Print

Twaambo tuli Kkumi twakusyomena kuti Ciyubunuzyo Cakalembwa Musyule lya 70 AD

Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa.

Twaambo tuli Kkumi twakusyomena kuti Ciyubunuzyo Cakalembwa Musyule lya 70 AD

Mazuba aaya aayinda nkelembede cibalo ca Caando ca Munyama, Ime ndakabuzyigwa mibuzyo yongaye. Umwi akataa mibuzyo eeyo wakali wa buzuba nicaalembwa Ciyubunuzyo ca Johane. Eeci cibalo ciingula mubuzyo ooyo akupa kaambo ka buzuba bwa musyule lya ciindi, kuutaninga dilimunwa Jelusalema mu AD 70, kwiimpanya ku buzuba bwa kumbelaa ciindi mubuleli bwa Muleli Domitian.

Nkaambo nzi ncocilaa kaambo ka eeco? Pe ma, cilaa kaambo biyo nkaambo ikuti kacaambilizya kunyonyoonwa kwa Jelusalema mu AD 70, nkokuti inga kwaba kaambo (mbuli ndime mbweecita) ikuti oolu lugwalo lwakalembelwa kucenjezya Banakristu ba Musela Mutaanzi ku cintu eeco akuganta kuti ooyo Munyama nguni (Nero) akupa cikkelo ku cishinshimi kwaambilizya zintu zyakali kuyanda kutola busena.

Ikuti, nokuba boobo, nicali kukonzyeka kutondezya kuti Johane wakalemba Ciyubunuzyo niwaawide kale Jelusalema, nkokuti ceelede kucenjezya Banakristu ku mazuba aacizya kumbele ku zintu zitaninga citika.

Itwaambo tuli 10 anselelo aawa toonse twakazubulwa mucibalo ca Raptureless cijanwa kutyanka keengwe kali atalaa cibalo eeci, pele majwi Aangu aalembedwe alalibonya anselelo lya comwe-comwe.

Kukazyanya


Insumbu ya Patmosi

Ime nketaninga abanya twaambo ncotaminina buzuba bwa musyule lya ciindi, atuvwuntauzye kaambo keni bamwi ncobasyo ma kuti cakalembedwe nibwaayindide kale buleli bwa Nero mutaanzi nkaambo kuli bumboni buzambailana kujatikizya naakatandwa mucisi Johane kuya ku nsumbu ya Patmosi (ooko nkwaakalembela lugwalo lwa Ciyubunuzyo). Bamwi baamba kuti walo wakatandwa aa Domitian (ooyo wakatobela kumbelaa Nero) alimwi wakali ku nsumbu eeyo akataa 81 AD a 96 AD. Nokuba boobo, malembe aamusela manjaanji alakazyanya kutaminina ooko akwaambwa kuti Johane wakatandwa muciindi ca buleli bwa Nero (kuutaninga sika AD 70).

Bumboni busindingene kapati bwa kwaamba kumbelaa mazuba buzwa kuli Irenaeus (120-202 AD), ooyo wakataminina kuti Johane wakalemba Ciyubunuzyo cakwe muciindi ca buleli bwa Domitian. Nokuba boobo, Irenaeus wakalaa buyamba mukutobelezya bululeme bweende bwa misela. Ngooyu mukonzyanyo, walo wakati mulimo ookwa Yahushua wakatola myaka makumi obile akuti wakagagailwa kalaa myaka yakuzyalwa 50. Kunyina uubikka maanu kutaminina ooko pe, aboobo ambweni tatweelede kutobela jwi lyakwe kujatikizya buzuba bwaalembwa Ciyubunuzyo cokwa Johane.

Ngooyu twaambo tuli 10 ncotukkazyikide camba kuzumina kuti buzuba bwaalembwa Ciyubunuzyo bwakali musyule kuleka kumbelaa mazuba.

Kaambo 1: Johane Uganta Nero Kuti ngo Muleli wa Ciindi Eeco.

Mu Ciyubunuzyo 17:10, Johane waamba kuti, "Kuli abamwi bami bali ciloba. Bosanwe bakawa, omwe nikwali, umwi uciboola, pele aakusika, uyookkala kwa kaindi kasyoonto biyo."

Aawa, Johane usoleka kuganta kutondeka ciiminina munyama wa mitwe iili ciloba. Walo waamba kuti mitwe iili ciloba mbami bali ciloba, bosanwe bakainda balafwa kale, mpoonya wa cisambomwe ucipona. Ikuti swebo twatalikila aali Julius Caesar (Muleli mutaanzi wa Roma) akutalika kubala, tulakonzya kujana kuti ooyo wa cisambomwe ngu Caesar – ooyo uulela aciindi eeco – ngu Nero.

Hena inga cainda kusalazyigwa kwiinda waawo na?

Johane lwakwe utwaambila kuti imuleli wa Bulelo bwa Loma aciindi eeco walo naakali kulemba lugwalo lwakwe wakali Caesar wacisambomwe alimwi kunyina awumbi kunze lya Nero.

Kaambo 2: Cizuminano Cipya cina Syria.

Amwi malembe Aakaindi kapati aa Cizuminano Cipya aazyila ku musela wabili, ayitwa kuti aa Syriac nanka kuti Peshitto. Mumalembe aayo, ikuti wavwununa ku Bbuku lya Ciyubunuzyo, inga wabona eeci cilembedwe mutwe wa makani:

"Alimwi, Ciyubunuzyo cakali ali Johane Mukambausi kuzwa kuli Yahuwah eelyo walo naakali ku nsumbu ya Patmosi, ooko nkwaakasowelwa aa muleli Nero."

Mbwaanga Nero wakalela Loma kuzwa mu AD 54 kusikila mu AD 68, Johane wakeelede kuti wakalemba lugwalo oolu mu ciindi eeco.

Kaambo 3: Kupenzya Banakristu kwa BuJuuda.

Cizuminano Cipya ciyubununa kuti, kuzwa kumatalikilo, baleli BamaJuuda bakapenzya cikombelo citaanzi. Paulu, mwaapositolo, walo lwakwe wakali akataa nkamu eeyo yakali kuyaa kuvwentauzya kuyaa kwaanga akutundululwa baabo bakali kutobela Yahushua kuti Messiah. Ooku kupenzyegwa aa BamaJuuda kwakazumanana akulutila kusikila limwi nikwaacitika cintu cigambya. Tempele lya BuJuuda lyaka dilimunwa, mpoonya bupaizi bwa BamaJuuda bwakadadaulilwa limwi.

Nkaambo kakuti Johane uguminizya kupenzyegwa aa BamaJuuda mu Ciyubunuzyo kuti ncintu cimwi Banakristu ncibakacili kupenzyegwa muciindi naakali kulemba, eeci caambilizya kuti Tempele lyakaciliimvwi. Aboobo, tulakonzya kupa ciindi ku Ciyubunuzyo eeci kuti cakalembwa kuutaninga sika mwaka wa AD 70.

Kaambo 4: BasibuJuuda Mukati ka Cikombelo.

Kweendelanya alugwalo lwa Johane, BasibuJuuda bakaluukwete bubi aciindi naakali kulemba.

“‘Ulati, ndizi mapenzi aako mbwaabede, abucete bwako, nikuba boobo ulivwubide. Alimwi ndizi mbobakubejelezya aabo balyaamba kuti Mbajuda kabali mbankamu ya Saatani.” (Ciyubunuzyo. 2:9)

“Lino bona, nkobali bantu bankamu ya Saatani, aabo balyaamba kuti Mbajuda anikuti pe. Ndiyoobacita kuti bakaboole bazoolibombye kumaulu aako. Eelyo bayooziba kuti ndilakuyanda ncobeni.” (Ciyubunuzyo. 3:9)

Aaka nikatali kaambo ikuti Tempele lyaku Jelusalema nilyaka dilimunwa muciindi Johane naakalemba lugwalo lwakwe.

Kuyungizya waawo, mpeenya buyo Mangwalo ookwa Paulu aalwana BasibuJuuda (baGalatiya, baLoma, a BaEfeso) naakasimbwa akutuminwa mucikombelo citaanzi coonse (cimwi ncotunga twayeeyela kuti cakatobela eelyo Johane kalembede kale Ciyubunuzyo cakwe), ooyu mulimo niwaalekelelwa.

Aboobo, naakainda Mangwalo aa Paulu aabwentela BasibuJuuda, eeci nicataabaa kaambo. Akaambo kakuti Johane ubambulula penzi eelyo caambilizya kuti magwalo ookwa Paulu taakaninga lembwa akutuminwa. Aboobo, Ciyubunuzyo cakalembwa kakutaninga lembwa BaGalatiya, BaLoma, a BaEfeso, eeco ciiminina kuti tiiwakaninga sika mwaka wa-AD 70.

Kaambo 5: Kuba kwa Jelusalema a Tempele.

Mu Ciyubunuzyo, caandaano 11, Johane waambilwa kuti awunke “ukapime tempele lya Yahuwah a cikotamino abaabo bakomba muli ncico.” (kampango. 1)

Ikuti Tempele nilyakaki nyonyweedwe kale, Johane naatakakonzya kucita ceeci. Aboobo, Ciyubunuzyo ca Johane cakalembwa kuutaninga mwaka wa AD 70.

Kaambo 6: Izintu zyakali Kuboola “Linolino” azyakali “Afwaafwi.”

Mu Ciyubunuzyo coonse, Johane ulazumanana kwiibalusya Bali Bakwe izintu ziyaa kuswena munsaa kulemba lugwalo lwakwe “linolino,” “mukaindj kasyoonto,” nokuba “cakufwamba.” Ikuti Walo naakali kwaamba kuti eezi zintu ziyoocitika kakwiindide myaka 2,000, walo ncobeni naakaamba boobo. Pele taakaamba.

“Mubbuku eeli momulembedwe zintu Yahuwah nzyaakayubunwida Yahushua Kilisito. Yahuwah wakamupa ciyubunuzyo eeci kuti atondezye babelesi bakwe zintu zyali kuyoocitika cakufwambaana. Kilisito wakazibya Johane mubelesi wakwe zintu eezi..” (Ciyubunuzyo. 1:1)

“Ulilelekedwe ooyo uubala bbuku eeli, alimwi balilelekedwe aabo baswiilila mulumbe wabusinsimi oobu akubamba zintu zilembedwe mubbuku eeli! Nkaambo ciindi cili aafwiifwi.” (Ciyubunuzyo. 1:3)

“Mpawo wakandaambila kuti, “Utasisi majwi aabusinsimi aali mubbuku eeli nkaambo ciindi cangawo cili aafwiifwi. (Ciyubunuzyo 22:10) “Ooyo uulungulula makani aaya ulati, “Iiyi, ncobeni mbokubede! Ndafwambaana kuboola.” Akube boobo! Koboola ncobeni, Mwami Yahushua!” (Ciyubunuzyo. 22:20)

Kaambo 7: Messiah Wakabonwa Kuli “Baabo Bakamuyasa”.

Kupandulula kaambo aaka (akaambo kaambidwe atalaawa kuzwa mu Ciyubunuzyo. 22:20), ncintu ciyandika kutaanguna kusandulula ncotwiiminina kwaamba “Kuboola” kwa Yahushua, mukwiimpanya “Kuzyokela kwa Messiah” ku Mamanino aa Nyika.

Kuli zyaambidwe zinjaanji mu Bbaibbele lyoonse zijatikizya bweende bwa lubeta mbuli “kuboola kwa Yahuwah.” Ngooyu mukonzyanyo, mu Cizuminano Cakale, tujana zishinshimi zya lubeta lwa Yahuwah ku masi amwi zyaambidwe munzila eeyi:

“Ngaaya makani aamba zyacisi ca Ijipiti. Bona MWAMI Yahuwah nguulya ulaboola ku Ijipiti utantide akkumbi lyeenda cakufwambaana. Mituni ya Baijipiti ilazyangama kumbele lyakwe abalo Baijipiti lyabaleka kapati.” (Izaya 19:1)

Hena Yahuwah wakali tantide akkumbi kuzyoolwana Ijipiti? Peepe. Nokuba boobk, lumamba lwaku Assyria lwakafumpa Ijipiti akuzuzika cishinshimi eeci munsaa musela wa 7 Kataninga Zyalwa Messiah.

Cili munzila njeenya Yahushua mbwaamba kuti “ulaboola amakumbi” kuzyooleta lubeta ku Jelusalema nkaambo ka kumusulaika akukaka mulumbe wakwe. Ngooyu mukonzyanyo, Yahushua waambilwa Mupaizi Mupati kuti walo uyoomubona Yahushua kaboola mumakumbi aanguzu:

“Mpawo Yahushua wakati kulinguwe, “Waamba. Pele ndamwaambila kuti kuzwa lino muyoobona Mwanaa Muntu kakkede kujanza lyalulyo lya Singuzu muyoomubona alimwi kaboola amakumbi aakujulu.” (Mateyo 26:64)

Eeci cisyomyo cakapegwa mwaalumi umwi, Caiphas, Mupaizi Mupati: “Yebo uyoomubona Mwanaa Muntu…kaboola mu makumbi aakujulu.”

Yahushua wakashinshima mu Mulumbe wakwe amulundu wa Olivet akuti (eeco ciguminizya kunyonyoonwa kwa tempele) aaya aatobela:

“Eelyo kuyoolibonya citondezyo ca Mwanaa Muntu mujulu, nkabela misyobo yoonse yaansi iyoolila, nkaambo bayoobona Mwanaa Muntu kaboola atala aamakumbi anguzu abulemu bupati. Kuyoomvwigwa mweembo mupati kujulu.” (Mateyo. 24:30)

Aboobo, mbutwaamba kale zyoonse eezyo, atulange ncaamba Johane mu Ciyubunuzyo:

“AMUBONE, ULABOOLA AMAKUMBI! Nkabela bantu boonse bayoomubona, abalo bakamuyasa mbubonya. Misyobo yoonse yamunyika muno iyoolila nkaambo kakwe. Akube boobo!” (Ciyubunuzyo 1:7)

Aawa, Johane waamba kuti mbweenya aabo bantu bakamukankamina Messiah bayoomubona “kaboola mumakumbi,” eeco taceendelani biyo amajwi eeni ookwa Yahushua pele cilatondeka aku Lubeta luboolela Jelusalema mukubelesya majwi aakuti “kuboola mu makumbi” kwaambilizya tumpango twa Cizuminano Cakale tuli atalaawa.

Ngaaya makani, “aabo bakamuyasa” tiibakac Ciyubunuzyo ili bazumi mu AD 96 eelyo bamwi nobasyoma kuti Johane naakalemba. Mbubuti mbotuzyi boobu? Nkaambo bakajayigwa mu AD 70 eelyo BaLoma nibaanyonyoona Jelusalema. Aboobo, “aabo bakamuyasa” ibakacili bazumi kusikila mu AD 70, nkokuti eeci ceelede kwaambilizya kuti Johane wakeelede kuti wakalemba lugwalo lwakwe eelyo balo nibakacili kupona.

Kaambo 8: Ciimo ca Johane mu AD 96.

Tulizyi kuzwa mu malembe aa Jerome (Wisi wa Cikombelo wa kaindi loko) kuti Johane Mwaapositolo wakabonwa AD 96 akuti wakali cembeede cinicini cakubula nguzu, kaamba kuti:

"…Walo wakatolwa cakubambilila kabotu-kabotu ku cikombelo alimwi wakali kukonzya biyo kukanana majwi ongaye kubantu basyoonto buyo.”

Johane wakaambilwa kuti “ujale cilengaano.” Nkaambo nzi? Nkaambo walo wakaambilwa kuti cishinshimi cakwe “cijatikizya zintu zilaafwi kuya busena.” (Langa Ciyubunuzyo. 22:10)

Nokuba boobo, ikuti twabala Ciyubunuzyo 10:11, Johane waamba kuti:

“(Ime ndiceelede) kushinshima alimwi kujatikizya bantu banjaanji a masi, amilaka, abami."

Ikuti Johane kali wakalemba Ciyubunuzyo mu AD 96, eelyo ndotujisi kamboni wa ntongola meso waamba kuti Johane taakacili kukonzya kweenda nokuba kwaambaula aciindi eeco, ino mbubuti Johane mbwaakali kunga wazumanana kwaambawida ku muntu naba ni kali mu ciimo eeco?

Nokuba boobo, ikuti Johane kali wakalemba Ciyubunuzyo mu AD 70, walo wakacilaa myaka minjaanji yakwaambawida masi manji abami makanaa Mulumbe ookwa Yahushua kusikila mu AD 96.

Kaambo 9: Cishinshimi ca Daniele.

Eelyo mungele wa Yahuwah naakapa cishinshimi ku mushinshimi Daniele, walo wakaambilwa "kujala majwi aacilengaano, nkaambo cicili kulaale" (Langa muli Daniele 12:4). Pele izintu nzyaakalrmba zyakali buyo myaka 483 kulaale. Nokuba boobo Johane waambilwa kuti “utajali cilengaano.” Nkaambo nzi? Nkaambo Walo wakaambilwa kuti cishinshimi cakwe “cijatikizya zintu zilaafwi kutola busena.” (Langa mu Ciyubunuzyo. 22:10).

Ikuti izintu zyakacitika mu cishinshimi ca Johane nizyakali biyo mumyaka misyoonto (10 nokuba 20 myaka), nkokuti zyoonse eezi inga nzyamvwika kubaa maanu. Nokuba boobo, ikuti cishinshimi ca Daniele kacili cakajalwa nkaambo cakacili “kulaale” (483 myaka), tacimvwiki kuba camaanu kuti cishinshimi ca Johane TIICAKAJALWA ikuti kacili cakali kulangilwa “mukaindi kasyoonto” kakwiindide myaka yiinda 2,000?!

Akaambo kaako, Ime ndasyoma kuti Ciyubunuzyo ca Johane cakalembwa kuutaninga dilimunwa Jelusalema mu AD 70.

Kaambo 10: Kuli buyo Zikombelo zili Ciloba na?

Lugwalo lwa Johane lutalisya aamilumbe iigaminide kuzwa kuli Yahushua kuya ku Zikombelo zili Ciloba zya nyika nsyoonto ya Asia. Ikuti lugwalo lwa Johane nilwakalembwa kakwiindide mwaka wa AD 70, atwaambe kuti mu AD 96, mbuli bamwi mbobalonbozya, nikwakali, zinji, zikombelo zinjaanji kapati mucooko eeco kutali buyo zili ciloba.


Maapu nsyoonto ya Asia1

MUKUKOSOZYA MAKANI

Ooyu ntotwaambo twiinda kubota twa kuzumina buzuba buli musyule lya ciindi bwa kulembwa kwa Ciyubunuzyo cokwa Johane akusandulula zintu zijanwa mu lugwalo oolo kuti zyaazuzikwa mu kudilimuna Jelusalema kwa BaLoma mu AD 70.


Eeci ncibalo citali ca-WLC cakalembwa aaba Keith Giles.

1 – Maapu nsyoonto yaku Asia kuzwa ku https://bible-history.com/maps/map-new-testament-asia-cities

Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aabakomba mituni ngobayita Taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo twakajokolosya mutumpango ntotulembulude akubikka mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna abalembi bamu Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC