Kuzyibyana milumbe lyoonse ncintu ciyandika kapati eelyo bulelo nobuli munkondo. Ncintu caambilizya buumi nokuba lufu kusisikizya kutumina milumbe kuli basikalumba bako. Mbweenya buyo acalo ncintu ciyandisigwa kukonzya kupampanuna akuzyiba milumbe yamaseseke yabasinkondonyoko, akuzyiba maseseke aabo. Muciindi ca Nkondo Yabili Munyika, kwakali nzila zyobile zyamaseseke eezyo zyakabambidwe cakuti tiizyakali kukonzya kupandululwa nokuba kupampanunwa. Muncini waku German wiitwa kuti Enigma, wakali muncini ooyo wakabambidwe munzila iikatazya cakuti aabo bakaswaangene kulwana cisi ca German tiibaakali kukonzya kupandulula milumbe yakali kutuminwa kwiinda mumuncini ooyo.(1) Ndileelyo buyo nikwakacitika zyintu zyakatobelana mubweende bwazyo, eelyo aabo bakali kulwana cisi ca German kabajisi muncini ooyo mumaanza aabo, anzila yakubamba milumbe kubelesya muncini ooyo ciindi eeco, nibakakonzya buyo kuzyiba milumbe yamaseseke aalumamba lwacisi ca German.(2)
Kwakali nzila ayimwi yakutumina milumbe yamaseseke yakabambidwe abaabo bakali kwaambaula mulaka waci Navajo. Aaba bamweenye baku Amelika bakali kubeleka bobile-bobile mulumamba lwamumeenda, kabatuminana milumbe iipilingene ncobeni, milumbe yamaseseke mukati kamulumbe wamaseseke. Lino mbwaanga lumamba lwamazubaano lwakanyina mabala aakonzya kubandikwa mumulaka waci Navajo, aaba bamweenye bakabamba nzila yamaseseke yakwiita mazina nobakali kwaamba bapatipati balumamba baindene azyuuno zyabo ziindene, misyobo yandeke, masena azimwi. Nzila yamaseseke yabili yakali mulaka waci Navajo lwawo wini, ooyo wakali mulaka wakali kwaambaulwa cakuŋuŋuna ooko kwatakali kukonzya kujanwa mumilaka yaci German, mulaka waku Italy, awaku Japan.
Abalo bantu baku Japan aabo bakali basongo mukupampanuna nzila zyamaseseke, bakakopwa citaambiki eelyo nibaamvwa mulaka waci Navajo. . . Aabo bakali kwaambaula maseseke mumulaka waci Navajo, bakamuzinga awalo sikalumamba waci Navajo ooyo wakajatidwe ku Bataan . . . Ooyo sikalumamba waci Navajo, wakasoleka kulisinikizya kuteelela majwi aapilingene aayo ngubakali kupalanganya kuŋuŋuna kabatuminana milumbe aaba basikalumamba, pele niyakamana nkondo wakati kuli umwi wabaabo bakali kubandika maseseke muci Navajo, “Ime nsyeekazyiba pe basa nywebo liya nimwakandinjizya mumakatazyo woonse aalya, ncimwakali kubandika.” (3)
Ijulu alyalo lilaa nzila yamaseseke. Basicikolo ba Bbaibbele banjaanji, muciindi coonse, balizingidwe mumizeezo nkaambo kamaseseke aamulaka wabulemu aali mubbuku lya Daniele alya Ciyubunuzyo. Mbweenya mbuli nzila zyamaseseke zyibelesyegwa a mfulumende kuti zikwabilile makani aazyo kuzwa kuli basinkondonyina, acalo ncintu cikatazyide kumaninina kuzyiba maseseke aa Kujulu. Comwe cibeela camulumbe cibulide: ndikkalenda lya Mulengi. Cishinshimi njenzila ya Kujulu yakutumina milumbe iilaa makani aayandika kuli basikalumamba bokwa Kristu basyomeka. Nokuba boobo, ndiino buyo luzyibo lwa kkalenda lyamasimpe nolwatalika kumvwisyigwa, nocikonzyeka kuteelela milumbe eeyo iiyobwedwe kabotu-kabotu, kuyobwedwa musela wamamanino.
Zishinshimi zyokwa Daniele zyilatuzwezya kulanga mbulyaapengelwa kkalenda mumisela yoonse. Misyobo yamakkalenda aayo aali mukkalenda lyamazubaano ilaambilizyidwe antoomwe aciindi eelyo kkalenda lya Mulengi noliyoozwidilila akuzunda atalaa woonse. Daniele awalo ulaambilizya kkalenda libikkidwe amulawo, eelyo licinca zyintu zyamaumi aabantu bokwa Yahuwah.(4) Mbweenya mbuli muncini wa Enigma, alyalo bbuku lya Daniele lyaakatazya kupampanuna cakumaninina kakwiina nzila ya kkalenda iigwasyilizya kujana milumbe iili mukati kalyo.
Ciyubunuzyo cikwakwamuna buyo akuyungizya ali eeco cakaambwa kale a Daniele. Zishinshimi zya Ciyubunuzyo, zilaa maseseke aali mukati kamaseseke mbuli baabo bakali kubandika maseseke mumulaka waci Navajo. Kacibelesya mikonzyano yaambidwe mubbuku lya Daniele, Ciyubunuzyo ciya kumbele, kupa makani manjaanji aankondo yamamanino: eeyo nkondo iiyoosya cakuti awalo Kristu wakapa kucenjezya kuti, kuti nicali kukonzyeka, abalo basale lwabo nibaakucengwa.(5)
Zyintu zyeelede kutobelwa kuti muntu abaa buumi butamani, zyili mbweenya asunu mbuli mbuzyaabede lyoonse: koteelela kutegwa ubaa buumi; kuti wanyansya ulafwa. Yahuwah kwiinda muluzyalo lwa Mwanaakwe ugwasyide bantu boonse bayanda kuteelela kuti, bakonzye kucita boobo. Nokuba boobo, kutegwa muntu ateelele, bululami buyanda kuti muntu uli woonse abaa ciindi cakuti amvwisisye cakutadonaika zyintu zyoonse ziyandika. Mulengi wesu, Ooyo wakaamba kuti, “Ndime Yahuwah; Ime nsyecinci pe,”(6) kunyina pe naakasandula buzuba Bwakwe bwakukomba nanka kupa nguzu kumuntu uli woonse naba ni kuti ataminine kumwiiminina mucibaka cakwe Walo pe. Kabambilide ciimo Cakwe caluzyalo aluse, Eloah uupona alike wakabikka maseseke mu Ciyubunuzyo, munzila iibambilidwe kabotu-kabotu, kucenjezya kwaluzyalo. Lino cilakonzyeka kumvwisisya mulumbe, kubelesya kkalenda kuti litupe cijuzyo cakuti tujane nzila yakubona maseseke aali mumulumbe ooyo. Ooku kucenjezya, kutupandulwida zyintu zyoonse muntu nzyayandika kuzyiba kutegwa alibambile kunkondo yamamanino yakulwanina makanaa kukomba.(7)
Ooku kucenjezya kuli muzyibeela zyotatwe.
Mulumbe wa Mungele Mutaanzi
Mpoonya ndakabona mungele aumwi kauluka mukati kajulu, kajisi mulumbe uutamani wakukambaukila baabo bakkede anyika, acisi cili coonse, amusyobo uli woonse, amulaka uli woonse, abantu bamusyobo uli woonse, kaamba ajwi pati kuti, Amumuyoowe Yahuwah, alimwi amupe bulemu kuli Nguwe; nkaambo woola lyalubeta Lwakwe lyasika: alimwi amumukombe Walo wakabamba julu anyika, alwizi, atusensa twa meenda.(8)
Ooku nkutambwa kuli boonse bakkede anyika, kuti balemeke Mulengi wabo kwiinda mukumukomba mubuzuba oobo buli mukkalenda Lyakwe, eelyo ndyaakabamba Kumalengelo aanyika. Majwi eeni aali mumulumbe wamungele ooyu, alakonzyana ayaayo aali mumulawo wane: “Koibaluka buzuba bwa Nsabata kuti ubusalazye, mazuba aali cisambomwe webo weelede kubeleka milimo yako yoonse: pele buzuba bwaciloba mbwa Nsabata kuli Yahuwah Eloah wako: muli mbubo webo toyelede kucita mulimo nuuba buti . . . nkaambo mumazuba aali cisambomwe Yahuwah wakabamba julu anyika, alwizi, azyili muli ndulo zyoonse. . . .”(9) Akataa Milawo iili kkumi yoonse , ooyu ngo mulawo ulikke uulaa zina lyokwa Yahuwah Eloah Mulengi, ooyo wakabamba zyoonse alimwi uulela atalaa zyintu zyoonse. Eeci ncecimupa kuti Walo ngulaanguzu, mulimo Wakwe nkupa malailile aayandika muzyintu zyoonse.
Eelyo muntu umwi nabamba mulawo wakulemekezya buzuba bwa Nsabata, walo upa bulemu akutobela mfulumende yabulemu bwa Kujulu. Nsabata, aboobo, ncecitondezyo naa caando cakutobela Mulengi. Imvwiki iizinguluka kakwiina kuyozya, tiiyeeme acilengwa leza cili coonse cilengedwe. Ndileelyo buyo Nsabata niyaamikwa kumwezi uubonwa ameso, niikonzya kuba ciibalusyo ca Malengelo.
Mulumbe wamungele ooyu, uzwide makani malemu ncobeni.
Amuyoowe Yahuwah – Ibbala lya “kuyoowa” lizyila kubbala lyaci Giliki lyakuti phobeo,eelyo lyaambilizya kulemekezya Taata Wakujulu akumulanganya abulemu. Muzeezo wini waambwa mubbala eeli, ngwa kumaninina kutobela akulipa cakumaninina kuluyando Lwakwe. Mbuli mbokwatondezyegwa kale, eelyo kukomba nokupedwa mumazuba aabalwa akujanwa kubelesya kkalenda lina Gregory, kufumbwa kukomba kupegwa mumazuba aayo kupedwa baleza bamituni, nkokuti Saatani lwakwe muzinkonzya ziindene Kulipa cakumaninina luyando lwako ncecintu ciyandika muntu kataninga bweza ntaamu yakuti abe muntu waandeene kuzwa muli zyanyika, kakomba kubelesya kkalenda lyamasimpe eelyo lyakabambilwa mulimo wakutondezya ciindi cakukomba.
Amupe bulemu kuli Yahuwah – Balikke aabo balyaabide mukuliyandila kwabo mbabakonzya kupa bulemu, kulemeka, kutembaula akupa bulemu, kuli Sikabumba wabo, nkaambo Walo upegwa bulemu ncobeni eelyo bantu Bakwe nobapona kabeendelana akuyanda Kwakwe. Eelyo muntu uusinizyide mumoyo wakwe, napa luyando akukomba Mulengi wakwe mu Nsondo nanka mu Nsabata katakubwene, pele kasyoma ncobeni kuti oobo mbobuzuba bwini bwakukomba, moyo waluyando lutamani ookwa Taatwa Eloah uutamani, ulatambula kufumbwa eeco ncacita muntu ooyo mukukakatila kwakwe kuti amukombe. Nokuba boobo, eelyo mumuni munjaanji nuyaa kumunikila muntu ooyo, kuli zyiindi zyibotu amilimo iiyungizya kubikkilwa muntu ooyo nkaambo kakupegwa mumuni ooyo. Eelyo muntu nazyibide kale kuti kkalenda litobezya mwezi-azuba ndekkalenda lilikke libamba ciindi ciluleme, akuti woonse makkalenda amwi akabambilwa kukomba baleza basisidwe, ooyo muntu ulaa mulimo wakutobela kucita kweendelanya aluzyibo oolo. Kuteelela Kwakwe (nokuba kutateelela kwakwe) ncecimupa (nokuba kumulesya) kupa bulemu ku Mulengi wakwe.
Iwoola lyalubeta Lwakwe lyasika – Kumwi kutamikizya kwa Saatani ooko nkwatamikizya mfulumende yokwa Yahuwah nkwakuti, ooyo mulawo wakujulu uusetekene alimwi uulondokede, tuukonzyi kubambwa pe. Kiitaninga manizyigwa nkondo akataa Kristu a Saatani, ooyu mulandu weelede kuvwiilwa akukosozyelwa makani. Aboobo Yahuwah Uutamani Lwakwe, ulabetekwa mubukkale bwamaumi aabasaante Bakwe. Kuti muntu wasoleka kweeleba zyintu zyiyandika mumulawo wabulemu, walo inga walibonya kuti utabilila kutamikizya kwa Saatani. Musela wamamanino uyoozyiba bupati bwamulawo uusetekene ookwa Yahuwah alimwi, kwiinda mulusyomo lwakweengelelwa a Mufutuli wabo, bayookonzya kubamba mulawo ooyo, nokuba kuti bakasweekelwe buumi. Mbombubo Taata mbwatondezyegwa bululami bwakwe; eelyo aabo bataminina kuba bantu Bakwe, nobalazyika ansi zyoonse zyintu zyaanyika, akulyaaba cakuliyandila luyando lwabo, akuteelela mulawo Wakwe.
Kukomba Mulengi –Mbuli mbukwatondezyegwa, oobo buzuba muntu mbwakomba ncecigamika kukomba ooko kuli leza ooyo uutaminina buzuba oobo kuti mbuzuba bwakwe. Mukutalisya nkondo yakulwanina Mujibelo amu Nsondo, Saturn / Sheitan / Saatani ucilisiside, kumwi kacitambula kukombelwa mumazuba aayo obile antoomwe. Kukomba Mulengi wako camasimpe, nkulazyikila ambali baleza boonse balweeno, amakkalenda woonse aabukombi bwamituni. Nsabata yabuzuba bwaciloba, eeyo iijanwa kubelesya kkalenda litobezya mwezi-azuba lyaku Malengelo, mbobuzuba bwamasimpe bwakukomba oobo Mulengi mbwazumina kuti mbu Bwakwe. Woonse makkalenda amwi aayo aapedwa kukomba, alemeka Lusifa ooyo wakakanzide kuti uyookkala atalaa Mulundu wa Mbungano, akutambula kukomba ooko kweelede kupegwa Mulengi alikke.
Mbombuboobo, mulumbe wamungele mutaanzi mbuuli lwiito lumaninide kuti boonse balazyikile ambali makkalenda aalweeno akupa bulemu ku Mulengi kwiinda mukukomba Nguwe mubuzuba oobo mbwaakaganta, alimwi mbwatondezya kubelesya kkalenda Lyakwe. Ooyo mulumbe ulipedwe ajwi pati, caambilizya kuti mulumbe mupati ncobeni uuyoomvwugwa abantu boonse.
Mulumbe wa Mungele Wabili
Mpoonya kwakatobela mungele umwi kaamba kuti Bbabbuloni uliwide, uliwide, ooyo munzi mupati, nkaambo walo wakanywisya masi woonse awaini wabukali bwamamambe aakwe.(10)
Ncintu ceelede kubikkilwa maanu kuti ooyu mulumbe tuupedwe ajwi pati. Kaambo keni ncocili boobu nkaubauba: balikke aabo bakatambula mulumbe wamungele mutaanzi mbabayootambula mulumbe wamungele wabili alimwi mbabayoojana bulumbu bwamulumbe ooyo.
Bbabbuloni uliwide, uliwide –Bbabbuloni ulawa eelyo musemo aawo mpuuyakwidwe kuti wadilimunwa. Kweezyeezya kuti Kristu wakabusyigwa kuzwa kubafu mu Nsondo, kwakabambilwa atalaa kukombela mubuzuba oobo. Eelyo kuti naa twatondezyegwa kuti oobo Buzuba Butaanzi nokwaambwa kuti Kristu wakabusyigwa kuzwa kubafu, kuti bwakali buzuba butaanzi bwa mvwiki yamu Bbaibbele, kutali mu Nsondo, Bbabbuloni ulawa. Kuzwa kumatalikilo, Lusifa wakali kulibbodweeda kuti walo uyoocinca zyiindi amilawo. Bbabbuloni ulawa ciindi cabili, alimwi kuya kumbele, eelyo natondezyegwa ciimo cakwe kuti ngoleza uusisidwe, Saturn / Saatani uukwempula kukomba koonse kupedwa mumazuba aakukomba mituni aayo aajanwa kufumbwa mukkalenda lyalweeno.
Ooyo Munzi Mupati – Kufumina kuciindi ca Irenaeus (c. 130-c. 202) basicikolo ba Bbaibbele bakali kujatanya Bulelo bwa Loma kuzinkonzya zyokwa Daniele a Ciyubunuzyo.(11) Michael waku Cesena a Johannes De Rupescissa,(12) bobile bakali kupona mumusela wa 14(th), bakali bamwi bataanzi kupozomoka kwaamba mbokujatikene kukomba mituni aCikombelo ca Loma kuli “Bbabbuloni sibwaamu, uukoledwe bulowa bwabasaante.”(13) John Milicz (d. 1374), wakali muntu wakalaa mpuwo, ooyo wakalaa cuuno cipati mumapolitikisi amucikombelo, walo wakabbatika amilyango yaganda litaanzi lya St.Peter ku Loma, cipulanga cilembedwe kuti: “Sikukazya-Kristu wasika; ulijisi kale cuuno mucikombelo.”(14) Muumazuba masyoonto buyo nikwaatalikwa kwaambwa kuti nkulubila mumakanaa mapolitikisi kujatanya bukombi bwamituni bwa Cikombelo ca Katolika caku Loma akuzijatanya kuzitondezyo zyamamanino aaciindi eezyo zyili mu Ciyubunuzyo. Ooyu mukonzyanyo taweelede kulekela buyo anguzu zyabupoopo zyilikke pe, nokuba boobo. Boonse bakumbatila Bunakristu bwamu Bbabbuloni nokuba kukomba kubelesya makkalenda aamu Bbabbuloni, abalo boonse babalilwa mujungusi lyaciluli alukwakwa lwabukombi bwamituni.
Wakanywisya Masi Woonse a Waini wa Bukali Bwamamambe Aakwe –Mamambe nkusangana muli ceeco cili kunzaa mulawo. Kwiinda mukubelesya milawo yacisi kutegwa basinikizye bantu boonse kubelesya kkalenda lyakukomba mituni mubupaizi, leza uusisidwe wakagamika bukombi boonse kuli nguwe, akumubbida bulemu Mulengi wesu. Basimilimo bana Kristu batakubwene bakataanguna kutobela kkalenda lina Juliyasi alimwi kumbelaa mazuba bakatobela lina Gregory kumabazu woonse aanyika. Bakayiisya bantu nzila yalweeno eeyi kubamba ciindi, bantu aabo bakali munsimunsi kapati anzila yakkalenda lyamasimpe kwiinda mbabo basimilimo aaba, pele bamwi abalo kababbilide kuujusi kukomba mituni muzyibaka zimwi.
Waini ulakola ncobeni nobantu! Uzingaila cakukopela limwi mizeezo yamumutwe, akupa kuti cikatazye kubaa mizeezo nokuba twaambo tulaa maanu. Waini waku Bbabbuloni ninzila yakkalenda lyakukomba mituni eeyo iikatazya bantu mazubaano kuti batakonzyi kumvwisisya kuti kkalenda talijisi mvwiki zyizingulukana kakwiina kuyozya. Kuzwa mu 1949 eelyo nyika niyakaswaangana mukubelesya kkalenda lina Gregory ,(16) nyika yoonse yakakolwa waini walweeno uukola ooyu. Cikombelo ca Balangila Kuboola ca Buzuba bwa Ciloba (SDA), acalo kwaciindi cikubwene cakali kuyiisya kuti “waini wa Bbabbuloni nkusumpula nsabata iitaluleme atalaa Nsabata yamasimpe eeyo [Yahuwah singuzuzyoonse] njaakaleleka akusalazya . . . .”(17)
[Yahuwah] ubwentela Bbabbuloni “nkaambo wakanywisya masi woonse awaini wabukali bwamamambe aakwe.” Eeci caambilizya kuti wakasowela kumbali mulawo ulikke uutondezya [Eloah] wakasimpe, alimwi wakadilimwida ansi Nsabata yamasimpe, [ciibalusyo cokwa [Yahuwah] ca malengelo.(18)
Bakatolika baku Loma a Basikukazya aabo babamba Nsondo, balizyibide kuteelela kuti bama Juuda a Basikukazya bacibamba Mujibelo akwaamba kuti bakomba mubuzuba butaluleme. Masimpe ngakuti, boonse aabo bakomba kubelesya kkalenda lyakukomba mituni, bakomba baleza (badyabooli) mumazuba aakukomba mituni. Ooyu ngowaini ooyo nyika yoonse ngoyikoledwe. Mulumbe wamungele wabili tuupedwe mujwi pati nkaambo balikke aabo bakatambula akuteelela mulumbe wamungele mutaanzi, mbabayoozyiba kasimpe kali mumulumbe wamungele wabili.
Mulumbe wa Mungele Watatu
Mpoonya mungele watatu wakatobela, kaamba ajwi pati kuti, Kufumbwa muntu uutikakombe munyama acinkonzya cakwe, akutambula caando cakwe ankumo yakwe, nokuba mujanza, ngweenya ooyo nguyoonywa waini wabukali bwa Yahuwah, ooyo uutilwa kakwiina kuvwelanyigwa munkomeki yabukali bwakwe; alimwi ooyo nguyoopenzyegwa amulilo, asalufa mubusyu bwabangele basetekene, alimwi kunembo lya Mwanaambelele: alimwi busi bwakupenzyegwa kwabo bulasuka akwiimpuka lyoonse alyoonse: alimwi kunyina pe nobalyookezya masiku nokuba masyikati, aabo bakomba munyama acinkonzya cakwe, ayooyo kufumbwa uutambula caando cazina Lyakwe.(19)
Kuli kucenjezyegwa kwiinda kuyoosya ncobeni mumulumbe ooyu. Nkaambo kutegwa lubeta lwamusyobo ooyo lupegwe, kweelede kuti kube cilubide citaambiki eeco cakalubizyigwa. Kutegwa tuteelele cili mumulumbe ooyu, ncintu ciyandika kutaanguna kupampanuna zikonzyanyo eezyo zyibelesyegwa kuti tuzyibe ncozyaamba. Mucishinshimi, banyama nzikonzyano zyamfulumende zyamapolitikisi eezyo zyilwana bantu bokwa Yahuwah (20). Munyama acinkonzya cakwe ooyo waambwa mumulumbe wamungele watatu, utaangunide kupandululwa mu Ciyubunuzyo 13.
Munyama Uuzyila Mulwizi
Alimwi Ime ndakaimikila atalaa musenga walwizi, ndakabona munyama kabbuka kuzwa mulwizi, kajisi mitwe iili ciloba ameja aali kkumi, alimwi atalaa meja kakuli misyini iili kkumi, alimwi atalaa mitwe yakwe kwakali mazyina aakusampaula Leza. Imunyama ngondakabona wakali kulibonya mbuli siluwe, pele maulu aakwe akali mbuli aamalama, mpoonya mulomo wakwe wakali mbuli mulomo wasyuumbwa. Lino simwaaba wakapa nguzu zyakwe, cuuno cabwami cakwe alimwi abweendelezi bupati kumunyama ooyo. Mpoonya ndakabona kuti umwi wamitwe yakwe wakali kulibonya mbuli kuti wakayaswa akufwa, pele cilonda cakwe calufwu cakapona, eelyo nyika yoonse yakatobela munyama ooyo kaikkomene kapati. Aboobo bakakomba simwaaba akaambo kakuti wakapa bweendelezi kumunyama, alimwi bakakomba munyama ooyo amajwi aakuti: “Ino nguni uuli mbuli munyama ooyu, alimwi ino nguni uukonzya kulwana anguwe?” Lino wakapegwa mulomo waambaula zyintu zipati akusampaula Leza, alimwi anguzu zyakuti kabweza ntaamu kwamyezi iili makumi one ayibili. Eelyo wakaasamuna mulomo wakwe akutalika kusampaula Leza, akusampaula zyina lyakwe aŋanda yakwe, alimwi abaabo bakkala kujulu....(21)
Kwiinduluka kwaamba bbala ‘lyakusampaula’ cituyubunwida mbuli mabala amwi kuti, eeyi nkondo, ilaatalaa makani aakukomba. Mbuli cinkonzya cokwa Daniele 2, zyinyama azyalo zyibumbilide munyama ooyu zyilitondezyedwe mumilazyo yiimpene eeyo iibambide kkalenda litobelwa mazubaano. Mitwe iili ciloba yiiminina baleza bali ciloba bamituni bazilengwa leza zyamumulendalenga, botatwe akati kabo kabajisi meja obile. Meja ncitondezyo canguzu, cakazyila kuli Nimrod.(22) Eeyo mitwe iijsi meja obile yiiminina buzuba Bwasanu (Friday), Mujibelo (Saturday) amu Nsondo (Sunday). Aaya ngamazuba aabupaizi bupati botatwe munyika bwa: Izilamu, Bu Juuda, aBuna Kristu. Mutwe uli woonse ulaa lwija lutobelezya kwaazyila nzila yalweeno eeyi: kuli Nimrod.
Buna Kristu bwaku Bbabbuloni bwakalaa mazuba obile aakukomba: Nsondo yakali cimbawidwe kubanamaleya aabo batakasangene mubupaizi, Mujibelo mwakali mwabaabo bakasangene bupaizi abaabo batasangena antoomwe. Nkukombela mu Nsondo, ooko kwakaletelezya muzeezo wakuti Kristu wakabuka buzuba oobo kuzwa kubafu, alimwi nkokwaatalisya kutabilila Bbabbuloni. Nsondo yakabapa “cilikwabyo” cakuzumizya Saturn, leza uusisidwe ooyo, kuti aye kumbele kasisidwe. Aboobo, cakaba cintu camaanu kuli mbabo kuti buzuba butaanzi oobo bwakatambwide cicisa calufu bwakali Nsondo. Eeci cakacitika muzyintu zyaatola busena zinjaanji, akusikila mu 1798 eelyo milawo niyakasinikizya kubikka kkalenda lyamazuba aali kkumi.(23) Kutabilila kukomba mu Nsondo kwa Bbabbuloni kwakawida ansi eelyo mvwiki niyaabambululwa akusowela Nsondo ambali.
Munyama Uuzwa Munyika
Munyama uuzyila mulwizi wakatobelwa aumwi uuzwa munyika.
Mpoonya ndakabona munyama umbi kazwa munyika, wakajisi meja obilo aali mbuli amwanaambelele, pele wakatalika kwaambaula mbuli simwaaba. Alimwi ubelesya nguzu. Eeci caambilizya kuzwa ciindi cakumitwa naa kukuzyalwa kwabantu, nkokuti bana ba Adamu a Eva, wakapegwa nguzu zyoonse zyamunyama wakusaanguna awalo kalangilila. Alimwi upa kuti nyika abaabo bakkala mulinjiyo bakombe munyama wakusaanguna, ooyo wakali acilonda calufwu eeco cakapona. Alimwi ucita zitondezyo zipati, nokuba kupa kuti mulilo ulokele anyika kuzwa kujulu bantu kabalangilila. Alimwi ulabeena aabo bakkala anyika akaambo kazitondezyo eezyo nzyaakazumizyigwa kuti kacita kumwi kalangilila munyama uulya wakusaanguna, kulubazu lumwi naambila baabo bakkala anyika kuti bapange cikozyanyo camunyama ooyo wakajisi cilonda cakuyaswa apanga, pele alimwi wakapona. Alimwi wakazumizyigwa kupa muya wabuumi kucikozyanyo camunyama, kutegwa eeco cikozyanyo camunyama cikonzye kucita zyintu zyoonse zyobilo, kwaambaula akupa kuti bajaigwe boonse aabo bakakaka kukomba cikozyanyo camunyama. Alimwi usinikizya bantu boonse, baniini abapati, bavwubi abacete, baangunukide abazike kuti aaba bababikke caando kujanza lyabo lyalulyo naa ankumo yabo, akuti kutabi muntu naba omwe uukonzya kuula naa kusambala ccita buyo muntu ooyo uujisi caando eeco, nkokuti izyina lyamunyama nokuba mweelwe wazyina lyakwe. Aawa mpaayandika kubaa busongo: Ooyo uuli amaano abalile akuzyiba ncowaamba mweelwe wamunyama, nkaambo ninamba yamuntu; alimwi namba yakwe njeeyi: 666.(24)
Kuli mali manjaanji aakajanwa mu Hollywood kwiinda mukubamba zipekupeku akulemba mabbuku aayezyeezya “caando camunyama.” Bantu basyomeka, bakasoleka kwaamba kuti, eeco caando camunyama cijatikizya zyoonse kuzwa ku caando camutwe, nokuba mweelwe wanamba yacamutwe mucisi ca United States,(25) kusikila kunzila yazibulo zikonzya kusyanga tubulo tutalibonyi ameso kunsaa cikanda camuntu. Zyoonse eezyi ninzila zyililubide nkaambo tazyijisi kumvwisisya ncocaamba kuti nkondo yamamanino ninzi; yalo mbuli mbuyakabede lyoonse kuzwa alili, yiimvwi amakanaa kukomba.
Cikonzyano camunyama mu (Ciyubunuzyo 13:14) ncecinkonzya camunyama mukampango 15. Aboobo, kutegwa tuteelelesye ncocaamba cinkonzya eeco, muntu weelede kumvwisisya kuti ninzi munyama mutaanzi ooyo wakazwa mulwizi. Munyama ooyu, mbuli mbokwatondezyegwa mucibalo eeci, nimfulumende zyaanyika eezyo zyakataangunide kusinikizya kubikka kkalenda lyakukomba mituni kuti libe kkalenda lyabupaizi atalaa nyika. Eezyi nguzu zitaanzi (zyakalisangene azya poopo waku Loma), zyakacita boobo ku Muswaangano waku Nicæa mubulelo bwa Constantine, eelyo kkalenda lya Bbaibbele nilyaakaunsyilwa ansi akukasyigwa amulawo.
Ncintu camaanu kukosozya kaambo kwaamba kuti mulimo wamunyama mutaanzi, wakusinikizya kkalenda lyakubeja, uyooindulukwa acinkonzya camunyama. Cino ciindi kuli maambila mbali aakulwaizya kutalisya makani aakubambulula kkalenda lina Gregory(26). Aaya makani akalivwundausyidwe akukulwaizyigwa kapati mumyaka ya kuma 1930- 1940,(27) akuyabaila kuma 1950.(28) Mu Nalupale 31, 2009, mbungano ya Wall Street Journal iilemba mapepa, yakalemba cibalo civwuntaulisyidwe kapati cijatikizya makani aakubambula kkalenda, akujuzya misyobo yamakkalenda iimwi yongaye.(29) Mbungano ya World Calendar Organization(30) a Benedictine Perpetual Calendar(31) zyakali zyimwi nzila zyobile akataa zinjaanji zyakubambuluzya makkalenda eezyo zyakalombozyegwa mupepa eelyo, yomwe yomwe yanzila eezyo yakali kutalikila mwaka mupya mu Nsondo. Makanze akali aakuti, kkalenda lipya litalike kubelesyegwa mumwaka wa 2012, nkaambo ooyo mwaka wakali kutalikila mu Nsondo. Kubambulula kkalenda inga kwa “simpa” buzuba bwa Isita kumatalikilo aakkalenda eelyo. Ooko nkokwakali kuyandisya kwabupoopo kwaciindi cikubwene cilamfu.(32)
Mulumbe wamungele watatu nkucenjezya kukonkode ooko kulesya kukomba munyama kwiinda mukubelesya akutobela kkalenda lyakwe. “Kufumbwa muntu uukomba munyama acinkonzya cakwe, akutambula caando cakwe munkumo, nokuba mujanza lyakwe, ooyo nguyoonywa waini wabukali bokwa Yahuwah.”(33) Masimpe kuti kuli kwiimpanya akataa “munyama” a “cinkonzya” cakwe, alimwi eeci inga calangikaanga kuli zyintu zyobile zyiimpene, pele zyilakonzyana kuzyilangila atala. Caando ca Eloah wamasimpe, ncaando cakutobela Nguwe, nkubamba Nsabata Yakwe iisetekene, eeyo iijanwa kwiinda mukubala ciindi kubelesya kkalenda Lyakwe. Caando camunyama ncintu comwe buyo: nkutobela leza uusisidwe kwiinda mukubamba mazuba aakwe aakumukomba aayo aajanwa kubelesya kkalenda lyakwe. Cinkonzya, aboobo, ciiminina kkalenda limbi.
Mungele watatu ucenjezya bantu boonse kuti batatobeli kkalenda lili lyoonse akataa makkalenda obile aaya: lina Gregory nokuba litobela ndilyo aawo. Masimpe kuti caando camunyama inga catambulwa ankumo nokuba mujanza, eeci ncecitondezya kwiimpana alimwi. Aabo batambula caando camunyama munkumo zyabo, mbweenya mbuli baabo batambula caando cokwa Yahuwah munkumo zyabo, mbabaabo bazyibide kabotu mulawo anguzu zyakkalenda. Aabo batambula caando mujanza mbantu aabo bayaa kukwenkweleka kutobela kkalenda lyamunyama nkaambo buyo kakuti bayanda kukkala maumi aakuliiba kwaciindi cino akujana mali kubeleka milimo yeendelana a kkalenda eelyo. Mukonzyanyo wankamu yamusyobo ooyu ngu similimo wa Balangila Kuboola mu Buzuba bwaciloba (SDA) ooyo wakaamba kuti, “Muliluleme. Eelyo Nsabata niijanwa kubelesya kkalenda lyamu Bbaibbele, isikila mumazuba aandeene kuleka Mujibelo. Nokuba boobo, coonse Leza ncayanda nkuti swebo tukombe mubuzuba bwaciloba kufumbwa kkalenda libelesyegwa mumukowa uubelesya kkalenda eelyo.”(34)
Ooku nkucengwa kuyoosya kusyoma boobo nobantu. Ooku nkugaminina kusungilizyigwa kutobela caando camunyama. Mungele watatu ulikonkede kwaamba mbociyooba cisubulo cakutambula caando camunyama kwiinda mukukomba munyama ooyo.
Kufumbwa muntu uukomba munyama acinkonzya cakwe, akutambula caando cakwe munkumo nokuba mujanza lyakwe, ooyo nguwenya nguyoonywa waini wabukali bwa Yahuwah, ooyo uutililwa kakwiinda kuvwelwa munkomeki yabukali bwakwe; alimwi ooyo, nguuyoopenzyegwa amulilo asalufa mubusyu bwabangele basetekene, alimwi akunembo lya Mwanaambelele: alimwi busi bwabo bulaunduluka akusuka lyoonse alyoonse(35) tabakwe kulyookezya masyikati nokuba masiku, aabo bakomba munyama acinkonzya cakwe alimwi ayooyo kufumbwa uutambula caando cazina lyakwe.(36)
Cibalo citobela waawo, ca Ciyubunuzyo 15, cigaminina kutwaambila kuti ninzi “bukali bwa Yahuwah” alimwi nkukonga kuyoosya kapati kutamani ooko kupedwe kumuntu. Mukwiimpana, aabo bakomba Mulengi kubelesya kkalenda Lyakwe bapandululwa boobu: “ Nkooku kukkazyika camba kwa basaante: mbaaba babamba milawo yokwa Yahuwah, alimwi alusyomo lokwa Yahushua.”(37) Boonse aabo bayandisya kulemeka Mulengi wabo, akutantamuka cisubulo cabasofweede, bayookomba Nguwe mubuzuba oobo Walo mbwaatakapindula pe: buzuba bwaciloba bwa Nsabata, iijanwa kubelesya kkalenda Lyakwe, eelyo lyakaanzwa kumalengelo aanyika.
Cishinshimi lyoonse cimvwisyigwa aciindi cakuzuzikwa kwaco. Ikkalenda lyamasimpe lyakumalengelo ndelitupa cijuzyo cakukopolozya zishinshimi zyokwa Daniele a Ciyubunuzyo. Kufumbwa sicikolo wamangwalo uutonkomene , weelede kwiinduluka kuvwuntauzya mumabbuku aacishinshimi nkaambo ajisi mumuni uukonzya kujanwa ciindi cino. Masimpe kuti eezyi zishinshimi zyatalika lino kuyaa kukopololwa akujulwa kutegwa muntu uli woonse amvwisisye akuyubunwidwa kuti ciindi cakuzuzikwa kwazishinshimi eezyo casika.
_____________________________________________________________________
Zyilembedwe zyijatikizya ceeci, ziiyo, aZipekupeku:
(1) David Kahn, Seizing the Enigma, (Barnes & Noble, 2009).
(2) Langa Charles Cooper, “The Enigma Machine,” U.S. Naval Academy, April 16, 2002, kuti ubone asyoonto.
(3) “Navajo Code Talkers,” United States Navy, www.history.navy.mil.
(4) Langa “The Prophet Warns of the Counterfeit Calendar.”
(5) Mateyo 24:24
(6) Malakayi 3:6
(7) Nkaambo kakuceya kwaciindi, eezi ziiyo zyeelede kusanyangulwa amuntu lwakwe mwini. Inkamu ya WLC ilitonkomene kukulwaizya muntu uubala uuli woonse kuti alibalile zishinshimi eezyi camoyo woonse.
(8) Ciyubunuzyo 14:6-7
(9) Kulonga 20:8-11
(10) Ciyubunuzyo 14:8
(11) L. E. Froom, Prophetic Faith of Our Fathers, (Washington, D.C.: Review & Herald Publ. Assoc., 1950), Vol. I, pp. 243-245.
(12) Zimwi ziindi wiitwa kuti Jean Roquetaillardes.
(13) John Foxe, Acts and Monuments, (1684 ed.), Vol. 1, p. 445.
(14) Ezra H. Gillett, The Life and Times of John Huss, (Boston: Gould and Lincoln, 1863), Vol. 1, p. 23.
(15) Tacinyandyi kuti, Milicz wakaangwa. “Kaimvwi kunembo lya balupatipati abalombwana bayiide, mucikombelo caku St. Peter, wakapa mulumbe mumulaka wa ciLatini, ooyo wakatalisya mpuwo mpati.” (Augustus Neander, General History of the Christian Religion and Church, trans. Joseph Torrey, [Boston: Crocker & Brewster, 1856] Vol. 5, p. 181.) Mpoonya wakaangululwa kuzwa muntolongo aCardinal Albano, pele milimo yakwe yakamutobela musyule kiiya kumbele, akukulwaizya mbuli Matthias of Janow (d. 1394) alimwi kwiinda muli nguwe, John Huss, John Wycliff alimwi aakale a Martin Luther.
(16) Cisi ca Greece cakali cisi cicaalizya kucooko ca Bukuwa kutalika kubelesya kkalenda lina Gregory mu1923. Nokuba kuti cisi ca China cakatalikide kale kubelesya kkalenda eelyo mu 1912, pele nkondo zyakatobela waawo zyakanyonganya cisi cakuti ndileelyo buyo mapolitikisi aa Communizimu naakaswaanganya cisi ca China mukubelesya kkalenda lina Gregory, ndendilyo nikwaasinikizya boonse kubelesya kkalenda eelyo, akukamantanya cisi ca China kunyika yoonse mukubamba ciindi munzila eeyo.
(17) E. G. White, Selected Messages, (Washington D.C.: Review and Herald Publ. Assoc.), Vol. 2, p. 68.
(18) E. G. White, Letter 98, 1900; Seventh-day Adventist Bible Commentary, Vol. 7, p. 979.
(19) Ciyubunuzyo 14: 9-11
(20) Langa Daniele 7:17, 19, 23; 8:20-22.
(21) Ciyubunuzyo 13:1-6
(22) “Kronos wiiminina ‘Yooyo Uulaa Meja.’ Lwija mbuli mboluzyibidwe muzyisi zyakujwe kuti lwiiminina nguzu zya mfulumende, nkabela zina lya Kronos, ‘Ooyo Uulaa Meja,’ kweendelanya anzila zyamaseseke, lyakali zyina buyo limwi liiminina . . . Nimrod . . . Izina lya Kronos, mbuli muntu uuvwuntaulisya mbwazyibide kale, lyakali kwiitwa Saturn kuti ngo ‘Wisi wabaleza.’ . . . Aboobo cintu ciiminina zina lya Kronos, ‘Ooyo Uulaa Meja,’ mukwiita Nimrod, ncecizubulula kwini ooko kwakazyila cikonzyanyo eeco” Alexander Hislop, The Two Babylons, (New Jersey: Loizeaux Brothers, Inc., 1959), pp. 32-33.
(23) Langa “French Republican Calendar.”
(24) Ciyubunuzyo 13:11-18
(25) Eeci ncintu cakali kulangilwa kuzwa eelyo nikwaatalika kupegwa makkaadi aa Social Security mu 1936.
(26) Langa “One World, One Calendar.”
(27) Akataa mwezi wa August 26, 1929 a June 26, 1940, bulelo bwa Soviet Union bwakabambulula kkalenda lina Gregory, akucinca bulamfu bwamvwiki mukulwana bupaizi bwaba Mozilemu aba Juuda abanaKristu. Langa Appendix F.
(28) Langa “The World Calendar.”
(29) Charles Forelle, “Time and Again, the Calendar Comes Up Short,” Wall Street Journal, December 31, 2009.
(30) Nokuba kuti zyoonse zyaambwa mukucinca kkalenda tiizyakapalanganya bweende bwa mvwiki iizinguluka akutalekezya, Ikkalenda lya World Calendar lilanyonganya zyoonse eezyo. Langa ulibalile ku www.theworldcalendar.org.
(31) Langa cili ku www.ipswich.qld.gov.au/about_council/mayor_and_councillors/division_2/perpetual_calendar/.
(32) Mu 1937, Dr. Jean Nussbaum wakabandika abapatipati abasicikolo ba Katolika ku Paris aku Rome. Naakamanizya kubuzyilila Rector waku Biblical Institute ku Rome, Nussbaum wakaibaluka kuti walo “ kunyina kaambo nkaakabwene akutalika kubelesya kkalenda libambuludwe. . . Walo wakalimvwa kuti [Cikombelo ca Katolika caku Loma] cakalaa nguzu ziyandika kuti cilete kucinca ooko” Kutegwa ulibalile eezyo nzyaakalemba zijatikizya mibandi yakwe kotyanka aawa: http://www.4angelspublications.com/mcrm.php.
(33) Ciyubunuzyo 14:9-10
(34) Mubandi amuntu ooyo, August 16, 2007, Spokane, Washington.
(35) Ooku teesyi kuyiisya kuti mizimo yabantu bafwide tiifwi alimwi ilavwilima mumulilo uutamani. Mangwalo alisalazyide kuti bulumbu bwa cinyonyoono teesyi buumi butamani bwakupenzyegwa pe. Pele, “bulumbwa bwa cinyonyoono ndufu; pele cipego cokwa Yahuwah mbuumi butamani kwiinda muli Yahushua Uunanikidwe, Simalelo wesu” (BaLoma 6:23). Mulumbe wamungele watatu ulasalazya kuti bulamfu bwakusingwa kwalufu, nciindi cilamfu kukabe kutamani akutamani, kuleka kuvwilima mumulilo lyoonse. Langa cilembedwe mu Mukambausi 9:5: “Nkaambo boonse bazumi balizyi kuti bayoofwa: pele bafwide tabazyi cintu nociba cili buti, nokuba kubaa bulumbu; nkaambo mizeezo yabo yakalubwa kaindi.” (36) Ciyubunuzyo 14: 9-11.
(37) Ciyubunuzyo 14:12