku muntu wanyama.
Egipita cakali cisi cakalaa nguzu kapati nsiku lini. Cakalaa mpuwo ku lwiiyo lwa zilengwa Leza, zilengwa zyabantu, a lusumpuko kwa myeelwe ya ciindi cilamfu, cakali kumbele kubaa nguzu atalaa maanzi, kwa myaanda-myaanda yamyaka, cakadilisya basinkondonyima balaa nguzu baku Nineveh aku Bbabbuloni.
Kuli baabo bakazyibide bupati bwa Egipita, cakali kulangika aanga tacikonzyeki kuti zishinshimi zyokwa Yahuwah zijatikizya cisi eeci inga nizyaka zuzikwa.
Mu caandaano 29, Ezekiya wakaambilizya kuti Mwami waku Bbabbuloni uyoolwisya Egipita kwa myaka iili 40 akutola bunji bwa bantu bacisi mu buzike. Eezi zintu zyakazuzikwa myaka misyoonto biyo kuzwa nizya kaambilizyigwa aa mushinshimi. Nokuba boobo, Ezekiya wakaambilizya aciimo ca Egipita ca mazubaano, alimwi eeco munzila yakubembeleka mumbali pele iigaminide kuganta bwinibwini cakuti cibainda angala aabo bafubaazya Bbaibbele.
Masimpe aali mumajwi aakwe taakonzyi kuzabanganyigwa.
Nebuchadnezzar wakakanzide kunyonyoona Egipita mbuli cisi coonse. Nokuba boobo, mushinshimi wakaambilizyide kunyonyooka kwa masi amwi aciindi eeco, walo wakayumya kwaambilizya kuti Egipita uyoozumanana kuba cisi kusikila aciindi cakubamba Bulelo bwa Yahuwah anyika, nokuba kuti amwi masi akazimaanina limwi mumisela yaanyika yoonse.
Mushinshimi wakaambilizya a ciimo cini mbociyoojanwa cisi. Walo wakaambilizya kuti ciyoozumanana kuba "bulelo busawukide" (Ezekiya 29:14); tiicakacili "kulela atalaa masinyina amwi" (v. 15), alimwi, cimwi cijata maanu ncakuti, "Takukabi limbi mwanaa mwami munyika ya Egipita" (Ezekiya. 30:13).
Aaya majwi akakananwa eelyo Egipita naakalaa nguzu kapati akuyoowegwa amasi aambi, kakwabana abana Bbabbuloni kulwanina kuzunda nyika. Masi manji akayusila mucinvwule ca kukwabililwa aa Egipita. Akataa masi aayo kwakali bana Isilayeli.
Majwi ookwa Ezekiya aboobo akaambilizya kujokolosyela limwi nguzu zya Egipita. Aciindi nceenya eeco mushinshimi wakaambilizya kuti Tyre uyoosika kumagolelo aakwe aamaninide, alimwi wakaambilizya akuti cisi ca Egipita ciyoobukuluka aasyoonto kuzwa mukulwanwa aa Nebuchadnezzar alimwi ciyoozumanana kuba cisi, nokuba kuti kacinoo sampukide naa kacili muciimo "cisawukide", kacilelwa aa bamuzwakule, alimwi kacitaleli atalaa zisi zimwi.
Kuleka biyo kuyoyelwa Moza wabulemu, kunyina wakali kunga waamba cakusinizya, nokuba kusindinganya makani, aajatikizya mazuba aacizya kumbele alimwi, aa cisi cakataangunide kubaa nguzu. Musela uuyubununa mbucaazuzikwa cakumaninina cishinshimi eeci. Kutobela lyakawa bulelo bwa Bbabbuloni, Egipita wakasaalwa aba Giliki, ba Loma, ba Saraceni, aba Mameluke. Kubucedo bwa musela wa kkumi acisambomwe, ba Turku mbibaakeendelezya cisi. Kuya kumamanino aamusela wa 18, ba Frenchi bakasika. Bakaatulwa abaku Engilandi, aabo bakajosya buleli kuli ba Turku. Mu 1882, nkamu ya cisi, mubusololi bwa Arabi Pasha, yakavwundumuka akusinikizya ba Turku kuti batije. Baku Engilandi, nokuba boobo, bakatontozya nkondo akweendelezya mbabo cisi ca Egipita. Mukuya kwaciindi baleli baku Engilandi bakayaamuka, pele bamuzwakule bakazumanana kweendelezya cisi.
Kukomwa nkondo kwakatondezya kubula nguzu kwa Egipita mu mapolitikisi eelyo naakapenzyegwa mumaanza aa bana Isilayeli. Muli ceeci, amuli zimwi zigumikizya Egipita wa mazubaano, bumboni bweebeka bwamu Bbaibbele bulitondezyedwe. IBbaibbele lyakaambilizya makani aaya woonse. Lyaamba kuti kuyooba "muya wa kuziluka" uuyoolibonya mucisi ca Egipita akuupa kuti "acite zilubide", mbube citobela waawo ncakuti "nyika ya Judah iyooba cintu cikankamya mu Egipita" (Izaya. 19:14-17).
Aaya majwi akazuzikwa ncobeni kusikila kubbala lini mumazubaano.
Aabo balemba makanaa misela baakankamuka cisi ca Egipita mbucaapenzyegwa amisyobo yiindene akulelwa aa "beenzu" mumisela yakainda. Sicikolo wa Bbaibbele tagambidwe pe. Mu bumboni oobu buyungizyidwe bwa janza lya Yahuwah mbolyeendelezya bweende bwa nyika, walo ubwene kuzuzikwa kukondelezya kwa bbuku liganta camasimpe: iBbaibbele.
Icisi caakulumbula Egipita, Tyre, malelo amwi aakalaa nguzu aciindi eeco, kusanganya a bamaJuuda, cakali cisi ca Bbabbuloni. Bbabbuloni wakali munzi-cisi cipati kwiinda zyoonse munyika yansiku. Nebuchadnezzar, mwami waco ooyo wakalaa mpuwo kapati, wakali muyaki wa mayake aatabalwi. Mubweendelezi bwakwe, wakayakulula kusikila munsaa munzi woonse, akutondezya nguzu abuvwubi bwakwe. Malambo aakwabilila munzi akali kuyeeyelwa kuti taakonzyi kusotokwa. Imbewu zya munzi zyakaanzikidwe mujulu zyakali cimwi akataa zintu zili ciloba zyeebeka munyika yansiku. Ingazi zyawo, maanda, musyobo wa mayake, a matempele akali cintu ca kulidunda akataa ba Chaldea. Aabo balemba makanaa misela mazuba aayo, baamba kuti ooyo munzi wanguzu, wakali mamaile 15 naa kkumi amusanu kubbazu lyomwe-lyomwe, wakazingulukidwe bwaanda busika kukwazama 87 mafiiti a kulampa 350 kubala mafiiti kuya mujulu.
Nebuchadnezzar waakanzide kubamba munzi ooyu kuti cibe ciibalusyo ca bupati bwakwe citakamani.
Pele munguzu zya buvwubi zyoonse eezi, kulidunda, abulemu zyakali zya buyo-buyo kuli Leza wa Isilayeli. Mu mwaanda wa Myaka kataninga zyalwa Nebuchadnezzar, Izaya wakashinshima kuti:
"Nkabela Bbabbuloni, uujisi bulemu kwiinda zisi zyoonse, bweebesi ba-Kasidi mbubalikankaizizya, uyooba mbuli ciindi eciya Yahuwah naakaimwaya Sodoma a-Gomola. Taukooyookalwa limbi mane kukabe kutamani. Taakwe uuyookala mulinguwo mumazyalani oonse. Naba mu-Arabu takooyooliyakila cilawo nkuko, abalo beembeli tabakooyoocezya matanga aabo mulinguwo. Pele banoole bayoolala nkuko. Maanda aabo ayoozula bamwaaba. Impowani ziyookala oko, azyalo zyeelo ziyoozyana nkuko. Baumpe bayoolila mumaanda aabo aabwami, abasuntwe mumaanzanda aabo meebesi. Ciindi cakwe cili afwaafwi. Mazuba aakwe taakooyooyungizizigwa. . ." (Izaya 13:19-22).
Kukanka kwaambilizya boobu kulatilimusya kweezyeka abupati anguzu zya Bbabbuloni. Eeco cakaambilizyigwa munzi ooyu niwakacili kuyaa kusumpuka kubaa nguzu. Pele cakazuzikwa bwinibwini cakuti kusikila ciindi cisyoonto cayinda, oobo busena aakayakidwe munzi wa Bbabbuloni cakali cintu cakukazyanya akataa basicikolo. Bamwi bayandisya kufubaazya Bbaibbele balataminina akuti Nebuchadnezzar wakali wakupangilila buyo akuti kunyina naakaponede anze lya Mangwalo!
Mumusela wa 19, nokuba boobo, aayo masena aakolomodwe aamunzi uulibotela wansiku ooyu akavwukkulwa kunsaa nyika. Cimwi cipyopyonganya baabo bafubaazya Bbaibbele, ndi zina lya "Nebuchadnezzar" lyakajanwa kalilembedwe mumalembe aakavwukkulwa. Pele bulemu bwansiku boonse bwakazimaana kaindi loko. Bbabbuloni tuucili munzi mupati wa bulelo bwa nguzu zipati, nkaambo museenga wa munkanda wakavwumbila makomwe aamunzi akuuzimaanya. Mbolezi ya munzi ooyo yakanyonyooka cakuti "beembezi ba mbelele tabayaki ziba zyabo ooko" (Izaya. 13:20). Nobaba bama Arabu tabaanziki zivwuka zyabo ookuya, nkaambo zintu nzyobasyoma banyenzi zibalesya kutula ansi akwaanzika mavwuka abusena oobo.
Bbabbuloni wansiku waba cilyookezyelo ca suntwe, wumpe, a mwaaba, mbuli mbwaakambide mushinshimi! Zishinshimi zya Bbaibbele, zilembedwe mumabbuku aa Izaya, Jelemiya, a Daniele, zyakalaa cibeela cipati acisyoonto mukuzuzika ooko.
Buno buzuba, bunji bwa makomwe aa Bbabbuloni mbaakamboni bawumwine ba kululama kwa cishinshimi ca Bbaibbele abulemu bwa munzi wakaindi loko ooyo. Makomwe aayo ncibeela ca mayake aansiki anyandya, aakkomanisya bantu bayaa kuswaya zyooko zya nyika, pele aayo makomwe matongo aatakkedwe bantu alimwi balaayeleba bama Arabu bakkala kunyika eeyo cakuti tabainzyi busiku nokuba bomwe kabali munsaa matongo aayo.
Mumunzi ooyu mpaakali moyo wa bulelo bwiinda kukomena kwa ciindi coonse, alimwi Nebuchadnezzar, Silutwe muleli wawo, wakayakulula munzi kuti ukoongole. Walo wakali kulidunda akaambo ka bulemu akweebeka kwakwe: "Mwati ooyu munzi tali Bbabbuloni, ngundakaliyakila kuti ube ŋanda ya bulelo bwangu anguzu zyangu ndemwini akuti ube bulemu bwa bweendelezi bwangu?" (Daniele 4:30). Mbo! Bulemu bwa muntu bulaunga kaindi kasyoonto buyo!
Majwi aakwe alayoboloka mu misela ya ciindi, kaapa bumboni kutali bwa bupati bwakwe pele kupa bumboni ku kasimpe katamani a kusyomeka kwa cishinshimi ca Bbaibbele. Bwiinguzi bwa Yahuwah ku kulidunda kwa Nebuchadnezzar bwakali bwakuti: "Bbabbuloni bulemu bwa masi, kulipa kwaba Chalodea, uyooba mbuli leelyo Yahuwah naakazunda Sodoma a Gomorrah....... Mbweenya Bbabbuloni mbwaakapa kuti bajayigwe bana Isilayeli, nkweenya ku Bbabbuloni nkobayoojayilwa bantu baanyika boonse" (Jelemiya 51:49,58).
Ngu Yahuwah Uusololela bweende bwa masi.
Mumwaka wa 606 B.C., Bbabbuloni wakatola Isilayeli mubuzike. Sunu bamaJuuda bayaa kuzyokoloka, Isilayeli uyaa kutalika kusumpuka, pele maanda aayebeka aa Bbabbuloni "taakakkalwi kabili bantu." Oobu bulelo bupati bwakadilimunwa kusikila kwabulila lyo ciceede, mbweenya bwinibwini mbwaakapandulula Yahuwah.
Isilayeli wakali umwi akataa masi aayinda kubula nguzu muziindi zya nsiku, pele alimwi, nokuba kuti bashinshimi bakaambilizya kunyonyoonwa cakumanina limwi nguzu zya malelo mapati, Yahuwah wakaambilizya kujatikizya bamaJuuda kuti:
"Nkaambo mebo ndi anywe, mbwaamba Yahuwah, njookuvwuna, Misyobo yoonse njindakamumwaya akati kayo, njooimaninizya, pele nywebo nsikooyoomumaninizya pe. Njookuuma muciyanza ceelede buyo, nsikooyookuleka buyo kakwiina kukupa cisubulo." (Jelemiya 30:11).
Makanze ookwa Yahuwah nga kutondezya kwiinda muli bamaJuuda (Johane 4:22), alimwi abaabo balibambide kuti bayootola cibeela nsini akataa bantu banooli mu bulelo bwa Messiah. Umwi mutwe wazina ngwaakaulikwa Mwami Yahushua wakali wakuti "Mwami wa BamaJuuda." Kwiimina waawa, ncecaaletelezya lufu lwakwe, pele uyoozyokela kubombeka myoyo, kulailila, akuyiisya cisi eeci citateeleli tusimpe twa Yahuwah (BaLoma 11:26) akutambula busena bwakwe bumweelede bwa Mwami (Mateyo 19:28; Luuka 1:32-33). Kuzwa ku Jelusalema, uyooyungizya nguzu zyakwe munyika, akoozyeka bantu boonse akubaleta mu buleli bwakwe? (Izaya 60:12). Jelusalema uyooba munzi mupati wa nguzu zyakwe (Izaya 24:23); uyoobambululwa kuba "cuuno ca bulemu ca Mwami" (Jelemiya. 3:17), a "munzi wa Mwami mupati" (Mateyo 5:35).
Aboobo nokuba micito ya bantu yakaindi nibaali kuzangila Yahuwah, majwi aa Mangwalo aciyoozuzikwa: "Mbuli mbumwaasinganyidwe akataa masi, O ŋanda ya Isilayeli! Mbubwenya mbweyoomuvwuna inywe, alimwi muyooba cileleko" (Zekaliya 8:13).
Kuzyokela kwa BamaJuuda kunyika ya Isilayeli muciindi cesu nintaamu iitozya ku kuzuzikwa kwa makani aayo.
Mumusela uukondelezya wa bana Isilayeli, maleele aa jwi lya cishinshimi aliimvwi kumbelaa zyoonse. Kufumbwa cintu cipati caacitikila mumisela yabo cakali cibeela ca cishinshimi, mu zyaandaano zyotatwe (Ciibalusyo 28, 29, 30), musela wa Isilayeli woonse, kuzwa aciindi nibakanjila mu Nyika ya Cisyomyo kusikila ku kuboola kwa Messiah, zilibandaukidwe. Zisangenwe aa kutolwa buzike nkubaatolwa, kutapawidwa akataa Bamasi, akucimwa nkobayooswaanya mubantu bamwi.
Eeci cishinshimi cakaletelwa muli Mozesi akupegwa ku bantu kabataninga njila mu Nyika ya Cisyomyo.
Ciyanza ca basololi ba zisi banji nca kukulwaizya batobeli babo azifwanikiso zibekema zya mazuba aazya kumbele. Nokuba boobo, eelyo Mozesi naakasolweda bana Isilayeli kuzwa mu Egipita myaka 3,500 yakainda, walo taakajisi manjezyeezya aakubeja aajatikizya bweende bwa bantu. Kwiinda mukuyoyelwa Moza wa Yahuwah, walo wakabaambila cakusalazya kuti bayoolitondezya kunyansya milawo yokwa Yahuwah, aboobo cintu ciyootobela ncakuti: "Mwami uyoobatapaula akataa bantu, kuzwa kugoko lya nyika lyomwe kusikila kuli limwi" (Ciibalusyo 28:64).
Walo wakapandulula aciimo ncobayoolijana mumasi oomo mobayootandilwa:
"Nkabela akati kabamasi abo tamukooyoojana luumuno, niciba cilyokezezyo cazituta zyanu. Yahuwah uyoomupa myoyo iikankama, amalwazi aamana meso, abuusu bwamutwaango twanu. Buumi bwanu buyooangalikilwa. Munooyoowa lyoonse isikati amasiku, Tamukooyooba alusyomo pe." (Ciibalusyo 28:65-66).
Hena eeci taciinguli bwinibwini ciimo ca BamaJuuda mbubaapenzyegwa? Lubeta lwa Eichmann lwakatondezya BamaJuuda mbubaasubulwa calunya akujayigwa muzimpati mubakaangidwe ku Germany ibali 6,000,000 mbubakanyonyoonwa mubuleli bwa Hitler. Eeco ncintu comwe buyo mumulongo wa misela ya kupenzyegwa oomo mu masi manji mwaakadyaaminina BamaJuuda, ooko kupenzyegwa kwakali kunga kwajaya cisi cimwi pele kutali BamaJuuda.
IBbaibbele lyakaambilizya kuti bayoopenzyegwa akaambo ncocinooli boobo – nkaambo bayoodukwida Yahuwah masyule aabo akusulaika yooyo alikke uujisi bukwabilizi bukonzya kubakwabilila.
Mozesi awalo wakayubununa mbubakali kuyoo tapaulwa kuya mumasi woonse. 1,500 myaka kacitaninga tola busena, walo wakashinshima kuti Jelusalema uyoocingililwa mu A.D. 70 akugozya Cisi ca BamaJuuda mu kutikaika ca malowa kutaambiki abulwani bulembedwe mumabbuku aamisela. Walo wakaambilizya kuti:
"Yahuwah uyoomubusizya musyobo wabantu bazwa kule, kuzwa kumagolelo aanyika. Balafuuma mbuli sikube, musyobo ngomutamvwidi mwaambo. Mbantu bayoosya, batakonzyi kulemeka bapati nekuba kufwida banike luzyalo. Bayoolya lunyungu lwaŋombe zyanu alunyungu lwamicelo yanyika yanu, mane bakamunyonyoone. Tabakooyoomusiila maila naba waini naaba mafuta, manamani aŋombe zyanu nebaba bana bambelele zyanu, mane lumwi bakamumaninizye. Bayoomusinkinizya muminzi yanu yoonse mane malambo malamfu mayumu ngomwakali kusyoma ayookolomoka moonse munyika yanu, yoonse amunyika yoonse Yahuwah Leza wanu njaakamupa. (Ciibalusyo 28:49-52).
Loma wakalibonya kasumpukide kunembo lya musela wa bantu kusikila munsaa myaka 1,200 kuzwa Mozesi naakaambilizya majwi aaya, pele ulaambidwe mu cibalo atalaawa. Indembela ya lumamba lwaku Loma yakagantidwe muyuni cungwe kauluka; bakaboola kuzyila "kumagolelo aanyika" (kugoko kwini lya nyika yatakazyibidwe ciindi eeco), alimwi bakali kukanana mulaka uutazyibidwe ku baJuuda (kunyina mulaka wiinda beenzu mububambe atwaambyo twa ciHebulayo kwiinda waci Latini).
Eeci cisi, cisalazyidwe kwaambwa mu cishinshimi, cakeza kulwana BamaJuuda mu A.D. 70, bakacingilila munzi akumaninizya kuunyoyoona, akutola buzike bantu bakali muli nguwo. Malailile akapegwa a Silutwe Weendelezya mpi waba Loma, Titus, kuti itempele lyeebeka likwabililwe. Pele, inkondo niyakasika mpiilulila kupya akukalala, basilumamba bakawentuzya malailile aayo, mpoonya munzi a tempele lyakoolaulwa akudilimunwa. Eeci cakazuzika cishinshimi cikonzyene aaceeco ncaakashinshima Yahushua ciguminizya kuzunda munzi a tempele (Luuka 21:24). Walo wakaambilizya boobu kujatikizya Tempele: "Takukabi bbwe noliba lyomwe likkede atalaa bbwe nyina litakasowelwi ansi" (Luuka 21:6).
IBbaibbele lyakaambilizya kutali biyo kutapaulwa kwa bana Isilayeli pele akuyobololwa kwabo, "Ooyo uutapaula Isilayeli uyoomuyobolola alimwi," mbwaakaamba Jelemiya (Caandaano. 31:10). Awalo Mozesi wakaambilizya kuti:
"Lino Yahuwah Leza wanu uyoolobya buzike bwanu, uyoomufwida luzyalo akumuyobolola alimwi kuzwa kumasi woonse Yahuwah Leza wanu nkwaakamutapawida." (Ciibalusyo 30:3).
Zimwi zishinshimi zya Bbaibbele zyaamba kuti:
"Ncobeni njoobayobolola kuzwa kuzisi zyoonse nkundakabamwaisizye mubukali Bwangu amulunyemo Lwangu amukubijilwa Kwangu kuyoosya, njoobaboozya mpoonya awo akubakalika cakuliiba. . .inzya. . .Lino bayooba bantu Bangu, ambebo njooba Leza wabo. Nkabela njoobapa moyo omwe aciyanza comwe, kuti bandilemeke mazuba woonse, kubote kulimbabo akubana babo baciza musule lyabo, Njootangana abo cizuminano citeeli cakutaleka kubacitila kabotu abuniini. Nkabela njoobika buyoofu bwangu mumyoyo yabo kuti bataleki kunditobela." (Jelemiya 32:37-41).
“Njoozigwisya kulibamasi, njooziyobolola kuzwa kuzisi, njooziboozya kunyika yazyo, elyo njoozyeembela amalundu aa-Israyeli, kumbali lyatulonga amumakalilo woonse aamunyika."- (Ezekiya 34:13). "eeco ciyooba mumazuba aamacaalizyo" (Ezekiya 38:8,12,16).
Kuzyokela kwa bamaJuuda kunyika yabo yansiku cino ciindi mbumboni bwa kuzuzikwa zishinshimi eezi. Pele kuzuzikwa kumaninide kulindila kuboola kwa Simalelo Yahushua Messiah.
Ncintu ciyandika kapati kuti mu mazuba eesu, zyuulunzuma zya BamaJuuda bakazyokela kunyika yabo, alimwi kakwiindide zyuulu zyobile zya myaka kabatandidwe, Isilayeli caba cisi munyika alimwi. Basicikolo ba cishinshimi balaibaluka kuti ooku nkujuzya bulelo bwa Messiah, ooyo uulangilwa kulelela cisi ca Isilayeli ku Jelusalema, kabasalazyidwe ku kukubula lusyomo lwabo akuyumya myoyo (Joweli 3:16-17; Ezekiya. 36:22-29).
Bulelo bwa Messiah buyooyungizya kwiindilizya cisi ca Isilayeli, nokuba boobo, akusanganya masi woonse (Jelemiya. 3:17; Zekaliya. 14:17) cakuti "bantu banjaanji amasi aalaa nguzu ayooboola kuzyoolangaula Mwami ku Jelusalema" (Zekaliya. 8:22). "Luumuno akumvwana akataa bantu” ziyootola busena bwa kucimwana aankondo, nkaambo Mwami Yahuwah uyoomeneka “bululami alutembaulo kumeso aamasi woonse" (Izaya. 61:11).
Cimwi ciinda kukondelezya mujwi lya cishinshimi nca bukkale bwamu Jelusalema mu 1967. Mumwaka ooyo, mbuyakamanina buyo nkondo yeebeka iitola mazuba cisambomwe njaakazunda Isilayeli, oomo mwaakazunda mumvwiki yomwe buyo lumamba lwaku Egipita, Syria, alwaku Jordan lwakafumpide cisi, BamaJuuda bakalijanina bweendelezi bwa munzi wa Jelusalema kuzwa nibakamwaikide zyuulu zyobile zya myaka.
Bweende bwa zintu zyaatola busena bulakondelezya, mbuli maleele. Eelyo mbungano ya UN niyakaambilizya mu 1947 kuti kuyooba cisi ca BuJuuda, yakaambilizya akuti Jelusalema weelede kuba munzi wanyika yoonse uutali wa baJuuda balikke nanka ba Alabu balikke pe.
Isilayeli taakali kuyanda kuti zyeende boobo kuti munzi niwakacaala muciimo eeco!
Kunze lyaboobo, cisi ca Jordan cakasanganya kuli lwaco munzi wa Jelusalema akulelwa kusikila mu 1967. Mpoonya, mumawoola aacaalizya aa Nkondo ya mazuba-cisambomwe, eelyo Egipita naakazundidwe, mpawo cisi ca Jordan cakaunzumuka kufumpa Isilayeli. Bana Isilayeli bakakombelezya cisi ca Jordan kuti citaciti boobo, pele calo cakakanka kulwisya. Bakatalisya nkondo kulwana Isilayeli Pele bakaumputwa cinicini mumawoola masyoonto buyo. Kwiinda mu kuzunda ooko, munzi wansiku Jelusalema acooko cakaambwa kuti ni Nkomwe ya Kumbo cakaba mubweendelezi bwa Isilayeli.
Muli ceeci, majwi ookwa Messiah aacishinshimi akazuzikwa bwinibwini, nkaambo eelyo Walo naakaambilizya kuwa kwa Jelusalema, akutapawulwa kwa bantu bawo munyika yoonse, wakaambilizya akuti BamaJuuda BAYOOJOKEZYELWA MUNZI OOYO MUMAZUBA AAMACAALIZYO. Ngaaya majwi aakwe:
"Bayoojayigwa (bamaJuuda) amaceba, bayootolwa mbaange kuzisi zyoonse, Jerusalemu uyoolyataulwa bamasi KUSIKILA cikazyulile ciindi cabamasi." (Luuka 21:24).
Ibbala lyakuti "kusikila" liganta aakoswedwa ciindi eeco ooyo munzi nuyooba mumaanza aa bantu Bamasi.
Messiah wakali kwiinduluka cishinshimi ca Daniele 8:13-14, eeco cipa ciindi cigolela a "kulyatauka" munzi uusetekene: mazuba aali 2300 aacishinshimi (naa myaka). Alimwi nkasimpe kakondelezya kuti Jelusalema wakaba mumaanza aa BamaJuuda mumyaka 2300 iikkwene bwinibwini kuzwa kuciindi citaanzi ca cishinshimi ca Daniele 8: Alexander Mupati wakalwana bulelo bwa Persia mu 333 B.C. (cp. vv. 21-22). Kuzwa mu B.C. 333 kusikila mu 1967 kuli myaka 2300 iikkwene.
Pele maleele aacishinshimi eeci taamanini buyo waawo. Kutobelezya majwi aakwe kuyandika kwaangulula Jelusalema, Mwami Yahushua Messiah wakaambilizya kupyopyongana mumapolitikisi amumakwebo akataa masi woonse, "manyongwe akataa masi akulibilika" (Luuka 21:25), "myoyo yabantu iyoonetauka nkaambo kakuyoowa" bweende bwa zintu ziyaakucitika (v. 26), mpoonya akulibonya kwa mwanaamuntu lwakwe anyika kali mubulemu: "Bayoobona Mwanaamuntu kaboola ... kajisi nguzu abulemu bupati" (v. 27).
Bweende bwini bwa zintu eezi bwakazuzikwa. Kutobela kuzundwa kwa ba Alabu akweendelezya munzi wa Jelusalema munguzu zya BamaJuuda a Nkomwe ya Kumbo, makwebo a mapolitikisi aamasi munyika akapyopyongana. Lino masi alangene aa mapenzi ngaatakonzyi kubambulula kumwi kaakopedwe maanu; kuli kulibambila kulwana nkondo azilwanyo zinyonyoono cakuti inga zyaleta kuyoowa mumyoyo ya bantu bayeeya. Mbubuti eezi zintu mbuzyakasika waawa? Zyakatalisyigwa aa Nkondo ya Mazuba-Cisambomwe akunjizya bweendelezi bwa Jelusalema ku bana Isilayeli. Lino mbubaakomemwa biyo mu nkondo eeyo, bama Alabu bakapindula makwebo akutalika kudyaaminina kusanganya amakwebo aa mungwimba. Makanze aabo akali aakusungilizya masi amwi kuti asungilizye cisi ca Isilayeli akucijayila makwebo. Milazyo yabo yakaletelezya kuubuka kwa Mali akudulisya myuulo azimwi zijatikene eezyo zipenzya masi woonse.
Aboobo, eeci "ciindi ca mapenzi" cakatobela mundando uupanduludwe aa Mwami mu cishinshimi cakwe amulundu wa Oliveti uujatikizya mazuba aamamanino—oobu mbumboni buyungizyidwe kuti Bbaibbele lyakayoyelwa Moza (BaHebulayo 1:1).
Misela ya Nyika Kwiifwiinsya mu tumpango tuli 15
Daniele wabili ulembedwe cilengaano ceebeka ncaakaboma Mwami waku Bbabbuloni oomo misela yaanyika mwiifwiinsyidwe mutumpango twa cishinshimi tusyoonto buyo.
Muciloto cimwi, walo wakabona cinkonzya ca sikalumamba uulaa nguzu kabumbidwe amisyobo yiindene ya lubulo akumwekamweka mubulemu bupati. Eeco cibumbwa cakalaa mutwe wa golide, camba amaboko aa nsiliva, ida amabelo aa mukuba, maulu aa butale, matende a minwe ya butale buvweledwe bulongo. Eelyo naakali kulangilizya cibumbwa canguzu eeci, wakabona bbwe kalifuuma kutozya kuli ncico. Lyakacuumputa ku zituta, akupa kuti coonzoke akuwa muzinga ansi. Lubulo lwaco lwakakomooka muzibeela-beela. Eelyo bbwe lyakakomena, akupwasyaula lubulo kusikila lwaba lusu, mpoonya muwo wakalufuntila kooko kulaale. Cibumbwa cakamwaika, pele bbwe lyakacaala. Mwami wakabona bbwe eelyo kaliyaa kukomena kusikila lyaba mulundu akuzuzya nyika yoonse.
Caamba nzi coonse eeco?
Balupatipati baku Bbabbuloni bakaalilwa kupandulula.
Pele Daniele, mushinshimi waba Hebulayo, wakakonzya. Walo wakatondeka misyobo yone yalubulo kuti yiiminina nguzu zyanyika ziyootobela waawo. Lubulo lwane, nokuba boobo, luyoozandauka, akutobelwa minwe ya cibumbwa. Zimwi zisi zili akataa minwe eeyo zinoolaa nguzu, kakuli zimwi zinoonyina nguzu, bupanduluzi bwa butale busanganyidwe aabulongo.
Misela ya nyika iluujisi kutobela mundando uulandabikidwe mu cishinshimi ca Daniele ku mwami. Kwainda malelo one aanyika yoonse: Bbabbuloni, Medo-Persia, Gilisi, a Loma. Loma wakakomoonwa muzibeela zyongaye, bwiinguzi bwa nyika ya Bukuwa ya mazubaano. Sunu tupona "mucibeela ca butale a bulongo," eeco cibeela Daniele ncaakaamba kuti masi ayokwaalilwa kumvwana kumakani aa mulazyo omwe, iciindi eelyo "bulongo" bwa Communizimu (buvwubi boonse mbwa cisi) nobusanganyidwe aa "butale" bwa kulela atalaa masi kwiinda mu mapolitikisi amakwebo, eezyo zyobile mbobweende bwa mapolitikisi mazubaano.
Bala majwi aa Daniele, alimwi langa nyika ya mazubaano ubone bwinibwini majwi aakwe mbwaapandulula. Walo wakaambilizya kuti masi anooli "aanguzu mucibeela cimwi akubula nguzu mucibeela cimwi" . . . "ayokwaalilwa kukamantana antoomwe" (vv. 42-43).
Pele kucili cibeela ca cilengaano ciciyoozuzikwa. Mwami wakabona cibumbwa kaciimvwi anguzu zipati, mpoonya, wakaide kubona, capwayigwa "kabwe kasyoonto" akufunzauka muzibeela-beela, mpoonya aako kabwe kakakomena kuba mulundu wakazuzya nyika yoonse akuziyaziya lubulo lwa cibumbwa kusikila lwaba lusu. Imwami wakaambilwa kuti ciloto cakwe cakayubununa "mbokuyooba kumazuba aamacaalizyo" (Daniele 2:28,45). Aboobo icibumbwa ceelede kulekelwa kubaa nguzu zikalalide (v. 31) kacitaninga wumpuntwa bbwe. Mumajwi amwi, nguzu zilela mazubaano atalaa zyooko zya malelo aansiku aatondezyedwe aalubulo zyeelede kulibungabunga kuti zibe bulelo bomwe bupati.
Kwiinda mwaanda wa myaka yakainda, mu 1848, umwi mwaambilizi wa Cishinshimi ca Bbaibbele muna Christadelphia (John Thomas mu Elpis Israel wakalemba zintu zitobela kuti:
"kutegwa ciya ciindi, eelyo, cilibambile ku manyongwe aaboola, eeco cibumbwa lino cili muzibeela-beela ziteendelani, ceelede kukamantana; mumajwi amwi, kweelede kuba bulelo bumwi kakutaninga bambwa bulelo bwa Yahuwah oobo buyoolela atalaa zituta zya cibumbwa (nyika ya Bukuwa), azyooko zyaba Turkey a Persia, kusikila ku bulelo bwaku Britain kujwe ... Ime ndakonzya lino kutondezya, kuzwa muzibeela zimwi zya Jwi lya cishinshimi, kuti nguzu zyeelede kutola lubazu lupati kuleta bweende bwa zintu oobu mbulelo bwa RUSSIA. Buyoolela atalaa malelo aali kkumi woonse (malelo aa Bukuwa), buyoozunda Turkey, akusanganya Persia ku bulelo bwaco. Mbube, eelyo caakusika mpoceela kukomena, calo ciyoonjila mumulindi uutagoli, alimwi bulelo bwaco buyakoozyekwa kwa myaka iili cuulu . . . Bayoolwisyila bulelo bwa Kujwe, pele kunyina akati kabo uuti kabujane . . ."
Nkaambo nzi ncokunyina akati kabo uuti kabujane? Bwiinguzi buli mu cishinshimi ca Daniele. Nkaambo nguzu zya "kabwe kasyoonto" ziyokwiinda akati akuzunda cibumbwa akuzuzya nyika bulemu bwankako. Daniele, mu busanduluzi oobu, wakaambila mwami kuti:
"mumazuba aabami aaba Yahuwah wakujulu uyoobamba bulelo butakanyonyoonwi, alimwi tabukalekelwi bantu bambi, Pele buyoopwayaula muzibeela-beela akoozyeka malelo woonse aaya akwiimikila kukabe kutamani" (Daniele 2:24).
Oobo mbo bweende bwa masi mbwabikkide Yahuwah. Sunu, Russia uyaa kuswaanganya masi mu cooko canguzu comwe kweendelanya a cishinshimi ca Daniele. Makanze Aakwe mukweendelezya nyika nga kuzangila makanze ookwa Yahuwah, alimwi eeci cakaambilizyigwa zyuulu azyuulu zya myaka kaindi loko mu cishinshimi ca Bbaibbele. Pele kuli magolelo aawo Russia mpatakonzyi kuzumanana mafunze aakwe. Aakusika anjeleela ya kusumpuka kwakwe, eelyo kwaakulibonya aanga nyika yoonse iyanda kulibatamika kuli nguwe, Nguzu zipya ziyoolibonya muma politikisi. Eezyo zinooli nguzu zya "kabwe" zyamu cishinshimi, bulelo oobo Yahuwah mbwayoosimpa atalaa nyika kakuli mwami Messiah. Antoomwe a nguzu zya Mwami uunoolela abaabo bapona kweendelanya amilazyo yakwe cino ciindi, mbwaanga bayoobusyigwa kuzwa kubafu kuti bakatambule lukono lwabo, kusanganya abuumi butamani.
Cilengaano ca Daniele 2 cakatondezya bbwe eelyo kaliyaa kukomena kusikila lyaba mulundu uuzuzya nyika akusandula malelo amwi woonse. Ibulelo bwa Yahuwah buyoocita mulimo ooyo. Kumatalikilo butalika aasyoonto pele bulibambidwe kuyoolela nyika yoonse. Ncintu ncobatabikkili maanu bantu banji lino pele ciyoozwidilila atalaa mikowa yabantu yoonse. Mulundu uuzuzya nyika yoonse mukonzyanyo wa bulelo oobo, ooyo Daniele ngwaakapandulula kwiiminina kuti: "Bulelo butakanyonyoonwi, alimwi butakalekelwi bantu bambi."
Hena inga twayaamina ku Bulelo buyoobambwa boobo na? Ncobeni, kuti twalanganya maleele woonse aali mujwi lya cishinshimi, tweelede kwiingula cakuzumina. Mbweenya buyo mbuli munzi wa Tyre mbuwaaba "busena bwakuyanikila tunyandi," alimwi mbuli Egipita mbwaakaanzuka kuzwa mulusumpuko abupaale bwakwe akuba cisi cicetaalide, Bbabbuloni wakanyonyookela limwi, alimwi Isilayeli wakatapaulwa alimwi akuyobololwa mazubaano, mbombubo acalo eeci cishinshimi camamanino mbociyoozuzikwa! Messiah ulazya alimwi uzyoolela anyika.
Nguni uunga wadonaika makani aaya kakuli tusimpe tuli boobu kunembo lyabo?
Koibaluka kuti zintu zicitika mu bweende bwa nyika ziyubununa kuti buzuba bwa kuzyokela kwa Messiah bwaswena. Ziindi zimwi zilaa mulimo kapati, makani aacitika alayandika, alimwi webo cili kuli nduwe amukwasyi wako kuyandaula nzila yokwa Yahuwah.
Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aabakomba mituni ngobayita Taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo twakajokolosya mutumpango ntotulembulude akubikka mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna abalembi bamu Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC
Eeci tacili cibalo ca-WLC. Cc Cakazyila ku: http://www.christadelphia.org/archive/witness.php
1 By RomanDeckert – Mulimo wakwe mwini, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=84362192