Print

Zikombelo Zyizangide! Kutondezya Basinkondonyina bawide ba Cikombelo ca Kasimpe

Kuyandaula Cikombelo ca Kasimpe...

zikombelo zyizangide zilwana cikombelo cakasimpe Kuli zyuulu azyuulu zyazyikombelo munyika mazubaano, zyoonse kazyitaminina kuti zyoonse zyiiminina lusyomo lwakasimpe lwa Yahuwah. Zimwi zilalipeekezya kulyaamba kuti kunyina cikombelo ciluleme pele buyo nzizyo lwazyo, alimwi kufumbwa uutatobeli nzyobasyoma anzyobayiisya uyoosweeka. Cilibonya aanga ncintu cityompya alimwi mulimo uutakonzyeki, kutondeka akuganta, kuti ncicili, kuti kaciliko ncobeni, cikombelo camasimpe cokwa Yahuwah.

Myezi minjaanji yakuvwuntauzya ilayandika kutegwa muntu akonzye kupima nobuba bumboni bwacikombelo comwe akataa zyoonse eezi. Alimwi nokuba kuti eeco camanizya kucitwa, cintu ciiciceede ncakuti hena eeco cikombelo ciimvwi amusemo muyumu mbuli bbwe? Muntu uuzyi kabotu kuvwuntauzya ulizyi kuti aciindi cimwi inga walibonya aanga ujaninwa kucikombelo comwe alimwi aciindi cimwi inga walibonyaanga uzulilwa kucikombelo cimwi. Aboobo kuvwuntauzya kulikke buyo inga tiikwakonzya kupa bwiinguzi bukkwene.

IBbaibbele lilangikaanga ndeliluleme kululamika akweengelela magolelo aakupima akubeteka nzila eezyo mweendela zikombelo. Pele mubwini, aawa alimwi inga twanjila mukaambo kakatazya kumvwa. Kutaanguna ali zyoonse, IBbaibbele lijatikizya ziiyo zinjaanji, cakuti kuyandika kuba milimo minjaanji kuvwuntauzya zikombelo zyoonse. Cabili ncakuti, eeyo nzila muntu njabelesya kupima nokuba mbunga iivwuntauzya, yeelede kuyaamina aBbaibbele alimwi kiigeme ciiyo comwe. IBbaibbele lilakonzya kupandululwa munzila zitaluleme zinjaanji, alimwi boonse bantu inga kabala muzeezo wabo umwi aumwi wacintu cipati ceelede kusanganyigwa mukaambo kasanyangulwa. Kulangilwa kuti inga kwaba cuulu camizeezo yamu “Bbaibbele”  iizyila mumizeezo yabantu.

Bubambuluzi bweelede mbwakubweza buyo zibeela zya Bbaibbele eezyo zisalazya kapati kutondezya kuti zyakayubununwa a Yahuwah Lwakwe kuti ncecintu ceelede kuba lusyomo azintu nzyobeelede kucita. Munzila eeyo, inga zyoonse zintu zitakwe mulimo zyasiilwa limwi kakwiina kunsanganyigwa mukaambo. Mulawo wa Bbaibbele ujanika kuti ncecilembedwe cilikke eeco cilembedwe kuti cakaambwa cigaminina amulomo ookwa Yahuwah mwini, kakwiina mushinshimi, mungele, ciloto nokuba cilengaano, alimwi kaambila mbungano yabantu bazyila mumasi woonse. Milawo yaambwa kuti yakazyila kumatalikilo aalusumpuko lwabantu. Kwakali bantu basika zyuulunzuma zyobile aciindi eeco Mulawo niwakaambilizyigwa kubantu. Kunyina bbuku limbi lyabupaizi munyika litaminina kubaa ciyubunuzyo camusyobo ooyo. Kufumbwa naa tulasyoma nokuba kuti pe, eeco cilembedwe ciliimpene azyoonse mukutaminina kwaco, aboobo njenzila mbotu yakupimya bululami bwa zikombelo.

Kamwi kaambo kabelesya Mulawo wa Bbaibbele mbuli cibelesyo cakupimya nkakuti bunji bwa buna Kristu bulanganya nguzu zya Mulawo wa Bbaibbele. Cili masimpe kuti bunji bwa bana Kristu bataminina kuti bazulilwa kuzikombelo zilanganya nguzu zya Mulawo wa Bbaibbele, alimwi eezyo zibikkide Mulawo ooyo mucibaka cisumpukide munkatekisima zyazikombelo zyabo, amabbuku aakalembwa ayiisya lusyomo lwabo. Nkatekisima ziyeeme aMulawo wa Bbaibbele zili muzikombelo eezi: Bukatolika bwaku Loma Orthodoxi, Lutherani, ba Reformed, ba Anglicani, Methodisti, ba Presbyteriani azimwi zinjaanji; zyoonse eezi kazizwide bana Kristu banji kapati.

Ncintu ceelela kugaminina kuvwuntauzya akupima zikombelo ambungano zyabupaizi kweendelanya a Mulawo wamu Bbaibbele. Mulawo wamu Bbaibbele ulikke nguukonzya kutondezya cakumaninina kuti naa cikombelo nokuba mbungano iliwide naa pe. Kuli zintu zimwi zili muciimo cacikombelo eezyo zitankonzyi kubonwa antangalala alimwi zitakonzyi kujanwa mukuvwuntauzya kuti zitutondezye kuti naa eeco cikombelo ciliwide naa peepe. Inga kakunooli mikuli iitaluleme eeyo zikombelo njozikulaika atalaa basicikombelo bazyo mumusyobo wazintu nzyobasyoma akucita eezyo zitaambidwe kucitwa mu Mulawo wa Bbaibbele. Mumajwi amwi, Mulawo wamu Bbaibbele tuukonzyi kuyubununa bulamfu bwakuwa kwa mbungano, pele kuti mulawo wayubununa kuti eezyo zikombelo ziliwide, nkokuti zyakawa ncobeni.

Kuzwa mukaambo aaka, nokuba boobo, kuli buyo milawo yotatwe iikonzya kutondezya akuunsya cikombelo comwe comwe:

  1. Webo utabaa baleza bamwi kunembo Lyangu.
  2. Koibaluka buzuba bwa Nsabata kuti ubusetekanye.
  3. Webo utajayi.

Kulibonyaanga kunyina cikombelo nokuba mbungano iitobela milawo yoonse eeyi yotatwe, kuleka kwaamba iili kkumi.

Hena Cikombelo ca Katolika caku Loma Ciliwide?

Kakwiina kweengelela, atusanyangule milawo iili kkumi eeyo Cikombelo ca Katolika caku Loma njicaalilembulwida Kulonga 20 mubbuku lya Douay-Rheims lyamu 1899.

(Kulonga 20:1) Alimwi Yahuwah wakaamba majwi woonse aaya:

(Kulonga 20:2) Ime Ndime Yahuwah Eloah wako, ooyo wakakugwisya munyika ya Ijipita, akukuleta kuzwa muŋanda yabuzike.

(Kulonga 20:3) Webo toyelede kubaa baleza (Elohimu) bambi kunembo Lyangu.

(Kulonga 20:4) Webo toyelede kulibambila mukonzyanyo wakabumbwa, nokuba cili coonse cikonzyana acintu cili kujulu, nokuba ansi lyanyika, nokuba zintu eezyo zili mumeenda aali kunsaa nyika.

(Kulonga 20:5) Webo toyelede kuyandisya nzizyo pe, nokuba kuzikomba: Ime Ndime Yahuwah Eloah wako, ndaanguzu, alimwi ndakalalila, akupenzya cinyonyoono cabamawisi abana babo, kusikila kuzyalane lyatatu alyane lyabaabo bacimwa Ndime:

(Kulonga 20:6) Alimwi ndatondezya luzyalo ku zyuulu azyuulu zyabaabo bandiyanda Ime, akubamba milawo Yangu.

(Kulonga 20:7) Webo utasampauli zina lyokwa Yahuwah  Eloah wako: nkaambo Yahuwah takonzyi kuleka kumupa mulandu ooyo uusampaula zina lya Yahuwah Eloah wakwe.

(Kulonga 20:8) Koibaluka buzuba bwa Nsabata kuti ubusalazye.

(Kulonga 20:9) Mazuba aali cisambomwe webo weelede kubeleka milimo yako yoonse, alimwi uyoomanizya milimo yako yoonse.

(Kulonga 20:10) Pele mubuzuba bwaciloba ni Nsabata ya Yahuwah Eloah wako: webo toyelede kucita mulimo muli njiyo, nokuba mwanaako musankwa, nokuba mwanaako musimbi, nokuba mutwanga wako mwaalumi, nokuba mutwanga wako mukaintu, nokuba munyama wako, nokuba mweenzu uuli mulubuwa lwako.

(Kulonga 20:11) Nkaambo mumazuba aali cisambomwe Yahuwah wakabamba julu anyika, alwizi, azintu zyoonse zili muli nzinzyo, alimwi wakalyookezya mubuzuba bwa ciloba: aboobo Yahuwah wakaleleka buzuba bwa ciloba, akubusalazya.

(Kulonga 20:12) Kolemeka uso abanyoko, kutegwa webo ukoongole munyika eeyo Yahuwah Eloah wako njakupa.

(Kulonga 20:13) Webo toyelede kujaya.

(Kulonga 20:14) Webo toyelede kucita mamambe.

(Kulonga 20:15) Webo toyelede kubba.

(Kulonga 20:16) Webo toyelede kutamikizya mweenzinyoko kaambo nkaatacita.

(Kulonga 20:17) Webo toyelede kunyonokela ŋanda yamweenzinyoko; nanka kuyanda mukaintu wa mweenzinyoko, nanka mutwanga wakwe, nanka mutwanga wakwe musimbi, nokuba musune wakwe, nokuba mbongolo yakwe, nokuba cintu cili coonse cakwe.

Kampango kabili akatatu kaamba Yahuwah mumabala aakuti "Ime" a "Ndime." Oobu mbombubo ciHebulayo citaanzi mbucaalembedwe. Aaya mabala aambilizya cintu comwe. Eelyo nokwaambwa bantu banjaanji kutali omwe buyo, swebo lyoonse tubelesya mabala aakuti "iswe" a "swebo" nokuba mabala aakonzya kubelesyegwa mucibaka cayaaya mumilaka iimbi. Inga caba cintu cikankamanisya, citamvwiki kululama alimwi citanamvwugwa kuti niiba mbunga yabantu botatwe kuti kababelesya mabala aakuti "Ime" a "Ndime" kuleka mabala aakuti "iswe" a "swebo." Aaka kampango katondezya bwini kuti "Yahuwah Eloah wako" ngumwi,kunyina umbi pe. Kuti Cikombelo ca Katolika caku Loma, nokuba cimwi cili coonse, kacikazya kuti Ooyu Singuzuzyoonse Alikke nguubandika majwi aaya kweendelanya abulembedwe kampango aaka, nokuba kumwaamba kuti Walo muli nguwe kuswaangene bamwi, aboobo tali omwe buyo, akuti kuli bamwi kuleka omwe buyo baambaula majwi aaya aawa, nkokuti eeco cikombelo cilaalilwa kwiinda mumusunko wakutaanguna. Eeci lwaco inga cakonzya kutondezya kuti eeco cikombelo nokuba mbungano, ciliwide nkaambo cikakatila kubaa baleza banjaanji kunembo Lyakwe.

Hena Cikombeo ca katolika caku Loma cilazwidilila akwiinda mumusunko mutaanzi ooyu? Atubone. Zintu zyotatwe zilembedwe kuzwa akataa zinjaanji zyamusyobo ooyu mu nkatekisima yaba Katolika, zyeelede kupimwa akwiinda mumusunko ooyu.

Cilembedwe 249: "Kuzwa kumatalikilo, kasimpe kakayubununwa ka Baleza Botatwe Basetekene ngomuyanda walusyomo lupona lwa Cikombelo,…”

Cilembedwe 258: "Boonse buvwubi bwabulemu buyeeme amulimo wabantu botatwe balaa bulemu...."

Cilembedwe 266: " Lino ndolusyomo lwa Katolika: Iswe tukomba baleza botatwe muli leza omwe alimwi kabanjilene akuswaangana botatwe antoomwe, kakwiina kuzinganya bantu botatwe nokuba kubaandaanya mibili; nkaambo muntu wiitwa kuti ngu Taata ngumwi, Mwana awalo ngumwi, aMuya Uusalala ngumwi; pele Buleza bwa Taata, Mwana, aMuya Uusalala mbumwi, bulemu bwabo buleelene, abuleli bwabo biliswaangene lyoonse akutamani " (Athanasian Creed: DS 75; ND 16).

Kwiinda mulusyomo lwamusyobo ooyu Cikombelo ca katolika caku Loma cilibikkide ambaakani mpocikazyanya aMulawo wa Bbaibbele alimwi cilitondezya kuti calo ncikombelo ciwide. Kunyina bumboni abumwi buyandika kwiinda waawa.

Pele atuye kumbele kuvwuntauzya. Kampango kane akasanu kalakasya kubamba, kuyandisya akubelekela zibumbwa. Hena Cikombelo ca Katolika caku Loma cilainda mumusunko wabili ooyu?

Cilembedwe 2132: "Kulemekezya zibumbwa kwabana Kristu takukazyani amulawo mutaanzi ooyo uukazya mituni. Ncobeni, ‘bulemu bupedwa cibumwa buunka kuli yooyo wiimininwa acibumwa eeco,’alimwi kufumbwa uulemekezya cibumbwa eeco ulemeka muntu ooyo uutondezyegwa mucibumbwa eeco.’ Bulemu bupedwa kuzibumbwa zisetekene ‘nkulemeka kwabulemu,’ kutali kuyandisya Leza nkwayelede kupegwa alikke: Kukomba kwabupaizi takugami kuzibumbwa kuzigaminina, nkaambo zyalo nzintu buyo, pele kwiinda muciimo cazyo mbuli mbozyili zibumbwa zitusolweda kuli Leza uutafwi. Kugamika kupaila kucibumbwa takumanini mucibumbwa eeco, pele kuunka kuli yooyo ulaa cibumbwa eeco.”

Mbweenya mbuli lusyomo lwa baleza botatwe mboluyandaula akuzumanana kutondezya kuti Yahuwah ngumwi kwamana boobo akumubikka muciimo camituni, ciimo ca Baleza Botatwe, ooyu mulazyo ulangila buyo kututondezya kuti kubelesya zibumbwa amikonzanyo yakafwalwa mukupaila kuti nkupa kulumbaizya kuli “Leza” kuleka kucibumbwa eeco lwaco. Nokuba kuti eeci ncintu cilimasimpe, pele ooku kucita cintu camusyobo ooyu, nkuuntuluzyila cintu cikasyigwa mumulawo kuti "utabambi, utayandisyi, utabelekeli". Nokuba kuti kutwanga kwa Bakatolika kwatambulwa, eeci ciyanza ciimvwi mubbala lya “kuyandisya.” Aboobo Mulawo ulityoledwe kwiinda akatikati.

Hena cikombelo ca Katolika cilazwidilila kusikila amuzeezo uuli mukampango ka ciloba?

Cilembedwe 2143 "Akataa majwi woonse aa Ciyubunuzyo kuli bbala lyomwe liindene kuli amwi: eelyo ndizina liyubunudwe lya Leza. Leza usyomezya zina lyakwe kuli baabo basyoma muli nguwe; walo ulaliyubununa kuli mbabo mumaseseke aakwe. Cipego cazina lyakwe cijanwa mukusyomeka akumvwana. 'Izina lya Simalelo lilisetekene.'  Aboobo muntu tayelede kulisampaula. Walo weelede kuliyobola mumizeezo yakwe kaumwine, akuliyandisya zina eelyo. Walo tayelede kulyaambilizya mumibandi yakwe mwini pele buyo kuti kayanda kuleleka, kutembaula akulipa bulemu zina eelyo."

Aaka kaambo kalibonya kuti kayeeme kumulawo. Aabo basandulula mulawo uukasya kubelesya zina lya Simalelo munzila iitasalali, inga bajana kaambo mu Cilembedwe 2154.

Cilembedwe 2154: "Kutobela St. Paul, ciyanza ca Cikombelo cakateelela majwi ookwa Jeesu kuti taakaleya kukonkezya mukwaamba zintu zyamasimpe munzila iiluleme (mukonzyanyo, mbuli munkuta) 'Cikonkezyo, nkokuti koompolola zina lyabulemu kuti mbobumboni bwa kasimpe, taceelede kucitwa pele buyo mukasimpe, mukubeteka, amubululami.'"

Alimwi kwiinda mucintu nceenya eeci, kuli kaambo mu Cilembedwe 2155.

Cilembedwe 2155: "Kusetekana kwazina lyabulemu takweelede kubelesyegwa mutwaambo tutakwe bulemu, nokuba mukukonkezya ooko kunga kwalibonya mubweende bwazintu kuti nkuzumizya nguzu kucintu citaluleme. Eelyo cikonkezyo nociyandigwa anguzu zyamfulumende iitaluleme, inga ceelede kukakwa. Ceelede kukakwa eelyo nociyandika kupedwa mulimo uusampula muntu nokuba lukamantano lwabupaizi."

Aawa muzeezo wesu kuti Cikombelo ca Katolika caku Loma cililuleme mukusandulula mulawo kuti kukonkezya akubelesya zina lyabulemu kweelede kucitwa… Nokuba boobo, kuli kaambo kuti ciimo ca cikombelo inga cabikkwa ataala mulawo. Eeci cibalo inga munzila imwi, calesya muntu kuti akonkezye eelyo napa bumboni bwa mupaizi uulalika bana basyoonto. Ambweni cikombelo cilaandaanya bapapizi kuzwa mukaambo aaka, pele kufumbwa citola busena, cicitila boobo nkaambo kanguzu zibikkidwe atalaa makani aakulalika. Calo cikombelo eeci ncecipa bupanduluzi bwa kulalika, eeci cacili cintu citambulika pe.

Kuti kampango kaciloba kakali boobo, inga twalekelela cikombelo ca Loma, pele tumpango twa lusele kusikila kkumi akamwi tatuli boobo pe. Cikombelo ca Loma cilizangide caantangalala kukazya caambwa mumulawo wa Nsabata kwiinda mukubikka Nsondo mucibaka ca Nsabata.

Cilembedwe 2175: "Nsondo ilaandeene ncobeni kuzwa ku Nsabata eeyo iitobezya ciindi cimwi mumvwiki-amvwiki; ku bana Kristu, Nsondo ili mucibaka ca Nsabata. Mu Pasika wa Kristu, Nsondo izuzika kasimpe kamoza ka Nsabata ya baJuuda alimwi yaambilizya kulyookezya kwa muntu kutamani muli Leza. Nkaambo kukomba kunsaa Mulawo ooyo, kwakali kulibambila maseseke ookwa Kristu, alimwi eezyo zyakacitwa oomo mumulawo ooyo zyakali kutondezya zintu zimwi zya Kristu; Aabo bakapona kweendelana abweende bwazintu zyakale balaa bulangizi bupya, kabataceelede kubamba Nsabata, pele kubamba buzuba bwa Simalelo, oomo mwalo buumi bwesu mobulelekwa anguwe kwiinda mulufu lwakwe."

Nokuba kuti swebo twatambula kulabalika ooku kwaambilizya baleza botatwe, akubwa zintu zitakwe maanu eezyo zyaambilizya twaambo twa zibumbwa, abusanduluzi bwa zikonkezyo oobo bucilaa twaambo tutaingudwe, ciimo cakulanganya Nsabata cilaa bulwani kapati mukaambo kalembedwe mu nkatekisima, cakuti, eeco citondezya Cikombelo ca Katolika caku Loma kuti ciliwide.

Nokuba kuti aawa tacili cintu ciyandika akuya kumbele kuvwuntauzya, inga twatondezya akuti Cikombelo ca Katolika caku Loma cilatobela bunji bwamilawo. Kuli kusoleka kuyungizya nguzu zyaco kwiinda mukuyungizya atalaa mulawo wakulemeka bazyali. Ooyu muzeezo wakutalisya nkondo muzina lyabululami, pele uzwide maambaamba cakuti, mubwini ncobeni ooyu muzeezo weelede kulesyegwa kuya kumbele kuti aawo aayimvwi cikombelo atambulike mumizeezo yoonse. Kupa lwaanguluko Cikombelo ca Katolika caku Loma mumizeezo yaco yoonse, cicili cikombelo ciwide nkaambo kambocilanganya ciimo ca Yahuwah a Nsabata, akubikka mizeezo ya Baleza Botatwe a Nsondo muzibaka zyazyo.

Kuli twaambo atumwi tuzwide kunyongana alimwi tutungumika kuyeeya ooto ntutwatavwuntauzya aciindi cino. Pele eeyo nzila njitwakatobela itondezya kuti Cikombelo caku Loma ciliwide.

Ino mbuti kayi cikombelo ca Orthodoxi?

Kulangikaanga kunyina aciindi Bbaibbele lyamulaka wacikuwa nilyaazumizyidwe mu Cikombelo ca Orthodoxi. Cikombelo ca Orthodox ciyaamikide Bbaibbele lyaco ama Bbaibbele aaci Giliki LXX. Nokuba kuti iBbaibbele LXX liliimpene kapati a Bbaibbele lyaci Hebulayo, alimwi aboobo akwiimpana a Bbaibbele lya Cikuwa lya KJV, milawo iili kkumi ilibonya kulondoka mucikombelo eeci. Cilikke caandeende cilaa makani ncakuti ibbala lya nsabata mukampango kalusele lilembedwe kuti ninsabata zinjaanji mu Bbaibbele LXX. Nokuba kuti cijuzya makani aaya akwaasiila muntu uubala kuti alisandulwide kunsanganya a mapobwe aaciindi comwe amwaka, pele takuli kuubuka akubula nguzu ooku pe.

Ibbala taanzi mu Nkatekisima (http://orthodoxcatechism.org/), mucibalo cilaa mutwe wakuti ‘Baleza Botatwe Basetekene’ ndyakuti:

"Swebo tusyoma muli Leza omwe. Ooyu Leza uli muzibeela zyotatwe. Nkokwaamba kuti, Leza omwe nkusanganya bantu botatwe: Taata, Mwana aMuya Uusalala."

Eeci ceelede kuba cintu cimanizya kutondezya kuti Cikombelo ca Orthodox ciliwide.

IBbaibbele lyaci Giliki LXX libelesya mabala mukampango kasanu aayo aalibonya kuti aligaminide ncaamba kwiinda Bbaibbele lya Douay-Rheims, alwimi kwiinda mumo oomo, ciyanza caba Orthodoxi cidilika musyule kuzwa kubukombi bwa mituni bujanika mu Cikombelo ca Katolika.

"Kasimpe kaambwa atala aawa, nkakaako kayubununwa mubuna Kristu, aboobo kalaa musemo wako muzifwanikiso zyabuna kristu. Citondezyo nokuba cibumbwa, tacipindauli ciimo ca Buna Kristu, pele ciliswaangene cakutalekezya ancico; aboobo eeco ngomusemo waciyanza eeco kuti kuzwa kumatalikilo, Mulumbe Mubotu wakaletelwa nyika mujwi amuzibumbwa.

"St. John waku Damascus, wakali Taata wamusela walusele mu Cikombelo, ooyo wakalemba mabbuku nikwakali kuzwangana mu Cikombelo; wakapandulula kuti, nkaambo jwi lyakaba nyama yabuntu (Johani 1:14), swebo tatucili bana bavwanda; twakakomena, twakapegwa aLeza nguzu zyakuzyiba cibotu acibi, aboobo tulizyi cikonzya kutondezyegwa aceeco citakonzyi kupandululwa. Nkaambo kakuti muntu wabili muli Baleza Botatwe basetekene wakalibonya kuli ndiswe kali munyama yabuntu, swebo tulakonzya kufwanikisa Nguwe akubamba cintu cimukonzya Ooyo wakalibonya kutegwa swebo tukonzye kuyeeyela ali Nguwe. Swebo tulakonzya kutondezya Leza uutalibonyi – kutali mbwabede eelyo natalibonyi, pele mbuli Yooyo wakalitondezya Lwakwe kuli ndiswe kwiinda mukubweza ciimo cesu ca nyama yabuntu abulowa.

"Zitondezyo zisetekene zyakabambwa antoomwe a Milimo Yabulemu alimwi mbuli Milimo eeyo, kazyitondezya lwiiyo lwa Cikombelo mbolweendelana a Mangwalo Aasetekene. Citobela aawo nciiyo ca Muswaangano Walukamantano wa 7th, citondezyo tacibonwaanga ncitondezyo buyo, pele kuti cilakonzyana a Citondezyo ca Mangwalo Aasetekene, ‘nkaambo kuti eeco Citondezyo kacitondezyegwa a Mangwalo Aasetekene, Mangwalo Aasetekene alasalazyigwa acitondezyo eeco." (Acts of the 7th Ecumenical Council, 6).  http://www.ocf.org/OrthodoxPage/reading/catechism.html

Ciimo cacikombelo ca Orthodox ciliimpene kuzwa kuli ceeco ca Katolika caku Loma mukuti cilakasya zibumbwa zyakafulwa nokuba zifwanikiso, kweendelanya amulawo. Muzeezo wabupaizi wakubamba zikonzyanyo uliimpene awalo. Kuli kwiimina akataa citondezyo a Jwi lya Ciyubunuzyo, zyoonse zyobile kaziyiisya nguzu, Muli ceeci, mbweenya mbuli mumakani amwi, Loma wakayungizya kubweza ntaamu, kwiinda ntaamu zyakataalukwa azikombelo zimwi. Swebo tweelede kuzumanana kutaminina kuti Loma ngwamamambe mukubelesya zikonyanyo, kakuli cikombelo ca Orthodoxi tacili boobo. Pele kumuntu uulangilizya tumpango kane akasanu, zyoonse zyobile zikombelo eezi inga zyalibonya kuti nzyamamambe.

Mukampango kaciloba, cikombelo ca Orthodoxi cilangikaanga cilatobela zintu ziyandika mumulawo ooyo. Pele kujatikizya makani aa Nsabata, cikombelo ca Orthodoxi cilibulide mumulawo ooyo. Nokuba boobo, tacigwisyide Nsabata akubikka Nsondo, pele cisiide buyo nsabata lyoonse ciindi comwe amwaka.

"Mubuzuba bwa Mujibelo Bupati alimwi Busetekene, Cikombelo citontomana kuyeeya maseseke aakunjila mu Gehenna kwa Simalelo wesu, mubusena bwabafwide." (http://lent.goarch.org/holy_saturday/learn/)

Buzuba Busetekene bwa Mujibelo bulasekelelwa muciyanza ca Bukatolika amwalo, pele kakwiina kulanganya Nsabata.

Cikombelo ca Orthodoxi, bunji bwaciindi, citabilila milawo imwi yoonse. Pele tacili kamboni uusyomeka mumakani aakujaya ooko kucitika munkondo. Kuti muntu umwi wagaminina aciyanza eeci, zyoonse zyobile Cikombelo ca Katolika caku Loma acikombelo ca Orthodoxi tazisyomeki mumakani aakujaya. Bujayi bwa cikombelo ca Katolika oobo bwakacitika mu Nkondo Yanyika Yabili, bwakacitwa abapaizi bana katolika baku Croatia kabalelekedwe acikombelo, kwakali buyo kusisikizya kuzwangana acikombelo Orthodoxi mucisi ca Bosnia, ooko kuzwangana kwakacitwa munzila yalunya atalaa anyika. Kulangila mulawo kumabazu woonse inga nicaaba cintu civwuna maumi manjaanji. Pele eezi zikombelo zyobile tazijisi nguzu nokuba lwiiyo lwakumvwisisya mulawo cakuti inga zyaimikila akuyumya kubamba mulawo ooyo akataa bantu. Cikombelo ca Orthodoxi acalo cilaalilwa mbweenya mbuli Loma kubamba mulawo ooyo wakuti, ‘Webo toyelede kujaya’.

Nokuba kuti cikombelo ca Orthodoxi tacikonzyi munzila imwi kusikila abuzangi bwakuzangila Yahuwah mbuli Cikombelo ca Loma mbocicita, pele kulamatila muzeeo wa Baleza Botatwe akuuntuluzyila Nsabata ncecitondezya kuti eeci cikombelo ciliwide.

Cikombelo ca Coptic ciliimpene kuli ca Orthodoxi mubunji nkaambo kakulanganya Leza kuba kuti uli mubantu botatwe. Lusyomo lwacikombelo ca Orthodoxi lwakuti Mwana a Taata balaa ziimo zyobile, cimwi cabulemu alimwi cimwi canyama yabuntu. Lusyomo lwa Baleza Botatwe lwiimvwi akuti kuli buyo ciimo comwe, cabulemu alimwi nceenya kacili cabuntu. Mubwini eeci ciyanza cakaletelezya kutaminina kuti Yahushua ngu Eloah kuleka kuba muntu.

Cikombelo caku Ethiopia ciliimpene kuzwa kuli ca Coptic mukubamba buzuba bwa Nsabata yabuzuba bwa ciloba. Boonse bupaizi buna Kristu bwa Kujwe bulaa Baleza Botatwe mulusyomo lwabo. Eeci cili masimpe amwalo mucikombelo caku Ethiopia, nkaambo acalo cilaa lusyomo lwa Leza ulaa ciwa cabulemu acabuntu kazisangene. Antoomwe, zyoonse kuzilangila munzila yamilawo iili kkumi, zyoonse zikombelo zyansiku, azikombelo zyamisela ziliwide nkaambo kakukomba mituni. Zyoonse zisyoma Baleza Botatwe ba mituni. Zimwi zilainda kukomba zibumbwa eezyo zikankamusya. Zyoonse pele buyo cikombelo caku Ethiopia, tazilanganyi Nsabata, alimwi Cikombelo ca Katolika caku Loma ciya kumbele kwaatula Nsabata akubikka Nsondo mucibaka cayo. Ma! Ino nkuliwida muzinga ncobeni zyoonse zikombelo! Eezi zikombelo nzyezijanwa kazyilaa bantu banjaanji mubuna Kristu bwamazubaano.

Azimwi Zikombelo Zyamasi

Kazyipimwa kubelesya milawo iili kkumi, zikombelo zya Anglicani, Lutherani, a Reformed zyoonse zyiliwide. Zyoonse zyilamatide kulusyoomo lwakuti kuli Baleza Botatwe, zyoonse zilakaka mulimo wakubamba Nsabata, alimwi zyoonse zibeleka mulimo wakuba Zikombelo Zyacisi alimwi kazyikulwaizya nkondo zyakujayaula maumi zya lumamba kufumbwa noceelela kucita boobo, aboobo zityola mulawo wakuti, Webo toyelede kujaya. Kuba sicikombelo mucikombelo camusyobo ooyo nkutola cibeela muzinyonyoono eezyo. Kucaala koli sicikombelo mucikombelo ca Lutherani, kupa mukonzyanyo, nkutola cibeela mumulandu wacikombelo ca Lutherani wakukwabilila milandu yokwa Hitler eeyo njaakacitila mukowa wabantu akubaa bulowa butakwe mulandu mumaanza aako. "Alimwi ndakamvwa Ime alimwi jwi kalizwa kujulu, kalyaamba kuti, kamuzwa muli nguwe, nobantu Bangu , kutegwa mutajatikizyigwi muzinyonyoono zyakwe, alimwi kutegwa mutapenzyegwi muzisubulo zyakwe." (Ciyubunuzyo 18:4)

Mucilembedwe 85 ca Nkatekisima Mpati, ba Lutherani balakanana makani aakazya Nsabata kapati kwiinda cikombelo ca Loma, nkaambo balo baita kubamba Nsabata kuti nkulenga “kupyopyongana kwiinda mukucita milimo iitakwe mpindu."

"Pele kuzwa ku Nsondo yaciindi [ Buzuba bwa Simalelo] bwakaanzilwa mulimo ooyu, aswebo tulazumanana mbweenya buyo, kutegwa zyoonse zyikonzye kucitwa munzila iiluleme kweendelana, alimwi kutegwa kutabi uunga walengelezya kupyopyongana kwiinda mukucita zintu zitakwe mpindu."

Mbubuti muntu mbwanga walanganya Nsabata kuti ncintu campindu alimwi kuti Nsondo njiiyelede kubambwa, naazwaa kumanizya kwaamba kuti Nsabata iciliko mu Cizuminano Cakale alimwi kuti Nsondo yakeelede kutalikwa kubambwa mu Cizuminano Cipya, eeco ncintu citakonzyi kubaa maanu aatambulika kumuntu uukkwene maanu.

Aciindi mpeenya aawo, inkatekisima, nokuba kuti yuuntuluzyila majwi aasalazyidwe aamilawo, ilabikkilizya mikuli aawo. Cintu ciiminina Nsabata takuli kulyookezya kuzwa kukubeleka milimo, pele nkuteelela akutobela mupaizi! Zyoonse ziyiisyigwa kujatikizya mulawo wa Nsabata mu Nkatekisima Nsyoonto zilakonzya kucesyegwa boobu:

"Swebo tweelede kuyoowa akuyanda Leza kutegwa swebo tutasulaiki kukambauka aJwi Lyakwe, pele kuti tulibambe kalilaa bulemu, alimwi katukkomanina kulimvwa akuliiya."

Aboobo kubamba Nsabata, ooko kwakaatulwa mukubikkwa kwa Nsondo, nkuya ku Cikombelo ca Lutherani, kuyooswiilila mupaizi, alimwi "akukkomanina kumvwa akwiiya ndilyo."

Mumubuzyo wa 103 Nkatekisima ya Cikombelo ca Reformed Heidelberg, kuleka buyo kuzumina kuti cilisalede kuti Nsabata nkulyookezya, balo balombozya kubelesya njiyo mukwaamba mizeezo yabo iijatikizya nzyobayeeyela bamakaintu, kwiinda mukwiinduluka kwaamba zilembedwe zitobela, eelyo nobavwiila mubuzyo wakubamba Nsabata:

"1 Timoteo. 2:3 Nkaambo eeci cili kabotu alimwi cilatambulika mubusyu bwa Yahuwah Mufutuli wesu; 1 Timoteo. 2:8 Ime aboobo ndalombozya kuti bantu kabapaila kuli koonse nkobabede, kabaimikizya maanza aabo, kakwiina bukali nokuba kudonaika. 1 Timoteo .2:9 Munzila mbweenya buyo, abalo bamakaintu beelede kusama zikobela zyabulemu, kabalilemeka akutakolwa; kuleka kubaa mausu aalukidwe, nokuba golide, nokuba mabwe aanjili, nokuba zikobela zidulisya; 1 Timoteo .2:10 Pele (eeco ceelela bamakaintu aabo balyaamba kuba bantu baleza) amilimo mibotu. 1 Timoteo .2:11 Bamakaintu abaiye kabaumwine alimwi kabalitola ansi."

Mbubuti mulawo wa Nsabata, ooyo wiimpanya banalumi abamakaintu, pele kutali mukaintu wamuntu, mbuunga walailila kulitola ansi kwa bamakaintu, ncintu cikatazya kweezyeezya. Pele nokuba boobo zikombelo zya Reformed zilakonzya kucita boobo, kumwi kazyikaka jwili lini lya mulawo ooyo.

Zikombelo zyacisi zyakawa kapati kwiinda Loma, mukuti zyakajatikana mu lumamba kazyitola cibeela mbuli beendelezi. Cikombelo ca Reformed nanka ca Presbyterian kwamyaanda yamisela cakasumpula Nsondo mucibaka ca Nsabata kwiinda buPoopo, alimwi munzila eeyo ciiminina kuzanga kwiindide zyoonse. Zyoonse zikombelo zyakajatikana mukupenzya bantu. Kakutaninga ba Kubambulula, kwakali tubunga twabantu tubamba Nsabata kunyika ya Bukuwa. Muzyooko oomo bupaizi bwa Lutherani mubwaajene mpuwo, mulimo mutaanzi wakali wakujaya tubunga ooto. Bantu babamba Nsabata baku Selicia, Sweden, Finland aku Norway bakajayigwa kusikila kumuzumi wamamanino.

Eeyi milawo yotatwe ilakonzya kutondezya kuti boonse buna Kristu bwamazubaano buliwide. Kuli zyuulu azyuulu zyambungano zilaalusyomo cakuti tacikonzyeki kuzyibandauka zyoonse pe. Akataa zyeezyo, ba Baptisti aba Methodisti mbabanji kapati, alimwi balaalilwa kubamba milawo yotatwe eeyo pele buyo tubungabunga tusyoonto tutayandi bujayi. Akataa zyoonse eezyo, kunyina pe acomwe ciyeeme kumilawo yotatwe, kuleka kwaamba milawo iili kkumi.

Mulwi uukopa wazikombelo zitaminina kubonwa inga wacesyegwa kwiinda mumusunko muubauba wamilawo yotatwe buyo. Kunyina akataa zikombelo eezyo nociba comwe cikumbatide milawo yotatwe antoomwe. Balangila Kuboola babuzuba bwa ciloba, ba SDA, abalo balazumina muzeezo wa Baleza Botatwe alimwi akutyola mulawo mutaanzi. Abalo balazumina kupindulula mulawo uukasya kujaya, zimwi ziindi balazumizya kutola lubazu kapati mulumamba kuti mfulumende zyabo zyabasinikizya kucita boobo. Umwi mukonzyanyo uulibonya antangalala ngwa cikombelo ca Balangila Kuboola baku Germany mu Nkondo ya Nyika Yoonse Ntaanzi a Nkondo Yanyika Yoonse Yabili. (Ba SDA balakaka amumuni uuyungizya kuya kumbele mumakani aa Nsabata, Bakamboni ba Jehovah balaalilwa kubamba mulawo wa Nsabata, nokuba kuti balazumina kubamba imwi milawo. Bakombi ba Mormoni balaalilwa kubamba yoonse yotatwe, eelyo kabacitobela baleza banjaanji alimwi eeco kacili cintu cikankamusya citanabede mubuna Kristu.

Mweelwe wambungano zikonzya kubamba milawo yotatwe yoonse antoomwe musyoonto kapati, kuti kakuli zikombelo zicita boobo ziliko, alimwi kuti kazikonzya kupimwa akusunkwa amuntu uli woonse naba ni, kubelesya Bbaibbele kuti zisalazyigwe kuti naa taziwide. Ncobeni, Bbabbuloni uliwide. Kalaa misyozi yaluyando yiibaiba mumeso Aakwe, Yahushua wiita bakwe kuti bazwe mumbungano zyakupyopyongana akuti bateelele Nguwe.

_________________________________________________________