Print

Hena Yahushua Wakaliko Ncobeni Na? Kwiingula baku www.jesusneverexisted.com

Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa.

hena-yahushua-wakaliko-ncobeni-na-kwiingula-baku-wwwjesusneverexisted-com

Humphreys, “mulembi wa makanaa misela” waku http://www.jesusneverexisted.com usoleka kupunga kaambo kakuti Yahushua kunyina pe naakali kupona alimwi akuti kunyina pe mu mulumbe wa Bunakristu cakaandeene nokuba cintu cipya. Walo utaminina kuti:

…kunyina cintu mu “Mulumbe wa Bunakristu” cakalembedwe mbucaabede kutaanguna. Luyando kuli babunyina akumvwidana lubomba nzintu zyakali kuyiisyigwa akataa batobeli ba mwaalumi Stoic kwa misela minjaanji. Lusyomo lwa Bunakristu lwakali kukomba mituni kusampukide, akupindudwa ku ciiyo ca maanu aa bashinshimi BamaJuuda akubula bulemu kwiinda mu kutamvwana akataa bupaizi… “ibuumi” bwakupunga kuzwa mu manjezyeezya aamaseseke, milwi ya majwi aakakolotwa kuli bamwi, zibeela zya twaano twakulembulula a makunga aa manjezyeezya aakulisumpula, (eezyo tazikonzyi kubamba masimpe aamisela ncobeni).1

ken-humpreys

Walo uya kumbele kuzubulula, kakwiina kubelesya bumboni, pele kageme buyo kusandulula mbwateelede makanaa misela, akudyakaizya zilembedwe aaba Mateyo, Maako, Luuka, a Johane, alimwi ulakazya nobuba bumboni bwa baabo batakali basikwiiya ba Yahushua, mbuli mulembi wa makanaa misela muJuuda Josephus Flavius ooyo wakalemba bbuku lyamutwe wakuti Antiquities:

Lino, munsaa ciindi eeci kwakali Jeesu [Yahushua], mwaalumi uulaa busongo, ikuti naa kacili mumulawo kumwiita kuti mwaalumi, nkaambo wakali muntu uucita milimo iilibotela—mwiyi wa bantu mbuli baabo batambula kasimpe kabakkomene. Walo wakakwelanya munsi lyakwe bunji bwa bajuuda, a bunji bwa Bantu bamasi. Walo wakali [ngo] Kristu; alimwi eelyo Pilato, naakakwelelezyegwa abanalumi balupatipati akati kesu, wakamulekela kusinganyigwa ciciingano, aabo bakali kumuyanda kumatalikilo tiibaka musulaika, nkaambo walo wakalibonya kuli mbabo kali muzumi mubuzuba bwatatu, mbuli bashinshimi babulemu mbubakaambilizyide zintu eezi amakumi aamyeelwe ya zintu zijatikizya nguwe; alimwi mukowa wa Banakristu, aabo bakaitwa zina lyakwe tiibakaloba nkobacili kusikila buzuba buno.2

Ime ndaibaluka kuti bunji bwa basicikolo inga baamba kuti ooku nkuzubulula kwakayungizyigwa aakale abaabo bakali kulembulula malembe, pele eeci tacikonzyi kuzyibwa masimpe bwinibwini! Nokuba kuti zimwi zibeela nizyakamwayululwa, hena ZYOONSE zyakamwaigwa na? Mbubuti muntu umwi mbwanga waba masimpe kuti Josephus taakayungizya kucinculula zilembedwe? Josephus awalo waambilizya Jakobo, munyina ookwa Yahushua, mubbuku lyakwe lya Antiquities, kaamba kuti:

Festus lino wakalifwide, awalo Albinus wakali mulweendo munzila; nkabela wakabunganya ba Sanihedulimu babetesi, akuleta kunembo lyabo munyina Jeesu [Yahushua], ooyo wakali kwiitwa kuti Messiah izina lyakwe wakali Jakobo, alimwi abamwi, [naa, balongwenyina bamwi]; mpoonya naakamana kubatamikizya kuti bakakosola mulawo, wakabalekela kuti badinkaulwe mabwe: pele aabo bakali kulibonyaanga mbantu babujula bacisi, aabo batakali kulangilwa kusotoka milawo, tiibakacikkomanina caacitika; abalo bakatumina mulomo ku mwami [Agrippa], kabayandisya kuti atumizye malailile kuli Ananus kuti atayinduluki kucita boobo, nkaambo eeco ncaakacita kale tiicakeelede kululamikwa; pe ma, bamwi bakaunka kuyooswaana a Albinus, mbwaanga wakali mulweendo kuya ku Alexandria, bakaakumuzyibya kuti tiicakali mumulawo kuti Ananus abunganye ba Sanihedulimu kakwiina kumuzumizya walo. Mpawo Albinus wakabunganya zyoonse nzibakaamba, akumulembela cabukali Ananus, akumukalalila kuti ulamupa cisubulo nkaambo kaceeco ncaakacita; mpoonya mwami Agrippa wakamunyanga cuuno ca mupaizi mupati, eelyo naakalelede biyo myezi yotatwe, akubamba Jeesu, mwanaa Damneus, kuti abe mupaizi mupati.

Bikkila maanu kuti Josephus wakaambilizya ba Yahushua bobile aawo. Umwi nguyooyo wakali “Messiah,” mpoonya umwi wakali “mwanaa Damneus.

Pliny Musyoonto, mweendelezi waku Bythinia, kalemba makanaa AD110 kuli Trajan, muleli wa BaLoma , waamba kuti taakazyi bamwi mbubakali kulanganya Banakristu, pele wakapandulula eeyo nzila walo njaakabeendelezya:

Ime nsyeninga lijanide aawo mpobabetekela Banakristu [kuli bamwi], eeco ncintu ncetazyibide kweendelanya aaceeco [ncezyibide] ceelede kubuzyigwa, akuti cili buti, acisubulo ncobeelede kusubulwa; kudonaika kwangu takuli kusyoonto pe, kuti naa kweelede kuba kwaandaanya akataa myaka [ya bapedwe mulandu]? Akuti naa bakubusi bacece beelede kupegwa cisubulo antoomwe abanalumi bakakola? Naa kakwiina ciindi cakuti balekelelwe kuti beempwa?” nanka kuti inga tiicaba ciindi cibotu kuli yooyo wakali Munakristu, kuti alekele lyo Bunakristu? Naa izina muli lwalyo lilikke, kakwiina milandu iimbi kunze lya waawo, nokuba milandu iiguminizya zina eelyo… kuti… upedwe cisubulo? Nkecili waawo, Ime ndabweza ntaamu kuli baabo baletwa kuli ndime kuti Mbanakristu. Ime ndababuzya naa Mbanakristu naa pe? Ikuti balyeempa kuti Mbanakristu, Ime ndababuzya alimwi, ciindi catatu, nkesanganya akubakonga akataa mibuzyo. Ikuti kabacizumanana kulyaamba Bunakristu, Ime ndipa malailile kuti bajaigwe; nkaambo Ime nsyeekadonaika, kufumbwa mbubaalyeempa, ooku kuzuunyana kufumbwa musyobo uuli boobu uuyumya nsingo cakutajokoloka uyandika kusubulwa.3

Mulembi wa misela wa BaLoma Tacitus mu Malambe aakwe ulemba kuti Banakristu bakapenzyegwa mu AD 64 amuleli Nero. Mulilo niwaanyonyoona cibeela cipati ca munzi wa Loma, wakasozya kuzimaanya maŋunuŋunu aakuti walo nguwaakutula mulilo ooyo akusumpya mulandu ooyo kuzwa kuli nguwe lwakwe akutamikizya Banakristu.

Kutegwa akosozye makani aayo, Nero wakabapa mulandu akubapa zisubulo zitaambiki kucisa aabo bakali kusulaikwa nkaambo ka zisesemyo zyabo, aabo bakali kwiitwa kuti Mbanakristu ku buleya. Christus, ooko kuzyila zina eelyo, wakapenzyegwa caluciso mubulelo bwa Tibeliyasi mumaanza aa mubetesi wesu umwi, Muleli Mupati Pilato, aboobo masendekezya aayinda bumpelenge, mbwaakalesyegwa kwa kaindi mbuli mbokabede, ayootalikila ku Judiya, kwaatalikila busofwaazi, aku Loma, ooko zintu zibyaabi zyuusya bweemya zizyila kubbazu lya nyika lili lyoonse zilasika akubaa mpuwo. Kweendelanya amulawo, boonse aabo bakalyeempa kubaa mulandu bakaangwa; nkabela bakabazyibya, mbunga mpati yakapegwa mulandu, kapati kutali mulandu wakukutula mulilo mumunzi, pele wakucimwa bantu. Bakanongwa munzila iili yoonse atalaa kujayigwa. Lino kabavwumbidwe zikutu zya banyama bamusokwe, bakakwamaunwa ababwa mpoonya bakazaya, nokuba kugagailwa kupanda, nokuba kusinganyigwa kuya kuumpwa mu mulilo, mbuli mulilo wakuyasya masiku, eelyo mumuni wa zuba nuumaninide.4

Suetnoius De bite Caesar rum Berlin Ms. Lat. Fol. 28-cisyoontomakanaa ku Nuremberg Seutonius, awumwi mulembi wa makanaa misela ya BaLoma, kalemba makanaa ba Caesar bali Kkumi ababili, ulazuminana a malembe ookwa Pliny, aamba kuti eelyo Nero niwakainda mulilo iwakawumpa munzi wa Loma, “zisubulo zyakacisa Banakristu, kabunga kapya kabupaizi ikakalaa lusyomo lwa bucenjezu.”5 Walo wakaguminizya kulemba Yahushua kusikila mumusela wabili wa mulembi umwi wa zisobano, Lucian. Mukasobano kamwi kalaa mutwe wakuti, The Passing of Peregrinus, walo ufubaazya cikombelo cuubauba alimwi cuunguma, icilaa musololi wakagagailwa ku Palestaini 6, nkaambo kakufumbatila cigwebenga cibalida masuku amutwe mu bwaabi bwabo.

Kwaamba Banakristu kuti “bakalenga” bupaizi kwiinda mukubbataika twaano twa masendekezya antoomwe, twaambo twakulengelezya, atwaambo twa kubbidikizya ooko nkutamauka kutakwe maanu, nkaambo izintu nzyaakaamba Messiah zyakali sumpukide akusandulula zinjaanji cakuti ooyo muntu wakali kunga wapunga makanaa bupaizi oobu naakali muntu uucenjede kapati watakaninga ponede. Mbuli bwaalemba Joseph Parker mu Ecce Deus, “alikke Kristu naakali kunga wapunga muzeezo wa Kristu.”7

Hena cilakonzyeka kuti nyika yansiku eeyo yakali kusyoma muli baleza banjaanji, aabo kusikila ciindi eeco batakapungide milazyo yakulijata, nibakaanza maseseke aakuzyalwa kwa Kristu mpoonya aawo akubamba mwaalumi weelela maseseke aayo na? Ipenzi lya bupaizi bwa Stoicizimu lino, mu mukonzyanyo, lyakali lya kwaalilwa kubamba “mwaalumi musongo” kali muciimo ca buntu. Bakavwenta kuyandaula “mwaalumi,” uuli boobu kweelanya aa Zeno, wakatalisya bupaizi bwa Stoicizimu, alimwi wakaambide kuti, “Ncintu camaanu kulemekezya baleza: tacili cintu ca maanu kulemekezya yooyo uutako: aboobo baleza nkobali,” walo naakabona kuti cilayandika kubaa mizeezo yakupelengusya kujana yooyo weelela kutobelwa, “Ncintu camaanu kulemekezya bantu basongo: tacili cintu ciyandika kulemekezya baabo bataponi: aboobo nkobali ncobeni bantu basongo.”8 Pele tiibakakonzya kujana mwaalumi musongo boobo. Tiibakali kukonzya nokuba kumuyeeyela mbwabede. Baleza babo bakali kulezya kapati kweelela ciimo eeci.

Pele lino, hena tweelede kuyeeyela kuti mulembi uutazyibidwe nkwaakazyila wakakonzya munzila imwi kulengelezya “mwaalumi musongo” waba Stoic pele kakunyina kuzyibwa lwakwe na? Hena ooyu MUNTU nguwakalengelezya kaano ka Leza munkutwe na? Hena ooyu muntu wakapunga kaano ulapona ncobeni na, nkaambo nzi ncokwiina muntu uujanwa kubusena ooko iwaamba cijatikizya mulembi ooyu? Kunze lyaboobo, kubuleya kwakapegwa milumbe yone yaandeene ya buumi bwa muntu ooyu, Yahushua Messiah. Hena tweelede kusowa buyo kumbali milumbe eeyi na, kakuli ilazuminana a makanaa misela akweendelana cinicini, alimwi kunze lyaboobo ndisyoma ncobeni kuti nkwali mulembi uusisidwe, eelyo nokunyina bumboni bwakuti ooyu mulembi wakali kupona? Mumajwi amwi, kutegwa tutasyomi muli Yahushua wa misela, tusala kusyoma mulembi uupanukide pele uutazyibidwe eelyo nokunyina cilembedwe cijatikizya kuti ooyu muntu kuli naakaliko. Ncili aawa ciyandika kubedaa lusyomo lunji?

Ncintu ciyandika akubuzya kuti, mbwaanga milumbe tiiyakalembedwe kusikila myaka makumi otatwe niyaayinda nokuba nilwakaindide lufu lwa Yahushua, muzeezo wa Messiah wa maseseke wakatumimwa ku Banakristu boonse bakali kuvwilima kuumpwa akujaigwa, akuumwa mabwe kuli ba Sanihedulini, akuumpwa azitanda zyokwa Nero. Hena eeco cakali biyo mukaambo kakuteelela kaano kamaseseke, naa cakali mukaambo kakuti bakamubona akumuzyiba Yahushua? Ikuti naali masendekezya biyo aayo, nkaambo nzi ncocitazyibidwe boobo? Nguni wakali kunga wafwida cintu eeco?

Kwiina makani naa kwakali mulembi wa maseseke, nanka kuti bumboni bwa balemba makanaa misela bwakanyonganyigwa, mbuli bamwi bantu badonaika mbobataminina, pele aabo baakaka kuti Yahushua wakaliko tabakonzyi kukaka nkamu yabantu iizyibidwe kuti “Mbanakristu” kuti nkobali ncobeni.

Kabunga ka “basyomi” kasyoonto inga kavwentuka atalaa nyika camoyo woonse cakuyandisya kapati cakuti inga bazungaanya bulelo akubukoma kakwiina kwiimpula nociba cilwanyo comwe. Aaba batobela “Inzila” bakali kutaminina kuti kuyandisya kwabo kwakaboolela mukaambo ka mwaalumi wiitwa kuti Yahushua. Aabo bakaka kuti Kristu wakali kupona mumisela yakainda bayanda ndiswe kuti tusyome kuti kuyandisya kwa cikombelo kwakaboolela mukaambo ka kaano kakusendekezya nokuba ka maseseke aako kakali kuvwelwa biyo kukomba mituni abusongo bwaanyika. Pele makani aali mu mulumbe wa Bunakristu alaandeene kuzwa ku “matalikilo” aa milumbe iili boobu nkoyaatalikilwa.

Aboobo mubuzyo wini ngwakuti: Nkukuli aaba Banakristu nkubaazyila? Hena tweelede kusyoma kuti bakaide “kubbutumuka mpeenya aawo” mbuli nzinini zizwa munyama iibolede naa bakasokomoka kuzwa mumuvwelevwele wa lwaanje amulengalenga?

Twaano twa masendekezya twaci Giliki twaaletezya kuzwa kuli Homer, ku mangwalo aaba Mormon aayo aakazyila kuli Joseph Smith. Bupaizi bwa Buddhizimu bwakazyila kuli Buddha alimwi mapolitikisi aa kkommunizimu akazyila kuli Karl Marx. Alimwi, Ime ndabuzya, hena Bunakristu bwakazyila kuli Yahushua, mbuli banjaanji mbobakonkezya, naa bwakazyila ku mulembi uutalibonyi mbuli ceelo ooyo wakaide kupunga caano coonse na? Nguni muntu “wakali sendekezya‘ kuba Muntu uupona’?”

mulyango-waku-Hierapolis-Turkey

Alimwi tacaambwi akwaambwa kuti kusikila munsaa basikwiiya boonse baambidwe mu twaano twa kupunga ootu bakajailwa ncibaali kusyoma. Hena nibakafwa boonse nkaambo biyo ka kaano kakusendekezya nokuba kakubeja? John Foxe, mubbuku lyakwe lyakuti Book of Martyrs, upandulula milimo alufu lwa basikwiiya ba Yahushua. Mukutobela yooyo uutamikizyigwa kuti uli mu “kaano kakusendekezya”, Yahushua:

Thomas wakabakambaukila baku Parthia, Medesi abaku Persia, alimwi abaku Carmania, Hyrcania, Bactria abaku Magia. Walo wakapenzyegwa mu munzi wa Calamina, munzi waku India, wakayaswa abulembe. Simon, ooyo wakali munyina wa Juda, akuli Jakobo musyoonto, boonse bakali bana ba Mary Cleophas a Alpheus, ooyo wakali Mufundisi waku Jelusalema kumbelaa Jakobo, alimwi waakankaminwa mu munzi waku Egipita muciindi ca muleli Trajan. Simon mwaapositolo, ooyo wakali kwiitwa kuti Cananeus a Zelotes, waakambauka ku Mauritania, amucisi ca Africa, acaku Britain: awalo mbweenya buyo waakankaminwa.9

Kweendelanya aa Clement, Jakobo, munyina wa Johane, waakosolwa mutwe. Mpoonya Foxe uya kumbele kuti mu maŋunuŋunu kwaamvwidwe kuti Maako wakawumpwa bulanga ku Egipita. Bartholomewo “bakamudinkaula azisamu, mpoonya wakagagailwa, alimwi kuzwa waawo… wakakosolwa mutwe.”10 Andrew wakagagailwa aba Aegeas bantu ba mumunzi wa Patrae. Matthew waakambauka Yahushua ooyo “wa kaano kakusendekezya” mu Egipita amu Ethiopia, kuzwa waawo Mwami Hircanus “ wakatuma muntu umwi kuti abalike akumuyasa sumo.”11

Philip wakagagailwa akuumwa mabwe mumunzi wa Hierapolis. Mpoonya Jakobo, munyina Yahushua, wakasukumwa kuzwa atalaa ciluli ca Tempele muciindi ca Pasika, pele taakafwa mpoonya wakatalika kupailila baabo bakali kumutundulula eelyo umwi akataa kkunga lya bantu naakamuumputa cibulo atalaa mutwe akumujaya.

Hierapolis-Turkey

Aaba bakali bantu masimpe mumasena aakaliko ncobeni, kutali baleza baa Mulundu wa Olympus! Alimwi kutali bagwebenga babu Mozilemu, aabo bafwida kuti bakaakunjile kujulu, kakwiina kumubona Allah nokuba kuzyibana a Muhammed, ooyo wakaponede myaanda-myaanda ya misela yakaindi aciindi comwe a Kristu. Ikuti balo nibatakaliko ncobeni pele kunze lya boobo bakasendekezyegwa aa mulembi wataanabwenwe, hena nibakalyaaba boobo cakuliyandila na? Yahushua wakali mwaalumi, mulongwe, a munyina wabo. Ikuti walo naatakali muntu ncobeni, hena inga umwi naataka kwiila na? Pele kunyina mpocilembedwe nokuba akataa— BaLoma, BaJuuda, ba Giliki, naba muntu uuli buti—waambilizya kuti taakali kupona. Hena nikwataaba kuyobeka nokuba kwiingula kuzwa akataa nyika ya BuLoma kuti aabo bantu baligawude? Hena muntu umwi naataka fubaazya bantu aabo na? Hena umwi naata kaamba kuti kaano kabo nkakunungilila biya? Mbwaanga, Banakristu bakali kujayigwa akugagailwa aa bami, bapaizi, amakunga aabantu atalaa nyika yansiku —pele bakasala kuumuna zi—mbube kunyina nokuba muntu omwe waasola kubasampaula kaamba kuti Yahushua ngwa masendekezya biyo pe!

Kaano ka Yahushua makani aakacitika ncobeni ciindi cimwi antoomwe abantu bakalaa mazina akukkala mumadolopo aminzi yakayakidwe ncobeni. Tiikakali kaano kakupunga kalaa mazina aakusendekezya abantu bakuyeeyela buyo. Kwakanyina ganda lyakuyeeyela biyo liyakidwe musyokwe lya kwaalikizya ooko Snow White nkwaakali kuswaangana a tunasimpiningile tuli ciloba kuti tumukwabilile kuzwa ku mukaintu mulozi. Kunze lyaboobo, malembe aamulumbe mubotu aambilizya Augustus, Herod, Lwizi lwa Galilaya, Tempele, abantu bancobeni balembedwe mu makanaa misela, mbuli ba Pontius Pilato, azintu zyaatola busena mbuli kubala bantu kwaacitwa ciindi ca Quirinius naakali mweendelezi wa Syria. Kufumbwa wakaliko munyika yansiku naakakazya twaambo ootu akutwaamba kuti ntwa kubeja. Nibakavwuntauzya akataa bantu boonse bakaambidwe mu milumbe mibotu akubabuzya kuti naa eeco cakalembwa cakali ca masimpe, pele kunyina wakacita boobo. Kunze lyaboobo, kuli zintu zyaambidwe zijatikizya Yahushua mumalembe aabuleya, eezyo zitondezya kuti kupona kwakwe makani aamasimpe ncobeni.

Aabo bataminina kuti Yahushua taakali kupona balalipa kusendekezya kuti aabo basyoma “kabatakubwene” muli Kristu bayandika kusalazyilwa mizeezo. Teelela nkobabbodoola akudyakaizya aabo batamauka kuti kunyina pe Yahushua naakaliko:

“Uyeeya kuti coonse cakatalikila ku muJuuda mubelesi-wa-maleele uulitondezya kusetekana, kayendeenda mumusela wa kutaanguna mucisi ca Palestaini na? Kolibambila tukusalazyile.”12

Pele kuli ndime cilibonyaanga aabo bayandika kusalazyilwa mbabaabo balisumpula akuzuunyana kuti Yahushua ngwakupunga biyo—kakwiina musemo wa bumboni aawo mpobayimvwi pele buyo “‘buumi’ bwa kusendekezya”—mbwaakalemba mulembi wamaseseke. Mbaani aabo “basyaacivwule-mwangu” batakonzyi kuliyumyayumya ncobeni ku makani masimpe aa misela?


1 Ken Humphreys, “Godman—Gestation of a Superhero,” www.jesusneverexisted.com (accessed 2/14/2009).
2 Flavius Josephus, The Works of Flavius Josephus, Volume II, trans. William Whiston (New York: A.L. Burt, n.d.), 443.
3 Pliny the Younger, “Pliny’s Epistle to Trajan About 112 CE,” PBS Online, Frontline: Kuzwa kuli Yahushua kusikila kuli Kristu: Banakristu Bataanzi, http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ (accessed 2/14/2009).
4 P. Cornelius Tacitus, The Annals and Histories. Lyakasandululwa aba. Alfred John Church, William Jackson Brodribb (Chicago: William Benton, 1952), 168.
5 Seutonius, The Twelve Caesars, lyakasandululwa aba. Robert Graves (Baltimore, MD: Penguin Books, 1960), 217.
6 Lucian, “Lucian of Samasota: The Passing of Peregrinus,” The Tertullian Project, http://www.tertullian.org/rpearse/lucian/peregrinus.htm (accessed 2/9/2008).
7 McDowell, Evidence, 127.
8 Edward Vernon Arnold, Roman Stoicism: Being Lectures on the History of the Stoic Philosophy with Special Reference to its Development Within the Roman Empire (Cambridge, MA: Cambridge University Press, 1911), 286.
9 John Foxe, Foxes’ Book of Martyrs (Pittsburgh, PA: Whitaker House, 1981), 7.
10 Ibid.
11 Ibid., 9.
12 Kenneth Humphreys, “Yahushua—The Imaginary Friend,” www.Yahushuaneverexisted.com (accessed 2/14/2009).
13 Plato waakubona kwaalilwa kwa baleza baci Giliki kupa lwiiyo kubakubusi nkaambo tiibakali bakomi pele bakali basyaacivwule-mwangu, alimwi, aboobo, tiibakali kukonzya kwiiminina “Bulelo” bwakwe. Walo wakati aayo maseseke, aazwide twaano twa bulyato aluunyaunya, akali “kunooli aletela ciimo cibi kuli baabo bateelela ngawo; nkaambo kufumbwa muntu ulatalika kulivwuna bubi bwakwe kufumbwa kuti wazyiba kuti busofwaazi bukonzyanya abwakwe bwakali kucitwa aa baleza. Aboobo wakayeeya kuti kulayandika “kulesyela limwi twaano twa musyobo ooyu, nkaambo inga katuyoovwelanya kulilekaleka mubweende bwa kulijata akataa bakubusi.” (The Works of Plato, Four Volumes in One. trans. B. Jowett [New York: J.J. Little and Ives Co., n.d.], 93.) Banji mucikombelo citaanzi, mbuli Justin Martyr, bakayeeya kuti Plato unooli wakali Munakristu ikuti naakapona ciindi cilamfu kuti babonane a Kristu. Ncintu cinyoomenezya kapati kulanganya cilembedwe mutwe wakuti The Allegory of the Cave kuti ooko kwakali kuvwuntauzya Kristu.


Eeci cibalo citali ca-WLC cakalembwa aaba Dina Lesperance.

Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aabakomba mituni ngobayita Taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo twakajokolosya mutumpango ntotulembulude akubikka mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna abalembi bamu Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC