Print

Chishinshimi Cizuzikidwe: Bumboni bwakuti Bbaibbele Lilasyomeka

Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa.

Chishinshimi Cizuzikidwe: Bumboni bwakuti Bbaibbele Lilasyomeka

Mukwaandaana akataa mabbuku woonse aanalembedwe, iBbaibbele lililuleme mu kwaambilizya zintu zigaminina kwa myaka minjaanji, zimwi ziindi kwa myaanda-myaanda ya misela kuya kumbelaa ciindi, kazitaninga citika. Kusikila munsaa zishinshimi zili 2,500 zilibonya mumapeeji aa Bbaibbele, munsaa zili 2,000 zyakazuzikwa kale kusikila kubbala lini—kakwiina kulubizya.

(Zimwi ziceede zili 500 nokuba kwiinda waawo zitaalukila kumbelaa mazuba alimwi zinoobonwa kazicitika mukuya mazuba.) Nkaambo kuzuzika cishinshimi comwe-comwe kakwiina cintu cigwasyilila kulalezya ciindi comwe muziindi zili kkumi (kupima akubandauka cabululeme) alimwi nkaambo bunji bwa zishinshimi, taziyaamide kuli cimwi acimwi, kubbejela kuti naa comwe akataa zishinshimi eezi caalizuzika lwaco cini kakwiina cilubide kulalezya kusika ciindi comwe muli zili 102000 (nkokuti 1 uutobelwa ba zilo bali 2,000 balembedwe musyule lyawo)!

Yahuwah tali alikke buyo waambilizya zintu ziyoocitika kumbelaa mazuba kuti abajatile maanu bantu. Saatani awalo, ulacita mbweenya. Kwiinda mu basonda (mbuli Jeanne Dixon a Edgar Cayce), balotela, banjidwe masabe, abamwi banjaanji kulamvwugwa zintu zyaankamika, pele kanjaanji taziluleme kusikila a 60 pe centi mu mwaanda wa zintu, alimwi tazigolede kululama. Kuyungizya waawo, milumbe iizwa kuli Saatani ilaalilwa kusanganya makani aajanwa mu zishinshimi zya Bbaibbele, nanka kusanganya lwiito lwa kweempwa kuli baabo bateelela.

Mozesi ulembede musunko wakuzyiba mushinshimi wa masimpe ookwa Yahuwah mu Ciibalusyo 18:21-22. Kweendelanya akampango ka Bbaibbele aaka (atumwi), bashinshimi bokwa Yahuwah, balaandeene kuzwa kuli baabo baambilizya milumbe ya Saatani mukushinshima kwabo, baliluleme ziindi 100 pe centi mu mwaanda. Kunyina busena bwa cilubide mu kushinshima kwabo.

Nkaambo ciindi tatujisi cakusandulula zishinshimi zya Bbaibbele zyoonse zyakazuzikwa, aboobo eeci citobela mubandi biyo wa zintu zisyoonto zipa mukonzyanyo wa kululama cigaminina akumaninizya, mundando abweende bwa zintu, alimwi/naa a “nguzu zya maleele” zijatikizya cishinshimi caacitika. Aabo babala balikulwaizyidwe kusala zishinshimi zimwi, alimwi a kuvwuntauzya misela yazyo.


(1) Cimwi ciindi kuutaninga sika mwaka wa 500 BC, mushinshimi Daniele wakaambilizya kuti Messiah ooyo wakali kulindilwa kwa ciindi cilamfu mu Isilayeli uyootalika mulimo wakuccumaila akataa buleya kakwiindide myaka 483 kuzwa nikwakaambilizyigwa mulazyo wa kubambulula akuyakulula Jelusalema (Daniele 9:25-26). Wakayungizya akwaambilizya kuti Messiah uyoo “kosolwa” akujaigwa akuti eeci cintu ciyoocitika kacitaninga sika ciindi cabili ca kudilimuna Jelusalema. Malembe manji atondezya kuti eezi zishinshimi zyakazuzikwa bwinibwini mu buumi (akukankaminwa) kwa Yahushua Messiah. Mwami waku Persia Artaxerxes wakapa mulazyo uujatikizya kubambulula akuyakulula Jelusalema ku mupaizi waci Hebulayo Ezula mu 458 BC. Myaka Myaanda yone amakumi lusele ayitatu aakale kumbele, mulimo ookwa Yahushua Messiah wakatalika mu Galilaya. (Koibaluka kuti nkaambo kakucinculula kkalenda, ciindi ncaakatalika mulimo wakwe cakagantwa abaabo balemba makanaa misela kuti mwakali mumwaka AD 26. Alimwi bikkila maanu kuti kuzwa mumwaka 1 BC kuya ku AD 1 kuli mwaka omwe biyo.) Kukankaminwa kwa Yahushua kwaacitwa myaka misyoonto biyo niyaatobela, alimwi kakwiindide makumi one aamyaka, mu AD 70 Mwami Titus wakadilimuna munzi wa Jelusalema.

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 105.)


(2) Munsimunsi naa mu mwaka wa 700 BC, mushinshimi Micah wakaulika kanzi kasyoonto ka Betelehema kuti mbusena buyoozyalilwa Messiah wa Isilayeli (Mika 5:2). Kuzuzikwa cishinshimi ca kuzyalwa kwa Kristu nkasimpe kazyibidwe kapati alimwi kasekelelwa kapati mumusela ya bantu.

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 105.)


(3) Mu musela wasanu kataninga zyalwa Kristu, mushinshimi wiitwa zina lya Zekaliya wakaambilizya kuti Messiah uyokwaabwa muulo wa muzike—makkobili aansiliva aali makumi otatwe, kweendelanya amulawo wa baJuuda-alimwi akuti aayo mali ayoobelesyegwa kuula nyika yakuzikkila bantu bacete bamasi (Zekaliya 11:12-13). Balembi ba Bbaibbele abalemba makanaa misela bakalemba kuti makkobili aali makumi otatwe aansiliva ngaakabbadelwa Judasi Iscarioti nkaambo wakaaba Yahushua. Balembede kuti aayo mali akabelesyegwa kuula “muunda wa mubumbi,”—mbweenya bwakashinshimwa—muunda wakuzikkila bamuzwakule bacete (Mateyo 27:3-10).

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 1011.)


(4) Myaka 400 kakutaninga talika kupegwa cisubulo ca kukankaminwa, Mwami wa Isilayeli Davida a mushinshimi Zekaliya bakaambilizya lufu lwa Messiah mumajwi aagaminide kutondezya nzila njayoojaigwa. Kuyungizya waawo, bakaamba kuti mubili Wakwe uyooyaswa pele kunyina cifuwa ciyootyolwa, mukwiimpanya ciyanza caazyibidwe kucitika kuti muntu wakankaminwa (Intembauzyo 22 a 34:20; Zekaliya 12:10). Alimwi, balembi ba makanaa misela abalembi ba Cizuminano Cipya balazumina kuzuzikwa ooko: Yahushua waku Nazaleta wakafwida aciciingano ca baLoma, lufu lwakwe lwakabinda akulesya cilengwa cakuti akompolwe maulu. Wakayaswa sumo mumabambo kutegwa balomye kuzyiba naa wakalifwide ncobeni.

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 1013.)


(5) Mushinshimi Izaya wakaambilizya kuti umwi mukomi wa zina lya Cyrus uyoonyonyoona munzi wa Bbabbuloni uulangika aanga tuukonzyi kugumwa akootobeka cisi ca Egipita anyika yaazyibidwe mazubaayo. Ngweenya mwaalumi ooyu, mbwaakaamba Izaya, wakasala kwaangulula bazike baJuuda aabo bakali mucooko cakwe kakwiina kubbadelwa muulo wakunununa (Izaya 44:28; 45:1; a 45:13). Izaya wakaambilizya cishinshimi eeci myaka 150 kataninga zyalwa Cyrus, myaka 180 kataninga cita milimo yoonse eeyi Cyrus (nkabela mukuya kwa ciindi, wakazicita ncobeni), alimwi mu myaka 80 kabataninga tolwa buzike bamaJuuda.

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 1015.)


(6) Bbabbuloni Singuzu, mulamfu mamaile aali 196 abufwaafwi antoomwe, wakakobeledwe aa cilwi ca mavwu cilamfu mafiiti aasika 330 kuya mujulu, aali 90 mubukwazeme. Wakali kuluulwa mpuwo koonse-koonse mubuleya kuti tiiwakali kukonzya kudilimunwa, pele bashinshimi ba Bbaibbele bobile bakaambilizya kunyonyoonwa kwawo. Aaba bashinshimi bakayungizya kutaminina akuti basilweendo banikweeleba matongo aanguwo, akuti ooyo munzi tuukakkalwi kabili, akuti kunyina mabwe aanguwo aayoogwisyigwa akuyoobelesyegwa ku mayake aambi pe (Izaya 13:17-22 a Jelemiya 51:26, 43). Bupanduluzi bwabo, mubwini, bwakalembwa ncobeni amumalembe aamisela aalaa mpuwo.

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 109.)


(7) Busena bwini a mayake aali mu zyooko zili fuka mumunzi wa Jelusalema kwakaambilizyigwa aa Jelemiya myaka 2600 yakainda. Walo wakagaminina kwaamba ciindi camayake eeco kuti cinooli “mazuba aamamanino,” nkokuti, mu ciindi cabili ca kuzyalululwa kwa Isilayeli mbuli cisi munyika ya Palesitaini (Jelemiya 31:38-40). Ooku kuzyalululwa kwakaba mu 1948, mpoonya mayake mu zyooko zili fuka aciya kumbele mbweenya masimpe mumasena eeni akutobelanya bwakaambilizyidwe.

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 1018.)


(8) Mushinshimi Mozesi wakaambilizya (zimwi zyakayungizigwa aa Jelemiya a Yahushua) kuti cisi cansiku ca BuJuuda ciyoozundwa ziindi zyobile akuti bantu baco bayootolwa buzike ciindi comwe-comwe, kutaanguna ku bana Bbabbuloni (kwa myaka iili 70), mpoonya lwabili kucisi cabuleli bwane (oobo mbotuzyi kuti mbwa Loma). Mukomi wabili, mbwaakaamba Mozesi, uyootola bamaJuuda bazike ku Egipita mumato, akubauzya nanka kubaabanya mbuli bazike kuzyooko zya nyika yoonse. Eezi zintu zyakaambilizyigwa zyakazuzikwa kusikila kubbala lini, kutaanguna mu 607 BC alimwi lwabili mu AD 70. Baambilizi bokwa Yahuwah bakayungizya kuti bamaJuuda bayoozumanana kumwayikizyana munyika yoonse kwa misela minjaanji pele kakwiina kutambula akulisanganya akataa bantu bamasi akuti bumwi buzuba bamaJuuda bayoozyokela kunyika ya Palesitaini kuyoobambulula cisi cabo ciindi cabili (Ciibalusyo 29; Izaya 11:11-13; Jelemiya 25:11; Hosiya 3:4-5 a Luuka 21:23-24).

Aaka kaambo ka cishinshimi katola myaka 3,500 ya misela kuti kazuzikwe cakumaninizya—mumazuba ngotupona aano.

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 1020.)


(9) Jelemiya wakaambilizya kuti nokuba kuti nyika yakalaa mbolezi ameenda manji, inyika ya Edomu (mazubaano ncibeela ca cisi ca Jordan) iyooba matongo mucimpayuma (Jelemiya 49:15-20; Ezekiele 25:12-14). Busanduluzi bwakwe buliluleme kulungulula musela wa cooko eeco citakwe cintu cino ciindi.

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 105.)


(10) Joshua wakashinshima kuti omwe mwaalumi uyooyakulula munzi wa Jeliko. Walo wakaamba akuti mwana musankwa mutaanzi wa mwaalumi ooyo uuyoofwa eelyo mayake aakutalika kuyakwa akuti mwana musankwa wamacaalizyo wa mwaalumi ooyo uyoofwa eelyo mayake aakumanizya kuyakwa (Joshua 6:26). Kusikila munsaa myaanda yosanwe aakale, nkokuya eeci cishinshimi nicaazuzikwa mubuumi bwa mwaalumi wazina lyakuti Hiel (1 Bami 16:33-34).

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 107).


(11) Jahazieli wakashinshima kuti Mwami Jehoshaphati akabunga ka baalumi uyookoma impi mpati kapati, ya baalumi basuwidwe cinicini, bacenjede bulwani kakwiina kulwana nkondo. Mbuli bwakaambilizyidwe, mwami alumamba lwakwe wakaliimvwi kalangilizya basinkondonyina bakomwa anguzu zya bulemu bwakujulu kusikila boonse bakamana do. (2 Makani 20).

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 108).


(12) Umwi mushinshimi ookwa Yahuwah (uutakwe zina, pele kunooli ngu Shemiah) wakaamba kuti kumbelaa mazuba mwami wa Judah, wiitwa kuti Josiyah, uyoobungika mafuwa aabapaizi babulozi (bapaizi ba “masena aali atala”) ba Mwami Jeloboamu akwaawumpa acipaililo ca Jeloboamu (1 Bami 13:2 a 2 Bami 23:15-18). Eeci cintu cakacitika munsaa myaka 300 kayiindide kuzwa nicakaambilizyigwa.

(Kweezyeka naa cakalizuzika lwaco cini = 1 muziindi zili 1013)

Mbwaanga zishinshimi zili 12 eezi zigumukizya zintu ziimpene alimwi zitagumene, kulangila kuti naa zyakalizuzika lwazyo zini zyoonse zili 12 kujanwa biyo kuti 1 muziindi zili 10138 (138 kusanganya antoomwe ziindi zyakukomezya mweelwe 10 wakweezyeezya atala aawa). Ono kutegwa tutondezye bwini, eeyi nsaamu inga yeezyekwa kuti kufumbwa ciindi notubala mulawo wabili wa bweende bwa zibulo akupya, muncini mbuli wa mootokala ulakonzya kulitontozya kufumbwa ciindi cipedwe (ngooyu mukonzyanyo, muncini uubelesya mungwimba ulakonzya kulitontozya lwawo muciindi nuubeleka nanka kuti ooko kupya kulalonzyegwa kuzwa kucintu citontola kuya kucintu cipya)—eeco inga cacitika = ciindi 1 muziindi zili 1080. Kucaamba munzila ngubauba eeci, kweendelanya aazishinshimi zilikke eezi zili 12, malembe aa Bbaibbele inga aambwa kuti alayinda kusyomeka kwiinda mulawo wabili wa bweende akataa mincini akupya. Ooyo uubala uuli woonse uleelede kulimvwa kwaanguluka akupima camaanu kweezyeezya kuti naa zyakalizuzika lwazyo zishinshimi zyaambwa waawa, inga kwajanika kuti mu kweezyeezya ooko tacikonzyi kucitika eeco pe.

Ono mbokunga iBbaibbele lilitondezya kuti lilasyomeka kapati, kuli twaambo tunjaanji tunga twapedwa kulangila kuti eezyo zishinshimi zili 500 ziceede, eezyo zindandeme kusikila ku “ciindi ca mamanino,” azyalo ziyoozuzikwa kusikila kubbala lyamacaalizyo ncobeni.


Eeci cibalo citali ca-WLC cakalembwa aaba Hugh Ross.

Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aabakomba mituni ngobayita Taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo twakajokolosya mutumpango ntotulembulude akubikka mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna abalembi bamu Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC