Munyama Uuzwa Mulwizi: Cikombelo ca Katolika caku Loma mu Ciyubunuzyo
Ibbuku lya Ciyubunuzyo lipa mulumbe wa zintu ziboola kumbelaa mazuba zijatikizya muntu woonse uukkala anyika. Ooyu mulumbe upedwe mumikonzyanyo. Kubelesya mikonzyanyo eeyi, Ijulu licenjezya kuti kuyooba nguzu ziyoopenzyesya baluleme bokwa Yahuwah.
Kwamyaka 1,000, Cikombelo ca Katolika cakali cibelesyo camulimo wakupenzya bantu, aabo bakali kuyanda kukomba Yahuwah kweendelanya abululami mbubakamvwisyide mumizeezo yabo.
Ciyubunuzyo 13 cijisi cishinshimi citaaluka kuzwa nsiku kusikila kumazuba aazya kumbele eelyo eezi nguzu zyakalaa mpuwo noziyookakatila kuwaya milawo iikobelela baluleme bokwa Yahuwah:
“Lino ndakabona munyama kazwa mulwizi. Wakalijisi meja aali kkumi amitwe iili ciloba, kulwija lomwe-lomwe kwakali musini, alimwi amutwe omwe-omwe kwakali zina lisampaula Yahuwah. Munyama ooyo ngondakabona wakali kulangika mbuli siluwe. Maulu aakwe akali mbuli aabbeya, awalo mulomo wakwe wakali mbuli wasyuumbwa. Nkabela tosi lyakapa munyama ooyu nguzu zyalyo, cuuno, abulelo bwalyo bupati. Umwi wamitwe yamunyama ooyu wakali kulangika mbuli kuti ujisi dondamwaka, pele dondamwaka eelyo lyakapona. Bantu boonse ibakatobela munyama ooyu, bakagambwa kapati. 4Eelyo bantu bakakomba tosi, nkaambo kakuti lyakapa nguzu zyalyo kumunyama. Bamane bakakomba munyama, bakati, “Lino nguni uuli mbuli munyama ooyu? Nguni uukonzya kumulwana?” Munyama wakazumizigwa kuti aambe majwi aakusampaula Yahuwah, akuzumizigwa kuti abe aanguzu mane kusikila myezi iili makumi one aibili imane. Mpawo wakatalika kusampaula zina lya Yahuwah aŋanda yakwe aabo boonse bakkala kujulu. Munyama ooyu wakazumizigwa kulwana basalali akubazunda. Alimwi wakapegwa nguzu zyakulela misyobo yoonse, zisi zyoonse, milaka yoonse, alimwi amasi oonse. Bantu boonse bakkala munyika bayoomukomba, boonse aabo batakalembwa nyika kiitanalengwa mubbuku lyabuumi lya Mwanaa mbelele wakajaigwa. (Ciyubunuzyo 13:1-8, KJV)
Mu Cishinshimi, “banyama” bayiminina mfuluende zyaanyika zipenzya bantu bokwa Yahuwah. Johane wakabona munyama ooyu kayimpuka kuzwa mu “lwizi”. Mu Bbaibbele, lwizi mukonzyanyo wa cooko canyika cikkedwe bantu banji:
“Meenda . . . mbantu, amakunga aabantu, amasi, amilaka.” (Ciyubunuzyo 17:15, KJV)
Eeci ncecintu citaanzi citondezya ciimo ca munyama wa Ciyubunuzyo 13 citondezya kuti Ncikombelo ca Katolika caku Loma: cakapompa “Munyika yansiku” – mubusena bwakalaa bantu banji alimwi nkonkuko ooko nkocakali kubelesya kapati nguzu zyaco.
Ooyo munyama uuzwa mu lwizi ngwaakabona Johane wakalaa mubili wa siluwe azituta zya malama amulomo wa syuumbwa. Eeci ncintu ciyandika kumvwisyisya nkaambo aabo banyama bakaambilizyigwa amwalo mubbuku lya Daniyeli kwiiminina mfulumende zyaanyika zyotatwe zyakali kupenzya bantu bokwa Yahuwah kabutaninga libonya bulelo bwa Loma. Munyama wa Johane wakali munyama uuswaangene kubanyama aabo, kusanganya aziimo zya mfulumende zyakaindi.
Cikombelo ca Katolika caku Loma, eeco cakakona bulelo bwa Loma uukukomba mituni, mbuli mbocili mfulumende iipenzya baluleme alimwi cijisi ciimo camuntu abulelo bwa Greece (siluwe), cisumpula Nsondo yakazwa kubulelo bwa Medo-Persia (malama) akupaila kacibelesya kkalenda lilaa mvwiki zyizinguluka kakwiina kulekezya , zyakazyila ku Bbabbiloni (syuumbwa).
Mangwalo aamba kuti munyama uuzyila mulwizi utambula nguzu zyakwe kuzwa kuli simwaaba, ooyo ngo mukonzyanyo wa kukomba mituni aSaatani lwakwe:
“Simwaaba mupati wakawaalilwa anze, ooyo muzoka wansiku wiitwa akuti Dyabooli a Saatani, uucenga nyika yoonse . . . .” (Ciyubunuzyo 12:9, KJV)
Kusikila aciga cimwi, Kukomba mituni kwaku Loma kwakalijanina nguzu kuzwa kubupaizi bwa kukomba zibumbwa. Kwiinda mukutobela akutambula ziyanza zyakukomba zibumbwa mu Cikombelo, Bukatolika bwakabaa nguzu akubaa mpuwo, akuyambukila nyika yoonse.
![]() |
Poopo Gregory XIII uuzyibidwe kuti nguwaazumizya akuulikwa kkalenda lina Gregory licitambudwe kuti ndekkalenda lyaanyika mazubaano |
Kunyina cintu cimwi citondezya masimpe aayo mbuli kkalenda lyamazubaano, eelyo lyakabambilwa akuulikwa zina lya Poopo Gregory XIII. Inyika yoonse iliswaangene mukubelesya kkalenda lyalweeno eeli amazuba aakukomba mituni ngolipedwe.
Bakatolika balidunda kuti eeli kkalenda ncitondezyo ca nguzu zyabo nkaambo bakacinca Nsabata kuti ibe Nsondo.
“Nguni ngotulemekezya Notupaila kuti Katubamba Nsondo akwiisetekanya? Kuzwa muli ceeci tuteelela bupati bwanguzu zya cikombelo mukusansulula milawo yokwa Leza – ninguzu zizyibidwe akataa bunakristu, nokuba mutubungabunga twa bupaizi tubelesya Mangwalo alikke mulusyomo, nkaambo atwalo tubunga ooto tubamba buzuba bwa kulyookezya kutali mubuzuba bwa ciloba bulailidwe mu Bbaibbele, pele mubutaanzi. Oobo tulizyi kale kuti bweelede kusetekanyigwa, nkaambo buyo kakuti nciyanza aciiyo ca Cikombelo ca Katolika.” (Henry Gibson, Catechism Made Easy, #2, 9th edition, vol. 1, pp. 341-342.)
Kumuswaangano waku Nicæa, ikkalenda lya Bbaibbele lyakasulaikilwa limwi mpoonya mucibaka calyo kwakatambulwa kkalenda lina Juliyasi lyakukomba zibumbwa kuti libe kkalenda lyakujanya ziindi amazuba aakupaila.
Masimpe kuti aaya makani alitondezyedwe mucinkonzya ca munyama cilaa mitwe iili ciloba, eeco cisyuukide meja aali kkumi. Cikombelo caku Loma casulaika kkalenda lyansiku litobela mwezi- azuba akutambula mvwiki yuulikidwe mazina aamituni aali ciloba, imvwiki zitobelana kakwiina kulekezya.
“Kutegwa ukamantanye Bakomba zibumbwa antoomwe aBanakristu, munzi wa Loma wakazumanana mulimo ooyu kwiinda mukuswaanganya mapobwe aamituni amapobwe aabuna kristu, akupelengusya kucinculula kkalenda; eeco tiiwakali mulimo uukatazya, kuswaanganya Kukomba zibumbwa antoomwe a BunaKristu – bwalo aciindi eeco bwakanjombede kale mukupaila zibumbwa . . . kuti bajatane mumaanza.” (Alexander Hislop, The Two Babylons, p. 105.)
Ooku kuswaanganya antoomwe Bunakristu abakomba mituni , kwakaambilizyigwa amu Ciyubunuzyo 17:5 kuti: “MASESEKE, BBABBULONI, SIMAMAMBE, NYINA WABASIBWAAMU AZITONDWA ZYAANYIKA.”
Mu Mangwalo, mukaintu mukonzyanyo wiiminina cikombelo. Aboobo “sibwaamu, muvwuule a simamambe,” wiiminina cikombelo cisofweede..
Cikombelo ca Katolika ngo “nyina” wa zikombelo nkaambo zikombelo zyoonse zyabupaizi, kutali buyo zya Bunakristu, zibelesya kkalenda lyakaanzwa a Cikombelo ca Katolika kuti zibalile mazuba aakupaila.
“Nsondo mucito wa BuKatolika alimwi kubamba Nsondo kuyeeme buyo mu milazyo ya Katolika ...Kuzwa kumatalikilo kusikila kumamanino aa Mangwalo, kunyina kampango nokaba komwe kazumizya kucinca buzuba bwakukomba mumvwiki kuzwa kubucaalizya bwa ciloba kuya kubutaanzi.” (Catholic Press, Sydney, Australia, August, 1900.)
Pele munyama mubbuku lya Johane wakatambula “cicisa calufu.” Eeco cakacitika mu 1798 eelyo mfulumende ya Cikombelo ca Katolika niyaagwisyigwa mubweende bwa zintu. Mumwezi wa Mulumi 1798, eeyo muflumende yakali kukankamya bami baanyika, yakabbontelwa ansi a Silutwe Wamalumba waba French Louis-Alexandre Berthier, Huguenot, naakatumwa a Napoleon Bonaparte kuti aange Poopo Pius VI akumubikka muntolongo.
Kakwiindide myezi yobile, mu Mukubwekaangala 3, mfulumende yaba Frenchi yakasungilizya boonse kubelesya kkalenda lyayo, lijisi mazuba aa kkumi mumvwiki yomwe.
Ooku kucinculula kkalenda kwakaatula buzuba bwakupaila bwa poopo. Kwiinda mukugwisya Nsondo mumvwiki, bazimaanya citondezyo ncataminina kubaa nguzu poopo: kucinca buzuba bwa kupaila kuzwa ku Nsabata yamu Bbaibbele kuya ku Nsondo. Eeci cakali “cicisa calufu,” ncaakatambula poopo.
Zyoonse eezi zintu zyakacitika kweendelanya acishinshimi eeco cakaambilizya kuti “wakapegwa nguzu kwa myezi makumi one ayibili.”
Mucishinshimi, buzuba bomwe bwiiminina mwaka omwe alimwi mwezi omwe lyoonse ulaa mazuba 30 bunji bwaziindi. “Ime ndakupa buzuba bomwe kuti bwiiminine mwaka.” (Ezekiya 4:6, KJV) Ooyu mulazyo wamu Bbaibbele ujatikizya ziindi zyoonse zili mu cishinshimi camazuba aali 2300, eeco ncishinshimi ciinda kulampa mu Bbaibbele. Kuzuzika cishinshimi eeci kwakaleta matalikilo aa “ciindi ca mamanino”. Mulazyo wakuti buzuba bomwe bwiiminina mwaka omwe tuukonzyi kubelesyegwa muzishinshimi zicitika mukati ka “ciindi camamanino”. Nkaambo “ciindi camamanino” ncifwaafwi kapati kuti ceendelane a mulazyo ooyu.
Eeci ciindi cakatalika mu A.D. 538 eelyo Silutwe walumamba Belasarius, kayiminina bulelo bwa Byzantine, bwa Justinian, wakaangulula munzi wa Loma kuzwa kunguzu zyaba Arian Ostrogothi nibaafumpide munzi ooyo kwa mwaka omwe amazuba aali fuka.
Nokuba kuti nguzu zyaba Ostrogothi ba kunyika lya Italy tiizyakaleka kubeleka mpeenya aawo, pele Belasarius wakatambulwa a Poopo Silverius mpoonya akubambila nzila yakwaangulula munzi wa Loma kuzwa mubweendelezi bwaba Ostrogothi akubambila Cikombelo ca Katolika caku Loma kuti cisungilizye boonse kutobela lusyomo lwa kukomba mituni abaleza botatwe, oolo lusyomo banakristu bazyandamene ba Ostrogothi ndubaakakila limwi.
Aboobo oobu bweendelezi bwakudyaaminina boonse bwakatola myaka 1,260 oomo banakristu batonkomene nibaajayilwa nkaambo ka lusyomo lwabo. Bwakamana muciindi ceelede, mu 1798, eelyo poopo naakaangwa a Nsondo niyaagwisyigwa kuti mbuzuba busetekene, eeyo yakali citondezyo ca nguzu cokwa poopo.
Eeci cishinshimi tiicakamanina waawo, nokuba boobo. Yahuwah uyubununa kuti eeyi mfulumende iipenzya basalali iyootalika alimwi kubelesya nguzu zyoonse atalaa nyika. Johane waamba kuti:
“Cisisa cakwe calufu cakapona: alimwi nyika yoonse yakaankamana akwiingaila kutobela munyama.” (Ciyubunuzyo 13:3, KJV)
Eeci cakacitika ncobeni nkaambo mazubaano nyika yoonse ibalila mazuba aakubeleka milimo akupaila kubelesya kkalenda lyaabambwa a Cikombelo ca Katolika caku Loma. Kuzwa muciindi ca Nkondo Yanyika II, nyika yoonse iliswaangene kubelesya kkalenda lya Poopo Gregory XIII
Cikombelo ca Katolika caku Loma tiicakasangane mubweende bwanyika kuzwa nicaatambwide cicisa ca lufu, pele jwi lyacishinshimi licenjezya kuti:
Munyama ooyu wakazumizyigwa kulwana basalali akubazunda. Alimwi wakapegwa nguzu zyakulela atalaa misyobo yoonse, mikowa yoonse, milaka yoonse alimwi amasi woonse. Bantu boonse bakkala munyika bayoomukomba; boonse batakalembwa mubbuku lya buumi lya Mwanaambele wakajaigwa kiitanalengwa nyika. (Ciyubunuzyo 13:7, 8, KJV)
![]() |
Boonse bakakatila kulemekezya Mulengi wabo kwiinda mukujokela kukukomba mubuzuba bwaciloba bwa Nsabata bwansiku bwa kkalenda lyamu Bbaibbele, bayooliletela bukali bwa simwaaba a munyama. Pele meso ookwa Yahuwah alangide aabantu Bakwe alimwi matwi Aakwe alijulidwe kusiwiilila kulilauka kwabo.
Aaka kampango kamanina mucisyomyo kuli baabo basyomeka:
“Ooyo uutola mubuzike alakwe uyootolwa buzike: ooyo uujaya acceba alakwe uyoojayigwa aacceba. Nkooku kubikkilila kwa basaante.” (Ciyubunuzyo 13:10)
Zyoonse mfulumende zipenzya baluleme, kumamanino ziyoobetekwa abululami. Nkooku kubikkilila alusyomo lwa basalali, eeco ncisyomyo cibapa nguzu zya kwiimikila akataa bantu nokuba kuti balapenzyegwa – eeco ciciboola kumbelaa mazuba!
Utalipenzyi kunyomenenwa basofweede, utanyonokeli bacita zibi utababedi aabbivwe.
Balafwambaana kupusama mbuli bwizu, balanyana-nyana mbuli mweevwe.
Kosyoma mu Mwami Yahuwah noticite zibotu, notikonzye kukkala munyika cakuliiba.
Mu Mwami Yahuwah kobotelwa, ziyanda moyo wako uyookupa.
Ku Mwami Yahuwah ulipe, uyookucitila zibotu oosyoma muli Nguwe. (Bala Intembauzyo 37.)