Mubbuku lya Matalikilo 2:9 tubala kuti “Mumuunda ooyo Mwami Yahuwah wakamenyeka misamu yeebeka yamisyobo yoonse yakali kuzyala micelo mibotu kulya. Nkabela akati kamuunda kwakali musamu uupa buumi, alimwi amusamu wakuzibya bubotu abubi.” Kuli kaambo keni ncotweelede kusyomena kuti aaka kampango kapandulula masamu obile, masamu aajisi matuvwu ncobeni, kumwi kaajisi micelo iikonzya kutemwa akuligwa. Pele mazina amasamu aaya apandulula ciimpene.
Musamu wa buumi wakali kuyandika kuligwa kutegwa buumi bwamuntu kabuciya kumbele. Kakwiina kulya micelo kuzwa kumusamu ooyu lyoonse, mubili wamuntu niwakatalika kubula nguzu zyabuumi mpoonya akufwa. Eeci ncecaambwa mu Matalikilo 3:22. “Mwami Yahuwah wakati, “Lino muntu waba mbubonya mbuli mbotubede, wazyiba bubotu abubi. Tutamulekeli kucela akulya micelo yamusamu uupa buumi nkaambo kuti walya unoopona lyoonse.”
Kulya musamu wabuumi nikwaapa muntu buumi butamani, anguzu zyakupona lyoonse. Pele kakwiina mucelo wamusamu wabuumi, muntu wakali kukonzya kufwa, akufwa kufumbwa ciindi. Aaka kampango katwaambila cintu cimwi cijatikizya musamu wa kuzyiba cibotu acibi. Muntu naakalide musamu ooyu, wakali kukonzya kwaandaanya mwini akataa cibotu acibi.
Pele kulya micelo yamisamu eeyi kwakalaandeene. Muntu taakali kunga walya micelo yobile antoomwe pe. Kulya musamu omwe kwakali kwiiminina kuti buumi buyeeme mubwaabi bwa Yahuwah. Pele kulya micelo yamusamu umwi kwakali kwiiminina kuti muntu uyanda kubaa lwaanguluko kuzwa kubweendelezi bwa Yahuwah akubaa maanu aakusala cibou acibi kakwiina kusungilizyigwa aluyando lwa bulemu. Ncenciceeci eeyi misamu yobile nciyakaandeene. Muntu inga taayaamina muli Yahuwah kumwi kalaa lwaanguluko lwakulicitila zyakwe mwini.
Nokuba kuti tatucijisi ciindi cakusala micelo kuzwa kumisamu yobile eeyo mumbewu, tujilangene aamizeezo yobile. Tulayibaluka kuti tweelede kuyaamina kuli Yahuwah kuti katuyanda buumi, kuzyiba cibotu acibi, kufutulwa akunununwa. Pele tulakonzya akutamauka kuti tulaa lwaanguluko kuzwa kuli nguwe lwa kusala cibotu acibi tobeni, akulijanina lufutuko akununuka kwiinda munguzu zyabuntu bwanyama. Pele cintu cintu cigambya ncakuti, eeyi mizeezo yotatwe loonse imvwikaanga yeendela antoomwe.
Eelyo simwaaba naakasunka Adamu a Eva, walo wakati kuli Eva “Webo tokafwi ncobeni.” Matalikilo 3:4. Ooku kubeja kwakali kukazya masimpe aakuti muntu inga katayeeme kuli Yahuwah kuti abaa buumi mpoonya aciindi comwe kasulaikide kuyanda kwa Yahuwah kutwaambila cibotu acibi akusala ncaliyandila. Kuti twasala kulyaangulula kuzwa kuli Nguwe, tusala lufu. Pele ooko kubeja kulatusikila alimwi. Tuyanda kusyoma kuti tatukonzyi kufwa kumwi katulyaangulude kuzwa kuli Yahuwah.
Moyo wabuntu ulasekelela cabuyamba nuubona kuti kulya mucelo wakuzyiba cibotu acibi takutoli muntu mucuumbwe mpeenya aawo. Pele mbweenya buzuba oobo inzila iimweetela buumi butamani ilakosoka. Nokuba kuti mubili wamuntu ucipona, pele aasyoonto-syoonto kakwiina uubwene utalika kuyaa kupompoloka akucembaala cakuumunizya. Buzangi bwa muntu bulamoofwaazya kuti ataboni janza lya lufu litontola siko mbolyamusina kale munsingo naciyanda kumena mucelo ooyo ngwaatafuna mukanwa. Pele nokuba ciindi eeco mubili wmaunu nuulazyikwa mucuumbwe, ooko kubeja kutaanzi kucizumanana. Webo tokafwi ncobeni. Ciyanza cakuyandisya kuteelezya zyakubeja ncecipa kuti nokuba kuti muntu walibonena ameso aakwe bumboni bwa lufu akuguma amaanza aakwe, pele ucilamatide muzeezo wakuti muya wamuntu ucipona alimwi unoopona lyoonse kafwide kale muntu akunjila mucuumbwe. Ooku kubeja ngomusemo wa bupaizi abulangizi bwalweeno.
Pele musemo wa lusyomo lwamasimpe ujanwa mu Milawo iili Kkumi. Lusyomo lulakaka omwe nokuba yongaye akataa milawo eeyo. Lusendekezya kuti Yahuwah tali omwe buyo pe. Mbombubo oobo lusyomo lwa baleza botatwe nokuba baleza banji mbobwaatalika. Lusyomo lutaluleme lusendekezya kuti Nsabata tiiceelede kubambwa, nanka kuti kuli ziindi zimwi muntu nayelede kujaya muntunyina. Tee kayi kujaya muntu tuuli mulandu mupati, nkaambo boonse bantu balafwa, mbokutamininwa oobo. Lusyomo lusofweede lyoonse lujulila kusotoka milawo abulwani. Pele kunzaa zyoonse eezyo kuli buyo kubeja komwe “Webo tokafwi ncobeni.”
Ibbaibbele lilisalazyide kuzwa kumatalikilo kuti muntu muzumi wakabambwa buti. Kubeja kutaanzi kwakuti bantu tabafwide ncobeni nobafwa kulajanwa kanjaanji cakuti Yahuwah wakafwamba kutwaambila masimpe muntu muzumi mbwaakatalika kupona, kutegwa tutacengwi. Matalikilo 2:7 alembedwe kuti: “Lino Mwami Yahuwah wakasuna bulongo kuzwa kunyika, mpoonya wakabumba muntu abulongo oobo. Naakamana Mwami Yahuwah wakayoyela muuya wabuumi mumpemo zyamuntu, nkabela muntu wakaba muzumi.”
Kuzwa mukampango aaka twabona kuti muntu muzumi wakabambwa kuzwa kumuntu wakabumbwa abulongo bwaansi. Mubili wamuntu ncibeela comwe ca muntu muzumi, kunyina muntu muzumi kakwiina mubili wamuntu ooyo. Muya wamuntu tacili cintu citakwe mubili citafwi ciyaamuka akusiya mubili eelyo muntu naafwa pe. Muya wamuntu mubili uujisi muya wabuumi ngwaakayoyelwa muntu. Eelyo muya wabuumi uuzyila kuli Yahuwah nuuzwa mumubili wamuntu, ooyo muzumi ulaleka kupona. Mubili ulabola akujokela kuba bulongo mbuwaabumbwa, mpoonya muya wabuumi upilukila kuli Yahuwah wakapede muya ooyo. Aboobo Mukambausi 12:7 waamba kuti: “Bulongo bulapiluka kubulongonyina nkubwakazwida. Muuya ulapiluka kuli Yahuwah wakuupa.”
Lino mbokuli bantu banji bakasyoma kubeja kutaanzi, cintu cinga caboola mumizeezo ncakuti muya unooli ucilanga alimwi ucipona kalwiindide lufu akutoleezya ciimo amizeezo njaakajisi muntu napiluke kuli Yahuwah. Pele takuli boobo pe. Ibbaibbele lilisalazyide kuti kunyina uucilanga nokuba kwiibalauka cintu mu lufu. Mukambausi 9:5,6 waamba kuti: “Nkaambo bazumi balzyi kuti bayoofwa: pele bafwide kunyina pe ncobazyi, alimwi tabacikwe bulumbu; nkaambo mizeezo yabo yakalubwa. Alwalo luyando akucimwa kwabo, akunyomenenwa kwabo, lino kulilobede; alimwi tabacikwe cibeela lyoonse mucintu nociba cicitigwa kunsaa zuba.”
Kunjila lufu kuleelene akoona ŋonzi, alimwi Kristu Yahushua ncecintu ncaamba ziindi zinjaanji eeco. Ngooyu mukonzyanyo muli Johane 11:11, walo waamba kuti: Naakamana kwaamba boobo wakaambila basikwiiya bakwe kuti, “Lazalo, mweenzuma uloona, ono njakukuti nkamubusye.”
Kuzwa mutwaambo ootu swebo tulizyi kuti muntu muzumi ulalibonya alimwi ulaa mubili uupona. Uba muzumi eelyo muya wabuumi nuunjila mumubili. Ulaleka kupona eelyo muya wabuumi nuuzandulwa kuzwa ku mubili. Kunyina kulimvwa bulanga mulufu pe.
Bantu banji basyoma kuti bantu bafwide baceendeenda mbuli mizimo iiyanda kubandika abantu bacipona. Pele eeco ncitwayiya kuzwa mu Bbaibbele cijatikizya muntu muzumi aciimo ca lufu, cilisalede kuti eeco ncitu citakonzyeki kucitika pe. Pele zyuulu zyabantu bacizumanana kusonda kabayeeyela kuti baambaula aa mizimo yabayandwa bafwide nokuba umwi ngobayeeyela.
Kuli mikonzyanyo yakweenwa kuli boobu amwalo mu Bbaibbele. Kaano kalaa mpuwo kapati nkookwa Saulu Mwami, ooyo wakaya kuyoosonda ku mulozi waku Endo. Walo wakabona cikoyaanga ngu Samuele kaciimpuka kuzwa mucuumbwe akukanana kuli nguwe akumwaambila mbwayoofwa. Mboobu mbokatalika kaano aaka muli Samuele 28:7. Mpoonya Saulu wakati kuli balupati-pati bakwe, “Amundiyandawide mukaintu uusonda aamizimo kutegwa ndiinke kulinguwe nkasonde.” Mpoonya balupati-pati bakwe bakati kulinguwe, “Langa, nkwali mukaintu uukonzya kwaamba aamuzimo munyenzi ku Endo.”
Majwi eeni ookwa Saulu abatwanga bakwe ayubununa kuti bakalizyi kuti taakali Samuele ncobeni wakalibonya atalaa cuumbwe pe. Balo tiibakali kulangila Samuele ncobeni kuti alibonye, pele bakali kulangila muzimo munyenzi. Ino ninzi muzimo munyenzi? Mateyo uligaminide kutwaambila kuti, muzimo yamusyobo ooyo madaimona. “Eelyo nikwakaba kumazuba, bakamuletela banjaanji bakanjidwe zyeelo: mpoonya wakatanda madaimona aakabanjide kabelesya jwi lyakwe, alimwi wakabaponya boonse bakacisidwe:...”
Pele nokuba kuti eeyo mizimo niyakali mizimo yabantu bafwide, eeco citakonzyi kuba, IBbaibbele lilitonkomene kusinganya kufumbwa uutuminana mulomo amizimo.
Mutakainki kubanjilidwe mizimo naa baŋanga kuti naa mukacite boobo, muyoosofwaala. Ndime Mwami Yahuwah wanu. (Bapaizi 19:31)
Alimwi kuti umwi waya kubanjilidwe mizimo, abaŋanga, kufumbwa uyaakwiingaila kubatobelezya, awalo takabi wangu akataa bantu Bangu nkaambo walisofwaazya. (Bapaizi 20:6)
Kutakabi muntu naba omwe akati kanu uutikapaizye mwanaakwe mulombe naa musimbi mumulilo, naa musondi naa simakakata, naa wacitoba, naa mulozi, naa mucape, naa simabibo, naa uunjidwe, mukamwami naa uubuzya-buzya bafu. (Ciibalusyo 18:10-11)
Wakapaizya mwanaakwe mulombe mumulilo, wakali kulowa akusonda alimwi wakali kubuzya-buzya akubaŋanga, basimakakata abaambaula aabafu. Wakacita zinyonyoono zinji-zinji kumbele lya Mwami Yahuwah, aboobo wakamunyemya. (2 Bami 21:6)
Kwiinda waawa Josiya wakatanda basondi balaa mizimo abalozi antoomwe abakomba baleza bapange bamuŋanda, mituni azimwi zisesemyo zyakali kujanika mu Juda amu Jelusalemu. Wakacita oobo kuti azuzikizye majwi aamulawo aalembedwe mubbuku eelyo Hilikiya mupaizi ndyaakajana muŋanda ya Mwami Yahuwah. (2 Bami 23:24)
Ciindi bantu nobamwaambila kuti amukabuzye zyamapenzi aanu kubasondi abamukabami bapetekezya akuvwuta-vwuta mukwaamba kwabo, mutakainki. Tee kayi mweelede kabuzya Mwami Yahuwah wanu. Ani inga mwaya buti kubafu kubuzya zyabaumi? (Izaya 8:19)
Baijipiti bayootyompwa, ndiyoocita makanze aabo kuti akabe aabuyo, bayoobuzya mituni amizimo yabo, basondi, abamukabami. (Izaya 19:3)
Eelyo ndakabona myuuya iisofweede yotatwe yakali kulangika mbuli bacula. Myuuya eeyi yakazwa mumulomo wa simwaaba, mumulomo wamunyama, amumulomo wamusinsimi mubeji. Eeyi njemyuuya mibi iicita zitondezyo zigambya. Myuuya yotatwe eeyi ilainka kubami boonse baansi kuti bayooboloke antoomwe kuti bakalwane mubuzuba bupati bwa Yahuwah Singuzyoonse. (Ciyubunuzyo 16:13-14)
Koonse kucenjezyegwa ooku kweelede kutantamuna bantu kuti baleke kusonda mizimo ya bafwide. Ciyanza eeci kunyina ncociletela pele buyo kujulila nzila yakupenzyegwa aazyeelo atuyowela tuboola kuzyookonga bantu akubasungilizya kuya kubasondi akubeena.
Lusyomo lwakuti muya wamuntu tuufwi, tuukwe mubili, ucilanga muntu naafwa, lujula nzila yakucenwa aa Saatani. Saatani ubelesya kweena kuli boobomumisyobo yabupaizi yoonse iilaa mpuwo. Ba Mozilemu, Bana Kristu, BaJuuda abatamuzyi leza bakomba zibumbwa boonse basyoma kweenwa kutaanzi ooku. Aboobo balalangilwa kunookongwa akweenwa aazyeelo. Madaiomna aalibonya mbuli Maliya muumbulu uulelekedwe ayaakwiindizya kulibonya eelyo dyabulosi nayaa kuyungizya mulimo wakucenga kwamamanino. Mulimo wa Saatani mupati ngwa kulipeekzya akulibonya kakanzyanya a Yahushua lwakwe. Tatweelede kumwvidilila bantu bataminina kubuka kuzwa kulufu nokuba maleele aamusyobo ooyo. Kuli musunko omwe wiinda kusalazya kuti naa cintu cili masimpe naa pe: aabo baambilizya milawo yokwa Yahuwah, milawo iili kkumi, bali masimpe. Aabo bakaka omwe nokuba yongaye mbabeji.
Mulimo wa madaimona wakulibonga aanga muntu wakafwa ngwakusolweda akusungilizya bantu kuti bazange akuleka kusyoma. Aabo basyoma kuti muntu tafwi mbabayootolwa kukunyonyoonwa abumpelenge bwa Saatani.
Yahuwah alikke nguutakonzyi kufwa kweendelanya bwaamba Mangwalo. Pele Walo wakanununa mukowa bantu kuzwa kulufu lwakanjila munyika nkaambo kakuteelela kucengwa kutaanzi. Buumi butamani nkobuli kwiinda muli Yahushua.
Ooyo uusyoma Mwana ulaabuumi butamani, pele ooyo uutamusyomi takabi abuumi pe, cisubulo ca Yahuwah cili aali nguwe. (Johane 3:36)
Mutalikutandili zilyo zimana buyo, kamutandila zilyo zikkalilila kusikila kubuumi butamani. Eezi nzezilyo nzyayoomupa Mwanaa Muntu. Nkaambo ngonguwe Yahuwah Taata ngwakazumizya. (Johane 6:27)
Pele eezi zyakalembwa kutegwa musyome kuti Yahushua ngo Munanike, uulya Mwanaa Yahuwah, akuti mwamusyoma mube abuumi butamani. (Johane 20:31)
Ndabona kuti ndakakankaminwa antoomwe a Kilisito aciingano. Aboobo lino buumi mbwepona tabuli bwangu pe, pele mbwa Kilisito uuli muli ndime. Buumi oobu mbwepona sunu mumubili mbwakusyoma Mwanaa Yahuwah, ooyo wakandiyandisya akwaaba buumi bwakwe nkaambo kangu. (Galatiya 2:20)
Ooyo uujisi Mwana ulijisi buumi, alimwi ooyo uutajisi Mwanaa Yahuwah tajisi buumi pe. (1Johane 5:12)
Ndamulembela eezi nywebo nomusyoma muzina lya Mwanaa Yahuwah kuti muzibe kuti mulijisi buumi butamani, akuti musyome muzina lya Mwanaa Yahuwah. (1Johane 5:13)
Nokuba kuti buumi butamani bupegwa baabo balaa lusyomo muli Yahushua, swebo tucibwene bantu mumbali lyesu kabaya kumuya banji. Pele buyo kuti katupona kusikila akalibonye Kristu aciindi cakuboola kwakwe kwabili, aswebo tuyoofwa. Ino mbuti kayi aabo basyoma muli Kristu mbobanjila mubuumi butamani?
Lufu lupa kuti muzumi uupona azimaane akunyonyooka. Coonse cicaala mbulongo bwaansi kabuzandudwe kuzwa ku muya wabuumi. Kucinyina kulimvwa bulanga nokuba mizeezo iiciliko. Pele aayo taali mamanino aamakani.
Tulasyoma kuti Yahushua wakafwa akubuka alimwi. Mbubonya oobo tulasyoma aabo bakafwa kabasyomede Yahushua, Taata Yahuwah uyoobabusya akubatola anguwe. Lino atumwaambile majwi aa Mwami mwini. Swebo notusyeede notuyoojanika tuli baumi Mwami aakuboola, takuli kuti tuyoobasaangunina aabo bakafwa pe. Nkaambo Simalelo wesu uyooselka kuzwa kujulu akataa kuyobeka kupati, ajwi lyamungelo mupati, amweembo wa Yahuwah, eelyo Kilisito uyooseluka kuzwa kujulu. Aabo bakasyoma Yahushua bayoosaanguna kubuka. Lino swebo notusyeede tobaumi notucinoopona tuyootolwa antoomwe ambabo kumakumbi kuti tukaswaangane a Mwami mujulu. Aboobo tuyookkala a Mwami lyoonse. (1Batesalonika 4:14-17)
Kuzwa mukampango aaka tuteelela kuti aabo basyoma muli Kristu, kuti bafwa, bayoobusyigwa aciindi cakuboolwa kwakwe kwabili. Bayoobbusyilwa kubuumi butamani. Aciindi eeco, balikke aabo bapedwe buumi butamani kwiinda mukubuka kwa Kristu bayoobuka alimwi.
Kwaakwiinda cuulu camyaka, basofweede bayoobusyigwa kuti batambule bulumbu bwa kusofwaala kwabo, lufu lwakufwida limwi. Eeci ncecipanduludwe mu Ciyubunuzyo 20:11-15.
Lino ndakabona cuuno cituba cipati cabwami, ayooyo uukkede ali ncico. Nyika ajulu zyakamutija, nkabela tiizyakabonwa limbi pe. Mpoonya ndakabona bafu, bapati abaniini, kabaimvwi kumbele lyacuuno eeco, eelyo mabbuku akavwununwa. Alimwi kwakali alimbi bbuku lyakavwununwa, eeli lyakali bbuku lyabuumi. Bafu bakabetekwa mbubonya mbuli mbukwakalembedwe mumabbuku, kweendelana amilimo yabo. Lwizi lwakabulula bafu bali muli ndulo. Lufu acikkalilo cabafu zyakagwisya bafu bakali muli nzizyo, nkabela boonse bakabetekwa kweendelana amilimo yabo njibakacita. Mpoonya aawo lufu acikkalilo cabafu zyakafusilwa mubbibi lyamulilo. (Bbibi lyamulilo eeli ndolufu lwabili.) Nkabela kufumbwa ooyo watakajanwa zina mubbuku lyabuumi wakafusilwa mubbibi lyamulilo.” (Ciyubunuzyo 20:11-15)