Print

Kusoma Jelusalema wamu Bbaibbele awa mumisela yoonse

Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa.

Jelusalema-mu-Bbaibbele-amu-misela-yoonse

Melechizedeki, Abulahamu a Jelusalema

Tulabala mu bbuku lya Matalikilo kuti Abulahamu wakaswaigwa mupaizi mweenzu wa Yahuwah Singuzuzyoonse ooyo zina lyakwe lyakali kwiiminina kuti “mwami wabululami.” Muli lwaco, eeci cintu cilakopa, pele nkukooko nkwaakazyila mupaizi ooyo nkotukkomanina kuzyiba swebo. Wakazyila ku Salemu, ooko bunji bwa basicikolo nkobaamba kuti nkuumunzi wansiku waku Kanaani. Mwami waku Salemu wakeza kajisi cinkwa, a waini, azileleko zyakupa Abulahamu.

Mpoonya Melechizedeki mwami waku Salemu wakabamba cizuminano ca cinkwa a waini; lino ooyo wakali mupaizi wa Yahuwah Mupati waboonse. (Matalikilo 14:18, Intembauzyo 110:4-7)

Randall Price ulemba kuti,

Eelyo Abulahamu naakaswaangana aakale a mwiiminizi wa munzi ooyo, wakajanwa kuti Yahuwah wakaliko kale okuya, nkaambo ooyo mwiiminizi wakali Mwami waku Kanaani, Melechizedeki, walo wakali mupaizi wa Yahuwah Singuzuzyoonse (Matalikilo 14:18). Aawa koyeeyela bushinshimi bujatikizya Messiah amunzi wa Jelusalema kumbelaa mazuba, mbweenya amwalo muci Hebulayo, eelyo zina liiminina kuti mwami wa bululami alimwi ooyu Mwami waku Jerusalema wakazyide kuzyoopa cipego kuli wisi waba Isilayeli boonse.1

Price mulembi ulayunguzya akuti,

Tulajana alimwi makani aagumikizya Jelusalema kuzwa mu caandaano ca Matalikilo 22 oomo Yahuwah mwaakaambila Abulahamu kuti ajaye mwanaakwe musankwa Isaka, pele Mwami wakajata kuboko kwa Abulahamu mpoonya Isaka wakazumanana kupona. Mugutu wa mbelele ooyo wakapatide nguwakapegwa mucibaka ca cituuzyo. Coonse eeci caacitikila ku Mulundu wa Moliya, ngweenya mulongo wa malundu aayo aakali kuyooyakilwa Jelusalema a Tempele aakale. Aboobo, mu maanu amwi, eeci caandaano abweende bwa Abulahamu ziiminina munzi uucizya kumbelaa mazuba a Tempele oomo zituuzyo zya banyama zyinokuumpwa nkabela kumamanino cituuzyo ca zituuzyo zyoonse cokwa Yahushua Messiah ciyoocitilwa bamaJuuda abantu Bamasi.2

Abulahamu-a-Isaka

Mushinshimi Mozesi a Jelusalema

Acimwi cibalo cakukopolozya makanze ookwa Yahuwah ku munzi wa Jelusalema cijanwa mu Kulonga 15:17, oomo Mozesi mwalemba kuti,

Ulabaleta, ulabasimpika kumulundu walukono Lwako, Busena, O Mwami mbobambode kuti bube makkalilo Aako, Cikombelo, O Mwami, maanza Aako ncaakabamba.

Aawa walo usalazyide ncobeni kukanana zya Jelusalema a Tempele, eelyo lyakali kuyooyakwa aa Mwami Davida bumwi buzuba alimwi kapati, itempele, liyooyakwa aa mwanaakwe Solomoni.

Acimwi cibalo ciyungizyidwe kubandauka cishinshimi nceenya cijanwa mu 2 Makani 6:6 oomo motubala kuti,

“..Pele Ime ndakasala Jelusalema kuti izina Lyangu likabe nkuko, alimwi Ime ndakasala Davida kuti ayendelezye atalaa bantu Bangu bana Isilayeli.”

Mu kampango aaka, Jerusalema aliswaanganyidwe antoomwe abalunyungu lwa Davida aabo bayoolela mucibaka ca Yahuwah kuzwa mumunzi uusetekene. Eeci cinooli camasimpe mumazuba aazya kumbele eelyo mwanaa Davida mupati ali boonse, Yahushua Mwami wabu Messiah nayoolela kukabe kutamani mubulelo buna Davida alimwi cuuno cabulemu Cakwe nociyookkalila mu Jelusalema.

Aaka nkaano kalomyedwe kwaambwa mu Bbaibbele lyoonse eelyo Jelusalema naambilizyigwa kuba munzi mupati mubweende bwa cisi amu moza mu Isilayeli mpoonya kumamanino akuba munzi mupati waa nyika.

Kumatalikilo Jelusalema wakali munzi wa buumi bwa kumbelaa mazuba. Kumatalikilo wakali munzi uusalidwe kutola cibeela mumakanze aamisela yoonse ookwa Yahuwah.

Mwami Davida, Jelusalema a Tempele

Jelusalema wakali munzi waandeene kuli imwi, kuleka biyo kuti wakali munzi wa Mwami. Pele nkaambo wakali munzi oomo mwakali cikkalilo cokwa Yahuwah—i Tempele. Tempele ndelyakali moyo wa Jelusalema alimwi ndilyaali kubamba kuti Jelusalema ube munzi uusetekene. Kweendelana akataa mapolitikisi abuleli bwa cisi kulayandika pele cintu cini cakali kusumpula Jelusalema ndukamantano akataa munzi ooyu a Yahuwah, ooyo bamaJuuda ngubakali kwiiya kuti ngo mumuni uumwesyela masi woonse.

Tempele lyamu Jelusalema, kutali ganda lya mwami, momwakabede nguzu zini ncobeni.

Aboobo cuuno cabuleli ceelede kulikotamika ku Tempele kutegwa cizwidilile. Kufumbwa ciindi ooyu mulazyo niwaasotokwa, cisi coonse cakali kupenzyegwa nkabela Jelusalema wakali kupenzyegwa kapati nkaambo ka kunyansya kwa bana Isilayeli alimwi nguwakali busena bwaagaminidwe kupegwa cisubulo kwiinda boonse.

Eeci ncecakali kumoyo wa Davida mumubandi wakwe a Mwami eelyo naakalyaaba kumuyakila ŋanda, pele Yahuwah wakaamba kuti taakali kuyanda kuti Davida ayiyake nguwe pele kuti mwanaakwe Solomoni azuzike kuyandisya ooko. Mucibaka ca boobo, Yahuwah kuzwa muli Davida wakabamba mulongo wa baleli kuzwa akati ka lunyungu lwabo (2 Samueli 7:16). Tulizyi akuti mwana mupati kwiinda boonse ookwa Davida, Yahushua Messiah, uyoolela acuuno cina Davida eelyo aakuzyokela akuzuzika cishinshimi ca Izaya 9:6-7. Mubuzuba oobo, zyuuno zya bweendelezi zinanikidwe mu cisi ca Isilayeli, cuuno ca mushinshimi, ca mupaizi, aca mwami, ziyoolibonya muli Yooyo uunanikidwe, Yahushua Mwanaa Yahuwah.

Cintu ciyandisi kwiinda zyoonse alimwi moyo wa munzi uusetekene kusikila kuciindi eeci lyakali Tempele lyakali kwiibalusya bana Isilayeli kuti bayandika kubaa cinunuzyo alimwi Yahuwah nkwali akati kabo.

Davida wakazyokezya bbokesi lya Cizuminano ku Jelusalema

Davida wakalizyi kuti nguzu zya cisi coonse zyakali mu nguzu zya Yahuwah eelyo naakakkede akati kabo, eezyo zyakajinkidwe mu cikkalilo Cakwe. Kusikila ciindi eeco Davida naakazyokezya bbokesi lya Cizuminano ku Jelusalema, ooyu munzi mupati tiiwakaninga setekana pe. Nkabela, Davida wakakanza kuti ube mulimo wakwe mutaanzi eelyo naakali mwami kuti azyokezye cikkalilo eeco mu Jelusalema. Aakale kakwiindide ciindi mpoonya wakali kuyanda kuyaka ŋanda iizyaandamene a Tempele oomo mwakali kunookkalila Yahuwah.

“Lino Davida alimwi wakabunganya balombwana ba Isilayeli, bali zyuulu zyotatwe. Mpawo Davida wakanyamuka akuunka abantu boonse bakali aanguwe kuya ku Baale-Judah, kuyooleta bbokesi lya Cizuminano lyokwa Yahuwah eelyo liitwa Zina lyakwe, izina lini lya Mwami wamakamu ooyo uukkede mubulemu atalaa ba kelabimu.” (2 Samueli 6:1-2)

Bbaali-Judah eelyo lyakali zina limbi lya munzi wa Isilayeli oomo cikkalilo cabulemu mocakabede.3

Chuck Swindoll uuvwuntauzya Bbaibbele wakati,

“Lino komvwisyisya kuti , mumazuba aa Davida, busena bwakukombela taakali muntususu pele cakali civwuka cakukombela. Mubulelo bwa Saulu walo watakajisi nguzu alimwi wakali mweeleenzi, amwalo bulemu bwa civwuka cakukombela bwakatalika kuyaa kuyabaila. Muciindi eeci, cimwi cintu cibambidwe aamapulanga cakasetekene cakazandulwa kuzwa ku civwuka cakukombela. Ikuti yebo kokonzya kusyoma, sinkondoma wakafumpa bbokesi lya cizuminano akuligwisya mu civwuka.”4

Swindoll uya kumbele mumubandi wakwe wa musela wa Bbaibbele,

“Nkaambo lyakali kwiiminina busena mpabede Yahuwah, lyakali busena bwiinda kusetekana mu nyika. Lino eelyo Davida naakakona cuuno cabuleli, wakaibaluka kuti kwakanyina bbokesi lya cizuminano . . . kwakanyina busena bulaakatikati bwa kukombela. Lweendo lwa Moza akataa bana Isilayeli, aboobo, lwakawubauka akubula cikkelo a nguzu. Myoyo yabo tiiyakacili kupya mukutobela Yahuwah pele kutobela zimbi. Ono mbuli musololi wabo, Davida wakalizyi kuti wakeelede kujokolosya cintu eeco cakasetekene mubusena bwaco buceelede. Walo wakali kuyanda kuyakulula busena bwaco mbuli Yahuwah mbwaakacaanzide.5

“Davida wakalibambila kuyakulula Tempele, mpoonya lyakayakwa a Mwanaakwe Solomoni. Walo wakaula nyika yakuyakila Tempele (2 Samueli 24:18-25), wakabamba zifwanikiso zyeengedwe akubungilila mali kwiinda mu kutambula zipego (1 Makani 28:11-18, 29:1-9). Cilisalalide kuti Davida wakalaa mvwisyide makanaa cintu ciswaanganya antoomwe mupaizi a mwami, akuswaanganya cisi abuumi bwa moza mucisi…kakwiina comwe akataa zintu eezyo, yebo tokonzyi kubaa cintu nociba comwe cilaa buumi bululeme! (1 Makani 29:10-20)”

kulangila-atala-munzi-wansiku-a-civwuka

Jelusalema a Isilayeli Kabazandukene

Twabona eeci cilaatala kacizyaa kulibonya mumisela ya Bbaibbele eelyo masi naakapambukana kumamanino aabuleli bwa Solomoni. Rehoboamu wakaba musololi wa Bulelo bwa Kumusanza nkabela Jeroboamu bulelo nkobuli lya kunyika. Jelusalema wakazumanana kuba munzi mupati uulaakati ka makani kucooko ca Kumusanza, Judah; a Samaria, munzi wakulengelezya wa Bulelo bwa Kunyika. Ooku kupambukana kwaatola busena mu 935 BCE alimwi kwaamanizya kucitika muzibeela zyobile: nibwaanyonyoonwa Bulelo bwa Kunyika mu 722 BCE abwa Kumusanza mu 586 BCE.

Misyobo ya Kunyika yakazundwa aaba Assyria mu 722 BCE mpoonya bamaJuuda bazwa mu mikowa iili 10 aabo bakali kukkala mucooko eeco bwakamwayikizyanya antoomwe abaLevi aabo bakali kukkala mu Bulelo bwa Kunyika abalo. Bantu baku Bbabbuloni bakadilimuna Tempele a munzi mu 586 BC. (Langa muli Jelemiya 52:1-30).

Kunyonyoona Jelusalema a Kunyonyoona Matempele

Kuyakulula Jelusalema mubweendelezi bwa Ezula a Nehemiya

BamaJuuda bakatandwa kwa myaka 70 kusikila mbuli bwaamba cishinshimi ca Jelemiya muli Jelemiya 25:11-12, Bulelo buna Bbabbuloni bwakaatulwa aa bulelo bwaba Medo-Persia. BamaJuuda balemba makanaa misela batwaambila kuti buleli buna Persia bwakali kwiinda kuyuma kwiinda bwa bana Assyria a Bbabbuloni mukuti ba Persia bakali kukulwaizya kulilela kakwiina uubadyakaizya a baleli bamasi ngubakali kukoma.

Ba Assyria abaku Bbabbuloni bakali kuvwuzya kutanda bantu mucisi kutegwa balesye tubungabunga ooto tuvwundumukila mfulumende kulwanina lwaanguluko akuyumyayumya luumuno mu malelo aabo mapati kapati. Mwami Cyrus waku Persia, ooyo wakakoma Bbabbuloni akuyaka malelo aayinda kukomena kapati, wakazyokolola mulazyo ooyu akuzumizya bupaizi bunyenzi mumasi kuti buzumanane kulela. Jelusalema wakaba munzi mupati waba Yehudi (bulelo oobo bwakaulikwa zina lya lunyungu lwa Judah; bunji bwa bamaJuuda mba lunyungu lwa Judah) icooko cisyoonto mucisi ca Persia cilaa nyika iisika makkilomita 40 a makkilomita 50. Ibbuku lya Ezula lijuzya makani alwiito lwa Cyrus kuli bamaJuuda kuti bazyokele kunyika yokwabo akuyooyakulula tempele lyabo (mu 538 B.C.E.).6

Ooko kuzyokela kuyooyakulula Tempele amunzi wa Jelusalema kulipanduludwe mu Bbuku lya Ezula.

Lino mumwaka mutaanzi wabwami bwa-Koresi mwami wa-Persia, kuti lizuzigwe ijwi lya-Yahuwah ndyaakaamba kumulomo wa-Jeremiya, Yahuwah wakabusya moyo wa-Koresi mwami wa-Persia, nkabela wakatuma impuwo mubwami bwakwe boonse, alimwi wakalemba mbubonya, wati:

Mbuboobu mbwaamba Koresi mwami wa-Persia. Zisi zyoonse zyaansi, Yahuwah Leza wakujulu wazyaaba mumaanza aangu. Alimwi wandilailila kumuyakila iŋanda mu-Jelusalema mucisi ca-Juda. Kufumbwa uuli akati kanu uuli wabantu bakwe, Yahuwah wakwe abe awe! Anyamuke kuya ku-Jelusalema mucisi ca-Juda, ayake iŋanda ya-Yahuwah Leza wa-Israyeli. Ngonguwe Leza uukede mu-Jelusalema. Kufumbwa uusyaala mumasena oonse nkwaakali kukkala, bantu babusena bwakwe bamugwasye insiliva angolida ambono aŋombe azipo zyamoyo zyakugwasya iŋanda ya-Yahuwah yaku-Jelusalema.’”(Ezala 1:1-4)

BamaJuuda basyaalizi bakapiluka kuzwa nibaatandidwe mucisi kwa myaka 70 kabasolwedwa aa Sheshibazza a Zelubaveli

Mulimo wa kuyakulula Tempele wakali katazyide alimwi wakalelema nkaambo ka bantu banyenzi aabo bakali kwiingilila kuti ucitwe mulimo, aboobo ooko kuyakulula Tempele lyabili kwakatola myaka yosanwe kutalikila mumwaka wa 521 BC akumanizya kuyaka mu 516.

Munzi wa Jelusalema wakayakululwa pele tiiwakasika ambaakani ya kweebeka mbuli mbuwaabede kutaanguna kusikila niwakalelwa aa Herodi. Pele, nokuba mubulemu bwa Tempele lyabili akuyungizya kuyakulula munzi wa Jelusalema eeco taceelene a cisyomyo ca kuyakulula munzi a cisi ca Isilayeli – kujokolosya malelo aakumusanza akunyika aakadilimunwa mbuli mbwaakalungulula Jelemiya muli Jelemiya 29:10-14.

Inga calibonyaanga ooyo mushinshimi wakabwene bulemu bwa Jelusalema abwa cisi ca Isilayeli bwiinda kulibotela kumbelaa mazuba buyokwiindilila mayake ookwa Ezula a Nehemiya aakuyakulula alimwi akwiindilila aaciindi ca Herodi acalo.

Kunyonyoona Jelusalema mu Cizuminano Cipya

Ciindi cabili bamaJuuda nibaamwayikizyana lyakali mu 70 AD, eelyo baLoma nibaadilimuna Tempele kakwiina kusiya noliba bbwe lyomwe lyakacaala kaliimvwi amunzi uuseteekene, kuzwa waawo bakanjila zyuulu zyobile zyakutandwa mucisi. (Mateyo 23:37-39, Luuka 21:21-24). Masada wakanyonyoonwa mu 73 AD alimwi mbuli mpotuteene mukuteelela Titus wakabakoma mu 83 AD nkabela eeci cilalibonya mukufwanikisa ciibalusyo eeco ncibaayaka cizyibidwe kapati of Titus eeco citondezya basikalumamba baLoma kababwezede zibeela-beela zya kubelesya mu Tempele kutola ku Roma. Jelusalema ukonzya biyo kuba munzi ooyo Yahuwah ngwaakali kuyandisya eelyo kuti wapegwa biyo bulemu akataa bamaJuuda aabo bakkala mumunzi uusetekene.

Kunyonyoona Jelusalema mu 132 AD

Kwakaba kudilimuna munzi alimwi mu 132 AD nikwaainda kuvwundumukila mfulumende kwa Bar Kochba, eeco cakali camacaalizyo kusindaila munzi wa bamaJuuda ooyo wakaliko kwa myaka 1,000. Aciindi eeci baLoma bakapindula Jelusalema kuti ube munzi wabantu Bamasi akuupa zina lipya lyakuti, Aelia Capitolina.

Aelia ndibbala lizwa ku zina lya mukwasyi wa muleli (Aelius, lizyila kubbala lya Aelia), mpoonya Capitolina ndibbala lyaambilizya ciyanza cakusekelela ba Capitoline Botatwe (Jupiter, Juno a Minerva).

Ibwaanda bwa Munzi Wansiku oobo buliko mazubaano bwakayakwa aaba Ottoman mumusela wa 16, pele bakali kutobela biyo mukondo wa bwaanda bwaayakidwe aa baLoma.

mimuni-iimweka-yamunzi-jelusalema

Yahushua a Jelusalema

Mazuba aayinda, mbungano ya UNESCO yakali kukakatila kwaandaanya bantu babuJuuda kulaale a Jelusalema a Mulundu wa Tempele. Mukucita boobu, baakaka moza uuyoyedwe mu Cizuminano Cakale a Cipya. Eeci cakanyemya bamaJuuda babupaizi a Banakristu nkaambo eezi nkamu zyobile zisyoma kuti Bbaibbele ndyamasimpe akumvwisyisya kuti Yahushua wakalaa musela uukubwene mumunzi uusetekene oomo.

Mbunga ya Bantu Basale yakatalika musonkano wakubungilila lugwasyo akataa Banakristu ba Evangeli kuti bakake makanze aakali kukakatila ba UNESCO aayo.

Mbuli bantu baku Amelika bapenzyedwe ku makani aaya, tulityompedwe akaambo ka muzeezo wa mbunga ya Masi Aakamantene mu Lwiiyo, mu Zilengwa leza, amu Ziyanza zyabantu (UNESCO) ooyo muzeezo uukaka zyoonse zijatikizya Bbaibbele amisela iiguminizya akataa bantu BamaJuuda amunzi wa Jelusalema, ooyo wakazuminwa mu Kavwumbi Kaniini 13, 2016. Muzeezo wa “Cooko cikkedwe bantu ca Palestine” udyakaizya cilongwe cisetekene akataa bamaJuuda a Banakristu ku masena aasetekene aali mu Jelusalema amu Isilayeli woonse.

Milazyo ya UNESCO yaamba kuti makanze aabo nga kukulwaizya kumvwana “akataa masi aziyanza zya bantu kwiinda mukukwabilila ziyanza zya bantu akukwabilila nzubo zyiindene.” Pe ma, ino inga caba masimpe buti ikuti mbunga ya UNESCO kiitalemeki mizeezo ya Bbaibbele njobakkomanina bamaJuuda a Banakristu munyika yoonse? Eeyi micito iyooyungizya buyo kucubilana akataa BamaJuuda, Banakristu, aba Mozilemu.

Kuyungizya waawo, kululamika nkwakuti:

Balataminina cakubeja kuti Isilayeli ncisi ceenzu, akusendekezya kuti Kujwe lya Jelusalema, ambweni munzi woonse wa Jelusalema, uzulilwa kucisi ca Palestaini.

Balataminina cakubeja kuti bana Isilayeli banyonyoona masena aaba Palestaini bayoowede kwiinda mukuvwuntauzya mayake aansiku, pele eeco kweendelanya amilawo tacili camasimpe pe.

Bataminina cakubeja kuti Mulundu wa Tempele amasena aazingulukide mumbalaa Bwaanda bwa Kumbo a munzi wansiku wa Jelusalema kuti masena aali mucooko ca Palestaini. Kwiinda mukusulaika bbala lyaci Hebulayo liiminina busena lyakuti – Har HaBayit – alya Cikuwa lyeendelana aleelyo, Mulundu wa Tempele alimwi akubelesya buyo mazina aaci Muzilimu/ci Arabu aakuti – Al-Aqsa Mosque akuti Haram al-Sharif – aawa kubambulula kulipilingene alimwi kucengamika makanaa misela.

Balataminina cakubeja kuti kunyina ciswaanganya BuJuuda ku munzi wa Hebuloni, ooyo Bbaibbele ngolyaamba kuti mbobusena bwaazikkilwa Racheli, mukaintu wa Isaka, amunzi wa Betelehema, busena bwaazyalilwa Ruthi, Davida, a Yahushua.

Duundumuntele waku UNESCO, Irina Boskova, waakaka busanduluzi bululeme akulemba kuti,

Kunyina kumbi kwiinda ku munzi wa Jelusalema ooko ziyanza azilengwa zya BamaJuuda, Banakristu, aba Mozilemu nkozyaabene busena akunjilana kusikila ambaakani yakuti zilagwasyilizyana. Eezi Ziyanza zya mu moza ziyakilidwe atalaa tumpango amalembe, aayo aazyibidwe kapati akataa abantu banji, eezi nzyezintu zyituzyibya misyobo amisela ya bantu. Mu mabbuku aa Milawo ya Mozesi, Jelusalema ngo munzi mupati wa Mwami Davida, oomo Solomoni mwaakayakila Tempele akubikka Bbokesi lya Cizuminano. Mu Bbaibbele, Jelusalema munzi wa kupenzyegwa kwa Yahushua Messiah akubuka kuzwa kubafu. Mu Kkorani lyaba Mozilemu, Jelusalema mbusena bwatattu kusetekana mubupaizi bwa Izilamu, oomo Muhammad mwaakasika naakamanizya lweendo lwakwe kuzwa ku cikombelo ca Al Haram Mosiki ku (Mecca) kuya ku Al Aqsa. Kuli baabo balaa makani ku bantu ba BuJuuda, ibaayoma Bbaibbele akulemekezya ziyanza zya BuJuuda-a-Bunakristu eezyo ziyandika kapati ku cisi cesu, twaambila mbungano ya UNESCO kuti ijokolosye mulazyo wayo akubikkila maanu ku cilongwe ca misela minji cilaakati ka BamaJuuda amunzi wa Jelusalema woonse, kusanganya a Mulundu wa Tempele, akuzyiba kuti aaya masena aasetekene kubupaizi botatwe.

Yahushua naakaswaya Jelusalema

Cizuminano Cipya, mbweenya mbuli Cakale, cibamba munzi wa Jelusalema kuba akataa makani aa Milumbe mibotu akulemba cilongwe eeco cakali akataa Yahushua amunzi wa Jelusalema kuzwa ku bukubusi bwakwe.

Tatukonzyi ncobeni kuzubulula zyoonse eezyo Mufutuli nzyaakacita, nzyaakaamba, alimwi ambwaakalimvwide kujatikizya munzi wa Jelusalema. Tukonzya biyo kupa kusyoonto kwa kutumvwisya cilongwe mbuwaabede akataa Yahushua a Jelusalema, eeco masimpe, ncecizimaanya twaambo twabumpelenge twa mbunga ya UNESCO abaabo boonse bakazumizya mulazyo nguyakaambilizya.

Yahushua wakaunka ku Jelusalema amukwasyi Wakwe kupobwe lya Pasika mpoonya Walo wakakkalilila kabandika a bamayi ba milawo.

“Mbube, kakwiindide mazuba otatwe bakamujana Walo mu tempele, kakkede akataa bamayi, kaswiilizya mbabo akubabuzya mibuzyo. Mpoonya boonse bakamumvwa baakankamana nkaambo ka busongo Bwakwe a bwiiinguzi Bwakwe.” (Luuka 2:46-47)

“Pele basazinyina nibakaunka ku pobwe, nkabela awalo Lwakwe wakatobela, pele katalitondezyi antangalala, pele, cakusisikizya. Pele ono nilyaasika akati pobwe Yahushua wakaunka mu tempele akutalika kuyiisya.” (Johani 7:10,14)

Walo wakalilila munzi

Luuka 19:41-44

 

Nkabela wakaswena munsaa Jelusalema, naakabona munzi wakaulilila, kumwi kaamba kuti, “Ikuti biyo noolizyi buno buzuba, noba nduwe, eezyo zintu zileta luumuno! Pele lino zyasiswa kuzwa ku meso eesu. Nkaambo ayoosika mazuba eelyo basinkondonyoko nobayoo kucingilila kumabazu woonse, alimwi bayoo koolawula kusikila ansi abana bako kabali mukati muli nduwe, nkabela tabakasiyi muli nduwe bbwe noliba lyomwe kalikkede atalaa bbwe limwi, nkaambo webo tookazyiba ciindi ca kupenzyegwa kwako.”

Yahushua wakeenda katozya ku Jelusalema alimwi kaya ku lufu Lwakwe, eeco cakasandululwa kuti wakanjila lufu kazundide. Mukondo Wakwe waamutola kuzwa ku Bethani kuya ku Mulundu wa Tempele, kweenda kayaa kuselemuka munsaa Mulundu wa Maolifa. Eelyo Yahushua naakabona munzi uusetekene, Luuka utwaambila kuti Walo wakalila. Yahushua wakali mushinshimi wiinda bashinshimi boonse alimwi wakalizyi ciyoocitika mu Jelusalema mazuba aaciboola, eeco ncintu Walo ncaakapandulula cakumaninizya kapati muli Luuka caandaano 21. Mazuba aazya kumbelaa Jelusalema akali kusiya mbi, alimwi mbweenya amazuba aakali kumbele Lyakwe alakwe. Yahushua wakali kuyoo sulaikwa akukankamimwa, alimwi Jelusalema a Tempele wakali kuyoo dilimunwa muciindi ca musela omwe buyo. Ibbala lilaa makani mukampango aaka ndya waawo Walo naakaambila bantu baku Jelusalema, aabo bakali kumulindila kuti abasolwede kukuzunda mapolitikisi, kuti taakwe kuzunda kuli boobo kuboola pe; mubwini, bamaJuuda tiibakamvwisyisya ciindi ciboola ca kupenzyegwa. (Luuka 19:44)

munzi-wa-jelusalema-isilayeli

Masena Amwi Mwaakaamba Twaambo Twakwe Tupati

Mavwuka

Lino nibwaasika buzuba bwamamanino, buzuba bupati bwa pobwe, Yahushua wakaimikila akoompolola, kaamba kuti, “Ikuti kakuli uufwide nyota, aboole kuli Ndime akunywa. Ooyo uusyoma muli Ndime, mbuli bwaamba Mangwalo, ‘Kuzwa mukati mwini muli nguwe kuyookunka milonga ya meenda aabuumi.’” Pele eeci Walo wakali kwaamba Moza, ooyo aabo bakali kusyoma muli Nguwe ngubakali kuyootambula; nkaambo Moza tiiwakaninga pegwa akaambo kakuti Yahushua taakaninga pegwa bulemu. (Johane 7:37-39)

Pasika

Alimwi wakabweza cinkwa, amane kulumba waacikomona, wabapa wati, Ngooyu mubili wangu uupedwe ndinywe, amukacite obo kuti mukandiyeeye. Nobakamana kulalila, mbubonya obo wakabweza acinywido wati, Cinywido eci ngomulongo mupya wamubulowa bwangu, ubutikaikila ndinywe (Luuka 22:19-20)

Mipailo

Muzyuli lili Atala

Yahushua wakapailila buumi bwa basikwiiya Bakwe mu Johane 17, aabo bakaliko ciindi eeco abacizya kumbelaa mazuba.

“Tabali baaba balo mbenkombela, pele abaabo boonse abandisyoma nkaambo kejwi lyabo kuti boonse babe bamwi, mbuli nduwe Taata mboli mulindime, amebo mulinduwe, kuti abalo mbubonya babe mulindiswe, kuti inyika ikasyome kuti nduwe owakandituma.” (Johane 17:20-21).

Mumbewu ya Getisemane

Mpoonya Yahushua *wakeza ambabo kubusena bwiitwa kuti Getisemane, alimwi *wakati kuli basikwiiya Bakwe, “Kamukkala aawa Ime ndaya ookuya nkapaile.” (Mateyo 26:36-46)

Kukankaminwa Kwakwe a Kubuka kuzwa kubafu

“Kuzwa ciindi eeco Yahushua wakatalika kutondezya basikwiiya Bakwe kuti Walo weelede kuya ku Jelusalema, akuyoopenzyegwa zintu zinjaanji kuzwa kuli balupatipati abapaizi abalembi, akujaigwa, akubusyigwa kuzwa kubafu mubuzuba bwatatu.” (Mateyo 16:21)

Wakaambilizya Kuzyokela, Kweendelezya, a Kulela

“Nkabela mubuzuba obo zituta zyakwe ziyoolyatilila acilundu ca-Elayoni cili kujwe lya-Jelusalema. Lino cilundu ca-Elayoni ciyookwaanduka akati, kuzwa kujwe akumbo kukabe mumpata mupati loko, nkabela cisela cimwi cacilundu ciyooswena kunyika, acisela cimwi ciyooswena kumusanza.” (Zekaliya 14:4)

“Bwami Bwakwe tabukagoli kukomenesya, alwalo luumuno talukooyoomana, acuuno cabwami ca-Davida abweendelezi bwakwe. Uyoobubusya akubwiimya nji alubeta abululami kuzwa kuciindi ecino mazuba oonse mane kukabe kutamani. Busungu bwa-Yahuwah wamakamu mbobuti cite aaya makani woonse.” (Izaya 9:7)

Akataa Kunununa Nyika

“Mubuzuba oobo luzubo lwa-Davida a bantu bakede mu-Jelusalema bayoojalwidwa kasensa kakusalazya zibi abusofwaazi.” (Zekaliya 13:1)

Buzuba bupati mu BuJuuda bwa kulekelela zibi oobo bukonzya biyo kutola busena eelyo basyaalizi ba Isilayeli baakucengulukila kuli Yahushua, kweendelanya bwaamba Zekaliya 12:10 a BaLoma 11:25, eeco ciyoocitikila mu Jelusalema.

Jelusalema, Matalikilo aa Cikombelo akutumwa Mulimo Mupati

Cikombelo, Mubili wa Messiah, wakazyalilwa mu Jelusalema alimwi Mulumbe Mubotu awalo ngamatalikilo aa Mulumbe Mubotu a basikwiiya Bakwe. Aaya taali biyo mavwambukila mbwaanga Jelusalema ngo mutwe wa kunununwa.

Makanaa kunununwa akatalikila mu Jelusalema mu lufu akubuka kwa Yahushua kuzwa kubafu mpoonya akumaninina mu kulela kwa Yahushua atalaa bulelo bwakwe ku Jelusalema.

Kumaninizya

Jelusalema munzi wa bamaJuuda, kweendelanya bulembedwe mu Bbaibbele. Ulaa musela mupati ncobeni, wiindilana a musela uuno amazuba aabulemu aacizya kumbele. Mbubuti bantu ba evangeli mbubakali kutamvwisyisya kuti Jelusalema munzi wa ncobeni, wamu Bbaibbele alimwi munzi mupati wa Isilayeli? Bunji bwa Bamatata bapati bamu Bbaibbele boonse bakali kuzumina makani mayandisi aaya. Jelusalema wakali alimwi lyoonse ucinooli munzi mupati wa Isilayeli alimwi ucinooli munzi wa Yahushua aakuzyokela. Swebo tuteelede kuti mumunzi wakumbelaa mazuba, kuzwa ku Jelusalema, masi ayoolaililwa kuboola kuzyookomba Mwami muciindi ca Pobwe lya Mavwuka (Zekaliya 14:16-19). Tuliteelede akuti cikombelo citaanzi cakazyalilwa mu munzi mupati ooyu, akuti Mulumbe Mubotu wakatalikila mumo (Milimo 1:8), akuti lufutuko ndwa BamaJuuda (Johane 4:24), alimwi bumwi buzuba, mbuli mbwapandulula Izaya, musemo wa bulelo unooli mumunzi ngweenya ooyu Jelusalema.

Mbuli basikwiiya ba Yahushua a bantu basyoma mu Bbaibbele balaa lusyomo, tweelede kubala kampango mubululeme akulekela majwi aa Mangwalo kuti atuzuzike miya yesu, kuzyibya mizeezo yesu, akweendelezya micito yesu. Cilisalide kapati kuti Jelusalema weelede kuba munzi mupati wa Isilayeli wa mazubaano. Pele Bbaibbele talyaandaanyi akataa Isilayeli wakabambwa mu 1948, amunzi mupati wa kumbelaa mazuba wa Messiah. Tulizyi cisi camamanino ca Isilayeli mbociyoolangika eelyo zisyomyo zyokwa Yahuwah zyaakuzuzikwa bwinibwini aciindi ca kuboola kwabili kwa Messiah.

Ambweni tweelede kutalikila waawo – tutalikile kuzintu nzyotuzyi kale. Ikuti umwi muntu wandibuzya kuti Ime, “hena Jelusalema wakali munzi mupati wa Isilayeli, naa uciyooba munzi mupati wa Isilayeli, kweendelanya bwaamba Bbaibbele?” bwiinguzi bwangu inga bwaba bwakuti inzya ncobeni. Pele nkaambo tiitwakajisi maanda aakuyusila mu Bbaibbele inga ndawutonkela kuli bamwi mubuzyo ooyo! Pele, ikuti mbuli ciyanza cabuntu, maanda aakuyusila naakayakwa mumunzi mupati wacisi, nkabela inga mebo ndaamba kuti inzya masimpe bwini. Cili kuli ndiswe notubala Bbaibbele kuti tusale mumizeezo yesu kweendelanya a kasimpe ka Bbaibbele akutalekela mapolitikisi kweendelezya mbotulanganya nyika.

Cino nceciindi cakuti BamaJuuda a Banakristu bamvwisyisye cilembedwe, eeco cakayoyelwa moza kutobelanya mbocilembedwe bwini mbuli mbocikonzyeka akulanganya mulimo uuciya kumbele wa cisi ca Isilayeli kulangila mu meso aa Mangwalo. Eeci cilatupa nzila iigwasya kuzyiba ceeco ncotusyoma cijatikizya munzi wa Jelusalema acisi ca Isilayeli.

Mazuba aazya kumbelaa Jelusalema

Kuli ba Jelusalema bobile bapanduludwe mu Bbaibbele. Jelusalema mutaanzi, nku kooko Messiah Yahushua nkwayoobamba cuuno Cakwe cabuleli. Eeci cilipanduludwe a mushinshimi Izaya muli Izaya 9:7,

“Bwami Bwakwe tabukagoli kukomenesya, nokuba luumuno, acuuno cabwami ca-Davida amubulelo bwakwe. Uyoobubusya akubwiimya nji alubeta abululami. Kuzwa kuciindi eeco mazuba oonse mane kukabe kutamani. Busungu bwa-Yahuwah wamakamu mbobuti cite aaya makani woonse.” (Izaya 9:7)

Yahushua aakuzyokela ku Jelusalema mpoonya matende Aakwe akalyate a Mulundu wa Maolifa; basinkondonyina bayoobetekwa, Isilayeli uyoofutulwa akuyakululwa, alimwi Walo uyookkala kali Mwami Messiah acuuno cimweelede ca Davida (Zekaliya 14:2-3, 2 Samueli 7:14ff., Intembauzyo 89:3-4)

Jelusalema wa kumbelaa mazuba nguyooyo ngwapandulula Johane Mwaapositolo. Kweendelanya a mwaapositolo, ooyu munzi uyooseluka kuzwa kujulu akuba cikkalilo ca bantu banunudwe kukabe kutamani.

Johane ulemba kuti,

“Mpoonya wakandibweza mu Muuya wakanditola ku mulundu mupati mulamfu, akunditondezya munzi uusetekene, Jelusalema, kuuseluka kuzwa kujulu kuli Yahuwah.” (Ciyubunuzyo 21:10)

Ooyu Jelusalema wakujulu uulibotela ngo munzi wa Yahuwah ngwaakasala kucita milimo Yakwe muli nguwo. Jelusalema omwe taatuli munzinyina umwi pe, pele omwe-omwe uzuzika makanze ookwa Yahuwah kumusela uugaminidwe. Jelusalema wa mazubaano uzuzika mulimo waawo, mbweenya mbuli Jelusalema uuciboola, mpoonya kumamanino, Jelusalema uuzwide bulemu boonse mubukkweme uyoolibonya kuzwa kujulu alimwi uyooba busena bwakukkalila basaante bokwa Yahuwah kukabe kutamani.

Jelusalema wa mazubaano awutwiibalusye buzuba abuzuba eeco ciboola kumbele.

Atupailile luumuno lwa Jelusalema: “babe aacoolwe boonse bayandisya nduwe”. (Intembauzyo 122:6)

bwaanda-bwa-kumbo-masiku


1 Basimba mabbuku baku Price aku Harvest House, Jerusalem in Prophecy, 81.

2 IBID

3 Bbaale-Jehudah ndi zina limbi lya munzi wa Kirjath-jearim (Joshua. 15:60; 18:14), ooyo wiitwa kuti Baalah muli Joshua 15:9 amu 1 Makani 13:6, kweendelanya a zina lyawo lina Kanaani, mucibaka ca zina lya Kirjath-jearim (munzi wa masaka) wakatambulwa akataa bana Isilayeli, pele kakwiina kucinculula zina lyakaindi.

F.Keil and C.F. Deltizsch “2 Makani 6:2” Commentary on the Old Testament Volume 3,(Ku busena bwa: Ba Hendrikson Basimba Mabbuku, 1996)

4 Swindoll, David, 145.

5 Ibid., 145–46.

6 Yisrael Shalem, “ Jerusalem: Life throughout the Ages in a Holy City” Cikolo Cipati ca Bar-Ilan, Ingeborg Rennert Center ca Kusoma Jelusalema lyakajanwa mu Kansangalubwi 18, 2017 https://www.biu.ac.il/JS/rennert/history_4.html.


Eeci cibalo citali ca-WLC cakabwezwa kuzyila ku https://www.chosenpeople.com/jerusalem-in-the-bible/

Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aabakomba mituni ngobayita Taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo twakajokolosya mutumpango ntotulembulude akubikka mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna abalembi bamu Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC