Print

Ibbuku lya Mulawo: Mulazyo ookwa Yahushua

Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa.

i+shema

Mvwiki zyongaye zyainda, Ime ndakayiisya ciiyo ca “Mangwalo.” Neekali kolibambila kuyiisya ciiyo eeci, ndakavwuntauzya ziyanza zinjaanji zya BamaJuuda eezyo zizingulukide mulazyo mupati akataa bana Isilayeli. Pele katunaninga wunka kumbele, hena yebo uliizyi kuti “Shema” ninzi? Ibbala lyakuti “Shema” ngo muyanda wabbala lyaci Hebulayo liiminina “komvwa” naa “koswiilila,” alimwi ndebbala litaanzi kampango ka Ciibalusyo 6.4. Nceeci cibeela ca Bbaibbele mpolijanwa:

“Kamuswiilila, Noba Isilayeli! Mwami Leza wesu, Yahuwah ngumwi! Amuyande Mwami Leza, Leza wanu amyoyo yanu yoonse, amyuuya yanu yoonse, alimwi anguzu zyanu zyoonse. Mutakalubi milawo eeyi njendamupa buno buzuba. Amukaiisye bana banu cabunkutwe. Kamwiibaluluka kufumbwa nkomubede mumaanda, nimuli mulweendo, nimulyookezya nikuba kubeleka. Kamulyaanga kumaboko akwiisama kunkumo kuti cibe ciibalusyo. Mwiilembe azikotamino, azicinda zyamaanda aanu alimwi aazitendele zyabwaanda.” (Ciibalusyo 6.4-9).

Koteelela, O Isilayeli.
Yahuwah ngo Leza wesu,
Yahuwah Ngumwi

Kaambo kataanzi nkakuti “MWAMI ngo Leza wesu.” Imajwi aakuti “MWAMI” mbokusandululwa kanjaanji mukwaamba zina lya Leza — YAHUWAH — kwiimpanya akusandulula kuti “Mwami,” eelyo liiminina biyo mutwe wa cuuno, kutali zina Lyakwe limugaminide Yahuwah. Akaambo kakubambilila kwa BamaJuuda aabo bakali kusyoma kuti eelyo zina talyeelede kubandaukwa (nokuba kuti Ime nsyemvwisyide bwinibwini ncobazuunyene boobu) kusikila munsaa basanduluzi ba Bbaibbele lya Cikuwa boonse basandulula zina lya Leza lyakuti — Yahuwah— oobu “MWAMI” kalilembedwe mumabala mapati. Aboobo eeyi nje ntaamu yakutaanguna: YAHUWAH wesu ngo Leza, kutali Apisi, Hathor, Ra, Nuti, Seti, Issis, Baali, Asherah, Dagon, Chemosh, nokuba Yahushua, pele biyo Yahuwah luzutu. Yahuwah ngo Leza wa Isilayeli alikke — kunyina baleza bambi kuli ndiswe kunze lya Yahuwah. Paulu, Mufundisi, uzumina makani aaya naamba kuti:

“Lino kwaamba makani aakulya zilyo zipaizigwa kumizimo, tulizi kuti mizimo taakwe, akuti taakwe Leza uumbi pele omwe buyo. Nikuba kuti kuli baabo bategwa baleza mujulu naa ansi, iiyi, mbanji-banji, abalo bategwa bami mbanji-banji pele swebo tujisi buyo Leza omwe, Taata wakalenga zyoonse alimwi ngotuponena. Alimwi tujisi Mwami omwe Jesu Kilisito. Kwiinda mulinguwe Leza wakalenga zyoonse, alimwi swebo tulapona nkaambo kanguwe.” (1 Bakolinto 8:4-6).

Mumajwi amwi, kunooli kucili bamwi “baitwa kuti mbaaleza” pele kuli ndiswe kuli Leza omwe buyo — Taata. Kuyungizya waawo, kuli mwami omwe — Yahushua Messiah. Aboobo, Paulu uyaamide ambali lya Shema, ikaambo kajatikizya Yahushua, pele kutali munzila yakunyonganya kuteelela majwi maubauba aamba Yahuwah mbwali Leza wesu alikke. Simalelo Yahushua ulaa cuuno ca mulimo caandeene cakuti — mwami. Cilisalazyidwe kuti swebo tujisi buyo Leza omwe a mwami omwe. Leza wesu ngu omwe ngo Taata mpoonya mwami wesu ngu Yahushua Messiah.

Kristu-Ulapaila

Atujokelele ku bbala lyakuti Shema. Kaambo kabili akalo nkaubauba mbweenya: “MWAMI ngumwi!” Yahuwah ngumwi. Yahuwah tapandaulwi. Walo muntu omwe buyo uutakonzyi kupandaulwa mu zibeela-beela. Eelyo Yahushua naakainduluka kwaamba cilembedwe mu bbuku lya Shema walo wakati, “Kwamuswiilila, Noba Isilayeli! Mwami Leza wesu mwami omwe” (Maako 12:29). Bamayi bayiisya buleza banji-banji bakasola kwa myaka minjaanji kupindula bbala lyakuti “omwe” liiminine “botatwe” akwaalilwa. Mukubaa coolwe, ibbala lyakuti “omwe” talili bbala litazyibidwe ncoliiminina, nkaambo eeli ndibbala aatalikilwa kubala — ndibbala eelyo muntu umwi ndyanga watalisya kubala. Yahuwah ngumwi, kutali bobile, kutali botatwe. Aaka kaambo katakonzyi kukazyigwa kalisalazyidwe mu makumi aazyuulu-zyuulu zya mabala aayitwa zintu amabala aakucita zintu aabelesyedwe kwaamba Yahuwah. Yahuwah ngu “Walo,” kutali “Balo.” Eelyo Walo nabandika taambi kuti “iswe” pele kuti “Ime.” Aaka kaambo kali londodwe mu Ciibalusyo amuli Izaya:

1 =/= 3

“Mwami Leza wakamutondezya zintu eezi kuti mumuzyibe kuti walo alikke ngo MWAMI, ngu Yahuwah; taakwe uumbi kunze Lyakwe pe... Nkaako muzibe alimwi mutalubi kuti Mwami Leza ngo MWAMI wajulu anyika. Taakwe uumbi kunze lyakwe pe.” (Ciibalusyo. 4:35, 39).

“Mboobu mbwaamba MWAMI, Munununi wako, ooyo wakakubumba mwida, ulati, “Ime nde MWAMI Leza, ndime ndakalenga zintu zyoonse, mebo endikke ndime ndakalandabika julu, mebo endikke ndime ndakalandabika nyika.’” (Izaya. 44:24).

“Ndime MWAMI Leza, taakwe uumbi pe, kunze lyangu taakwe Leza uumbi. Ndiyookuyumya-yumya nikuba kuti toondiziba pe, kutegwa bantu boonse kuzwa kumapaswido kusikila nkolibbilila zuba bakazibe kuti taakwe uumbi kunze lyangu. Ndime MWAMI Leza, taakwe uumbi pe. Ndime MWAMI uubamba mumuni akulenga mudima, ndime eeleta kuzwidilila alimwi akuleta mapenzi. Mebo nde MWAMI Leza eecita zintu eezi zyoonse. Lino mboobu mbwaamba Mwami Leza, wakalenga julu, ooyo wakabumba nyika akwiipanga wayiimika, taakayilengela kuti kiili mbuboobu buyo, pele wakaibambila kuti bantu kabakkede mulinjiyo. Leza ulati, “Ndime Mwami Leza, taakwe uumbi pe ’” (Izaya 45:5-7, 18).

“Amuziyeeye zintu zyakaindi eezyo zyakale-kale, ndime Yahuwah taakwe uumbi pe, ndime Yahuwah taakwe uuli mbuli Ndime.” (Izaya 46:9).

Mangwalo alisalazyide kakwiina kulubizya a kasimpe aaka (alimwi kucili tumpango tunjaanji tukonzya kwiinduluka kwaambwa mukutondezya kaambo aaka). Yahuwah alikke ngo Leza. Walo ngu “Ime,” kutali “Iswe” alimwi Walo uligaminide, ulizuunyene kusisya kaambo aaka kubantu Bakwe. Walo uyandisya kuti balo bazyibe ncobeni kuti “Ndime Yahuwah, alimwi kunyina uumbi kunze lyangu.” Pele bbuku lya Shema talimanini buyo mu Ciibalusyo 6:4; lilazumanana kusikila mu kampango kane aako kaamba kuti: “Yebo weelede kuyanda MWAMI Leza wako amoyo wako woonse amuya wako woonse alimwi anguzu zyako zyoonse” (Ciibalusyo. 6:5).

Mbweenya Ciibalusyo 6:4 mbocitwaambila kuti Yahuwah wesu nguni alimwi naa Nguwe akuti mbangaye bali mbuli nguwe, kampango 5 katwaambila ciimo ncotweelede kulanganya. Swebo tweelede kumuyanda Walo muzintu zyoonse. Kutali buyo amyoyo anguzu zyesu pele a mu maumi eesu eeni! Swebo tulamuyanda Yahuwah, Leza wesu, mukuliteelela kwesu, mu micito, a mubuntu bwesu. Eeci cibeela cabili ca bbuku lya Shema tacikonzyeki kuba kakwiina cibeela citaanzi. Nkaambo kuti nikwali botatwe baitwa kuti Leza, nkabela tatukonzyi kuyanda naba omwe akati kabo mu zintu zyoonse. Ambweni, inga twabayanda boonse munzila yeelene (cisela catatu omwe-omwe). Nokuba boobo, bubotu bwa kusiminina kubaa Leza omwe ncakuti tulakonzya kubambulula myoyo yesu kuti ilulame kutozya kuli Yahuwah akumuyanda Walo — amibili yesu yoonse kwiimaninizya.

Mu kuvwuntauzya bbuku lya Shema anzila eeyo bantu ba Hebulayo mbubakalamatide ku mulazyo muubaubauba ooyu, Ime ndakaswaanganya kaano kagambya ka muJuuda wakajayigwa mu musela wabili. Izina Lyakwe wakali Mwiyi Akiva, alimwi Walo kunooli ulimuzyi kale yebo nkaambo walo wakaanzya Simoni Mwanaa Kokhba kubee ngu Messiah muciindi BamaJuuda nibakali kulwana mfulumende, eeco cakamanina mu manyongwe aa AD 135.

mwiyi-akivaPe ma, kufumbwa mbocibede, nibakaalilwa kulwana mfulumende ya bulelo bwa Roma, kwakabikkwa mulazyo wakuti ibbuku lya Milawo (Mulawo) tiiwakaceelede kuyiisyigwa ccita koyanda lufu. Mwiyi Akiva wakali kumuyanda Yahuwah kapati cakuti Walo wakayiisya Mulawo nokuba kuti mulawo waba Roma tiiwakali kuzumizya kuyiisya. Eelyo ba Roma nibakaamvwa makani aayo, bakamupa mulandu wakujayigwa calunya. Balo bakabweza cikwambyo ca butale cipati ncobeni akumuvwalaula amubili woonse ooyu mudaala wakalaa myaka 90-yakuzyalwa. Eelyo Rufus [Silutwe wa lumamba lwa BaLoma] naakasinganya uulemekwa Akiva akumwaaba mu janza lya mujayi, oobo bwakamubeda buzuba bubotu kuti abandauke bbuku lya Milawo naa iShema. Kazwide muuya wakupaila, Akiva wakapaila mipailo yakwe mukaziziizi, nokuba kuti wakalipenzyedwe kumvwa kucisa naakali kusubulwa; mpawo Rufus wakamubuzya naa wakali mulozi nkaambo taakalitondezya kumvwa cicisa, Akiva wakaingula wakati, “Ime nsyeli mulowi pe; Pele Ime ndikkomene kubaa ciindi cibotu nceepegwa lino kuti ndiyandisye Leza wangu ‘abuumi bwangu boonse,’ mbwaanga kusikila ciindi cino Ime ndiyanda buyo Nguwe alikke ‘muli zyangu zyoonse’ alimwi ‘amu nguzu zyangu zyoonse,’” ajwi lyakuti ‘Omwe!’ eelyo ndyaakaamba naakayanda kufwa.” Akiva wakali kulombozya kuyanda Yahuwah

akumuyandisya Yahuwah cakuti wakalekela muuya wakwe kunjila lufu.

Mu bbuku lisandulula mabala lya BuJuuda lyamu 1906: “Mubbuku lya Shema] kuli bbala lya kweempwa kwa macaalizyo lya muntu uuzaya nalyeempa lusyomo lwakwe. Aayo akali amilimo yabaabo bakapenga akutundululwa mukaambo ka Mulawo. Mwiyii Akiva wakaliyumyayumya akujata camba eelyo mubili wakwe niwaavwalawulwa zikwambyo zya butale mbube wakafwa kabandauka bbuku lya mulawo ‘Shema.’ Walo wakapunda bbala lya macaalizyo, lya ‘Echad’ (omwe), naakayoya kamamanino. Kufumbwa nikwaali kupenzyegwa akujaya muntu, kuzwa kuciindi ca Kuvwentauzya kusikila kuciindi ca kujaya Kishinef, majwi aakuti ‘Shema’ Yisrael’ ngaakali majwi aakacaalizya amulomo wayooyo wakali kuyaa kunjila mu lufu.”

Ncobeni, bbuku lya Milawo nce cikonkezyo ciyandisi ca lusyomo lwakuti Yahuwah ngu Leza wesu, kuti walo ngumwi, akuti swebo tweelede kumuyanda walo azintu zyesu zyoonse, nokuba kuti twalangana aa kusubulwa a lufu.

mwaalumi-ulatembaulaPele, tazili zyoonse eeco! Kuteelela kwa BuJuuda kujatikizya bbuku lya mulawo Shema takuguminizyi buyo Ciibalusyo 6:4-5 pele atumpango 6-9: “Mutakalubi milawo eeyi njendamupa buno buzuba ayikkalilile mumyoyo yanu. Amukaiisye bana banu cabunkutwe. Kamwiibaluluka kufumbwa nkomubede mumaanda, nimuli mulweendo, nimulyookezya nikuba kubeleka, Kamulyaanga kumaboko akwiisama kunkumo kuti cibe ciibalusyo. Mwiilembe azikotamino, azicinda zyamaanda aanu alimwi aazitendele zyabwaanda.” (Ciibalusyo. 6:6-9).

Ibbuku lya Mulawo, (iShema ) lyeelede kuba mu myoyo ya bana Isilayeli; lyeelede kuyiisyigwa ku bana babo. Bana ba BamaJuuda beelede kuyiisyigwa bbuku lya mulawo naa iShema mpeenya buyo mpobakonzyela kuliiya. Kuyungizya waawo, iShema lyeelede kubandaukwa kusikila munsaa ziindi zyobile abuzuba, cifumofumo amangolezya. IShema liyobolwa mu tefillini, mu tukomo twa zikutu zya banyama ooto tusamwa amutwe aa kuboko muciindi ca kupaila. Munzila eeyi, milawo ilaangililwa mbuli citondezyo. Camacaalizyo, iShema lilembedwe a bbuku lyakuvwungaila akuyobolwa mubusena bwa mezuzah oobo buli acitendele ca Ĺ‹anda.

Cilimaninide kwaamba kuti ibbuku lya mulawo naa iShema lyakali alimwi licili mulazyo uuli akatikati mu BuJuuda. Pele, ino mbuti swebo? Hena bana Kristu baleelede kutobela mulazyo wa Isilayeli mbuli mulawo wesu na? Ime ndaabwiinguzi bobile ku mubuzyo ooyu: omwe kuzwa kuli Yahushua alimwi omwe uzwa kuli Paulu.

Muli Maako 12:28-34 tujana mulembi kabuzya Yahushua mubuzyo mulemu, “Mulawo nzi uuli kumbelaa yoonse?” Yahushua wakamwiingula kainduluka kwaamba cilembedwe mu bbuku lya mulawo na Shema kuti, “Koswiilila, O Isilayeli! Mwami Yahuwah wesu ngu Leza omwe; aboobo webo weelede kuyanda Mwami Yahuwah wako amoyo wako woonse, amuuya wako woonse, a mizeezo yako yoonse, anguzu zyako zyoonse.” Yahushua wakayungizya ku Shema mulawo wabili (uuzwa mu Bapaizi 19:18) eelyo naakati, “Iwabili ngwakuti: Yebo weelede kuyanda simukobonyoko mbuli lwako omwini.” Ishema ngomulazyo uuli akatikati kuli Yahushua! Eeci taceelede kugambya nokuceya pe nkaambo Yahushua wakali muJuuda wakali kupona buumi butobela milawo iijanwa mu Mangwalo aaci Hebulayo. Ikuti Shema kuuli mulazyo wa BuJuuda, nkokuti Yahushua naakalitobela mbuli mulazyo wakwe mwini. Aboobo, ikuti iShema kalili lyakali mulazyo uuli akatikati kuli Yahushua alimwi Yahushua ngo simalelo a mukonzyanyo wesu, hena swebo tatweelede kutobela mulazyo ooyo na? Hena tatweelede kukomba Leza ngweenya ooyo Yahushua ngwaakakomba na? Tulakonzya kutobela tusimpe tumwi kunze lya mulazyo ookwa Yahushua awa Isilayeli, pele tatukonzyi kukazya kasimpe kajanwa mu bbuku lya mulawo naa Shema.

Tatweelede kwaamba kuti Leza mbantu botatwe mukati ka omwe, mbwaanga bbuku lya mulawo naa Shema ligaminide kuti Leza wesu ngumwi alikke luzutu —ngu Yahuwah— pele tulakonzya kuyungizya ambali lya Shema, mbuli Paulu mbwaakacita mu 1 Bakolinto 8:6, kuti Yahushua simalelo wesu ngu Messiah

Mumajwi amwi, tatweelede kwaamba kuti Leza mbantu botatwe nkaambo, ibbuku lya mulawo naa Shema litonkomene kuti Leza wesu muntu omwe buyo —Yahuwah— pele swebo tulakonzya kuyungizya antoomwe kumbali lya Shema, mbuli Paulu mbwaakacita mu 1 Bakolinto 8:6, kuti Yahushua ngo Simalelo wesu Messiah.

Bwiinguzi bwabili ku mubuzyo wakuti naa swebo tuleelede kutobela Shema mbuli mulazyo wesu uutujatanya kuli Yahuwah inga wamaninizya kuvwiilwa mumajwi aaya: “Hena Yahuwah ngu Leza wa BamaJuuda balikke luzutu na? Hena Walo tali Leza wa Bantu bamasi abalo na? Inzya, ngwa bantu Bamasi abalo, mbwaanga ncobeni ooyo Yahuwah uyoolulamika baabo bapaludwe kwiinda mu lusyomo abaabo batapaludwe kwiinda mu lusyomo ngumwi.” (BaRoma. 3:29-30).

Ikuti Leza wa bbuku lya mulawo, i Shema—Leza wa BamaJuuda—ngu Leza wesu, nkokuti tucita kabotu kusyoma munzila abalo BamaJuuda a Yahushua mbubakali kusyoma, kweendelanya kuti Walo nguni, ngumwi, alimwi aluyando ndotujisi kuli Nguwe. Ikuti katuli ndiswe bantu bokwa Yahuwah, mbube tweelede kukomba Leza ngweenya mbuli BamaJuuda, Leza wa Abulahamu, Isaka, a Jakobe. Ncobeni a Walo ngu Leza wa Yahushua, ooyo wakakomba Nguwe luzutu. Atube mbuli Simalelo wesu.

musankwa-ulaseka


Eeci cibalo citali ca-WLC cakalembwa aaba Sean Finnegan.

Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aabakomba mituni ngobayita Taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo twakajokolosya mutumpango ntotulembulude akubikka mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna abalembi bamu Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC