Print

Buzuba bwa Mwezi Mupya: Mafumofumo Aatobela Mwezi Waimpana aZuba

Nomuyandwa nobasazima anobacizyi,

Baku Worlds Last Chance balikomenye kumwaabila ncobasyoma masimpe kuti ngo mumuni uuyaa kumwekesya kuzwa ku Mulengi wesu akujatikizya kkalenda Lyakwe. Muluse Lwakwe lupati akutubikkilila, Yahuwah wakalitulekede muli ceeci ncotwatondezya lino kuti nkulubila kupati. Alilumbwe Zina Lyakwe! Kuzwa nitwaatambula mumuni wakkalenda lya Yahuwah lyamwezi-azuba antoomwe amulimo walyo mukujana Mazuba aa Mapobwe, kubikkilizya a Nsabata ya Buzuba bwa Ciloba, mukutazyiba kwesu twakabandaukide kuti Buzuba bwa Mwezi Mupya bwaali kujanwa liya mwezi nuutalika kulibonya mbuli kapapa. Lino, kwiinda mumipailo minji akubala mangwalo, tweempwa kulubila ooku alimwi tuyanda kumuzyibya kuti lino kusyoma kwesu nkwakuti Buzuba bwa Mwezi Mupya, bweelede kubambwa, kutalikila nokwatalika kuca cifumofumo, mubuzuba butobela mwezi uutalibonyi nkaambo ucili munsaa zuba pele kawiimpene kale azuba (kutali buzuba nuutalika kulibonya mbuli kapapa)

Twalilekelela mukuti twakalelema kubona kulubila kwesu mukujana buzuba butaanzi bwa mwezi mutaanzi Abib1 (aatalikila mwaka wamuBbaibbele) nkaambo twaajatikizya mwezi akubizwa maila. Bamwi bakwesu ku WLC bakakubona kulubila ooku akututondezya cakutaleyaleya. Liya nitwatakaninga bona kulubila ooku, tulombozya kuti nitwaabikkila maanu kuli nzyitwakaambilwa, Alilumbwe Zina Lyakwe nkaambo lino twakubona kulubila kwesu. Kuli baabo bakwesu bakacimwa akaambo kamputwaaimvwi mukuteelela akujatikizya maila kukkalenda, kamutulekelela, twalilekelela cakulitolaansi alimwi tulangila kulekelelwa Kwakwe akwenu.

Baku World’s Last Chance balilyaabide mukutobela Mwanaa Mbelele kufumbwa Nkwaya, nocibabuti. Tulilipede mukuyandaula akutambula mumuni wa Kasimpe Kakwe katacinci, alimwi mupailo wesu ngwakuti anywebo,mulipe lwenu cakumaninina kubumboni buyaakulemenena . Taata wesu waluyando amusolwede mukasimpe koonse ku Bulemu Bwakwe alike! Ansi lyawaawa, mulajana ncotusyomena kuti ngukamboni uukkwene watupa kuti tulekezye kusyoma mwezi uulibonya mbuli kapapa akutobela mafufumo mubuzuba butobela mwezi uutalibonyi kawiimpene azuba. Yahuwah amuleleke akumusolweda mbuli mbomulyaaba mumaanza Aakwe.

Mumaanza aYahushua amumulimo Wakwe

Nkamu ya WLC

Buzuba bwa Mwezi Mupya Butalikila Mafumofumo Aatobela Mwezi Uutalibonyi Waimpana Azuba.

Cuusisya ncakuti, tatukonzyi kujana mu Mangwalo kusandulula kukkwene mbotukonzya kujana Buzuba bwa Mwezi Mupya. Mbokuli nkaambo aaka, tweelede kusanyangula kabotukabotu amumipailo bumboni buli boonse bupedwe katutana sika mpotwaamba kuti twasimpa kuyandaula. Nokuba kuti kakutali bumboni bulangwa aanga mbobwiinda kulema, tweelede kusyomeka kuli ceeco cili kunembo lyesu; tuleelede kuyanda kuti tutobele kufumbwa nkobutitusolwede bumboni.

Kaambo kapedwa ku Nzila eeyi

Izuba lilatalika kumwesya naa kumunika mwezi mpeenyampeenyamwezi uutalibonyi waimpana andilyo. Tatukonzyi kucibona eeci kacicitika, kusikila zuba lyabbila nkaambo mwezi ulazundwa akubala kwamumuni mupati wa zuba. Nkaambo kakuti tatukonzyi kuubona mwezi eeci cacitika, nokubaboobo, eeci tacilesyi kasimpe kakuti mwezi watalika kale kwiinduluka kuzingulika akuba cimbonimboni camumuni wazuba. Kanjikanji, mwezi ulibonya mbuli kapapa ciindi cakutaanguna, kumangolezya aaBuzuba bwa Mwezi Mupya, akutondezya yooyo uulangilizya mwezi kuti watalika kale kumwesya kuzwa niwaaimpana azuba.

Mwezi ulatalika kumweka mpeenyampeenya niwaimpana azuba.

Kaambo ncotubikkila buzuba butobela mwezi waimpana azuba kuti mbo Buzuba bwa Mwezi Mupya, kutali buzuba mwezi nuutalibonyi, nkakuti buzuba tabukonzyi kuba mumwezi wainda amumwezi mupya. Nkabela, bucedo butaanzi butobela mwezi nuutabonwi nkaambo uli mukwiimpana azuba, oobo buzuba ngamatalikilo aamwezi mupya. Kuli kukazyana kobile ali ceeci, calo eeci ncecaapa kuti tuyaamuke akutalika kutobela Mafumofumo aatobela Mwezi nuutalibonyi kutali Mwezi nuulibonya mbuli kapapa:

(I) Kaambo kamu Bbaibbele


Ncokuyandika kubamba Mazuba aaYahuwah Aasetekene Muziindi zyawo (Levi. 23:4)

Aaya ngamapobwe aa Yahuwah, mbungano zisetekene, zyalo nzyomuyoobandauka muziindi zyazyo[muziindi zibikkidwe ambali]. (Amulange BaLevi 23:4.)

Kulailila kwa bulemu mukubamba mazuba aasetekene ookwaYahuwah muziindi zyawo takukonzyeki kutobelwa pele ccita kuti kwatobelwa nzila ya Mafumofumo Aatobela Mwezi Uutalibonyi Kawiimpene azuba. Tusyoma ncobeni kuti kuli buyo buzuba bomwe bwa Nsabata bweelede kubambwa munyika yoonse, alimwi kuti nyika yoonse yeelede kubamba mapobwe aa Yahuwah mubuzuba busalidwe, kutali mumazuba manjaanji. Nzila ya Mafumofumo Aatobela Mwezi Uutalibonyi kawiimpene azuba ilikke mbuli maleele njiiswaanganya nyika yoonse mukuzinguluka kwa zuba komwe. Mboobu mbwiibeleka:

Nokupimwa ciindi kutalikila amafumofumo aatobela mwezi uutalibonyi kuti mpaatalikila Buzuba bwa Mwezi Mupya, nyika yoonse ilaswaangana mukutobela buzuba bomwe. Nokuba kuti cilangikaanga mazuba obile kuti walanga akkalenda lina Gregory, mubwini boonse bali anyika balanganya Myezi Mipya, Nsabata, aMazuba aa Mapobwe muciindi cakuzinguluka kwa zuba nkweenya komwe, boonse kabatalikila kubala buzuba bwabo mukati kamawoola aali makumi obile awone. Mumajwi aamwi ooku nkokuti, zisi zyoonse munyika zilasika a Nsabata Yakwe aMazuba aaMapobwe  mukati kamawoola aakuzunguluka kwa zuba aali makumi obile awone. Mbombuboobu nyika mbwiiswaangana mukutalikila kupima Mazuba Aakwe Aasetekene muciindi comwe camawoola aali makumi obile awone antoomwe. Mukubelesya nzila eeyi, mubulemu Bwakwe Mulengi nguubikka aatalikila Mwezi omwe omwe.

Nzila yakutalikila kubala liya mwezi nuulibonya mbuli kapapa kuti mbobuzuba bwa Mwezi Mupya, ilengelezya nyika kuti ibambe Myezi Mipya, Nsabata, aMapobwe mumazuba aayimpene.  Kubelesya nzila eeyi, tacikonzyeki nyika yoonse kubamba noliba Pobwe lyomwe muciindi nceenya camawoola aali makumi obile awone. (Eeci ncecicitika ku kwatobelwa “Mwezi nuuteenkene mbuli meja”.) Mangwalo atulailila kuti tubambe iNsabata kutali kufumbwa buzuba kuti njensabata. Hena eeci inga cilaa maanu kuti kwaba Nsabata zinjaanji mumvwiki yomwe? Hena cilaa maanu kuti bantu batanteene anyika kabasekelela iNsabata kakwiindide mawoola ali makumi one alusele naa mazuba obile akati kabo? Pele buyo kuti twabelesya buzuba butobela mwezi uutalibonyi kuti mboBuzuba bwa Mwezi mupya ndendilyo boonse anyika nobakonzya antoomwe kubamba Buzuba bwa Nsabata bomwe.

 

Eeyi nzila ipa kuti nyika yoonse ikonzye kutalika Myezi Mipya, Nsabata, a Mapobwe aciindi comwe mumawoola ali kkumi awone aa Kuzunguluka kwa Zuba.

Mweengwe wabantu a Nyika aatalikilwa Mazuba…

Mweenge wabantu aNyika International Date Line (IDL) mpobatalikila kubala mazuba mweengwe wabuyo wakabikkwa Mumuswaano wa Meridian wa Nyika ku Washington. DC mu Kavwumbi Kaniini 1884. Ooyu muswaano waakkedwe basyaazibwene banyenyezi abamwi bazwa Kumasi ali makuni obile awosanwe. Bakabikka mweengwe ooyu kakwiina kubikkila maanu kunsumbu zyili mulwaanje. Sunu ooyu mweengwe ulazelazela mulwaanjwe lwa Pacific kuzinguluka akwaandula nyika akati mumazuba obile aakkalenda lina Gregory. Taakwe pe cilengwa leza cicitika amweengwe ooyu; mumajwi amwi nkokuti ooyu mweengwe ngwamuzeezo wamumutwe buyo. Waabikkilwa waawa kunzaanyika kuucenkana ayooyo mweengwe uubelesyegwa kutalika kubala ciindi, awalo mweengwe wabantu (UTC) naa (GMT). Kanjikanji awalo wiinda atalaa lwaanje. Ziindi amazuba zilabbataikwa amweengwe ooyu munzila iikonzya kuzyibwa kakwiina kulangaula pe, pele tazyeendelani amimuni yamulengalenga peepe, mbuli nkoloko iiwaindwa akulekezyegwa kuti ilizinguluke. Kuti mwalanga mucifwanikiso cili kulumwesyi, zibeela zyaciindi zilakatazya kuzyiba. Zyakabikkwa amuntu kazitanteene akupalangana. Hena mboboobu Mulengi wesu waluyando mbwaakabamba ciindi Cakwe? Ninzi Mangwalo ncaamba kujatikizya kkalenda?

Alimwi Elohim wakati,’ Akube mimuni mumulengalenga kuti yaandaanye buzuba kuzwa kubusiku, alimwi ayibe zitondezyo zya zibeela zyamwaka, mazuba , amyaka…(Matalikilo 1:14)

Kuti twabelesya Kkalenda lya Mulengi amimuni Yakwe njaakabikka cabulemu mumulengalenga, kwiina cintu citakwe mulimo. Zibeelabeela zyamwezi, kupasuka akubbila zuba, ampozikkede nyenyezi zyoonse zilayandika. Notubelesya kkalenda lya Mulengi, mafumofumo aatobela Mwezi utalibonyi nkaambo waimpana azuba mpaatalikila mazuba. Bucedo buya kumbele kuzwa waawo akuleta Buzuba bwa Mwezi Mupya ku Nyika yoonse. Eeyi nzila iswaanganya nyika yoonse mumawoola aali makumi obile akuzunguluka kwa zuba eeci calo tacikonzyeki munzila iitatobeli Mwezi Mupya niiba imbi pe niiba buti. Eeyi njenzila ipa zuba amwezi bulemu bwazyo atalaa mazuba naa mo’ed (Strong’s H4150), mwezi, Nsabata, aMapobwe. Kuti nzila ya “Mafumofumo Aatobela Mwezi  nuutalibonyi nkaambo waimpana azuba” niyakatobelwa kuzwa kumalengelo, nikwanyina kaambo kakuyanda kubikka mweengwe wamuntu IDL. Nokuba kuti mweengwe wa Yahuwah atalikila buzuba, uunga waitwa kuti “Mweengwe Waabucedo” Wakwe, ulacincauka mwezi amwezi, nzila ya Mafumofumo Aatobela Mwezi Waimpana azuba nenzila ya mwezi iswaanganya nyika mumawoola akuzinguluka zuba aali makumi obile awone. (Tuciyoobandika aakale kaambo ka Mwezi Uuzwide Kumweka ncuutakonzyi kuba aatalikila Mwezi Mupya. Amulange cibeela cilaa mutwe “Problems with Using the Day, following the Full Moon”.)

Eeyi nzila kutali buyo kuswaanya nyika mukubamba Mapobwe mumawoola ali makumi obile awone aaKuzunguluka kwa Zuba, pele, taakwe uunga watalika Buzuba bwa Mwezi Mupya anze amawoola aaya kuzwa Mwezi waimpana a zuba.

Cikkomanisya ncakuti, kuli buyo mawoola ali makumi obile awone kuzwa Mwei Waimpana  a Zuba kusikila Buzuba bwa Mwezi Mupya kuti busike kumabazu aanyika yoonse. Eeci mbo bumboni butondezya bunkutwe abulondo bwa mweengwe wa Yahuwah mpatalikila kubala ciindi.


1 http://www.staff.science.uu.nl/~gent0113/idl/idl_imc1884.htm

2 http://en.wikipedia.org/wiki/File:International_Date_Line.png

3 Aakkede nyenyezi kulanganya Zuba aMwezi ncitu cimwi toba WLC ncotucisanyangula kujatikizya kkalenda lya Bbaibbele.

Bulondo: Kutalikila Buzuba Kubucedo (Kutali nolyapasuka zuba)

Buzuba bwa Bbaibbele butalikila kubucedo, liya nokwatalika kusalala akulibonya mumuni, akumanina kumangolezya, liya nokwasiya. Mukutobelanya kabotu kabotu, mwezi utalikila kubucedo butobela mwezi watalika kutambula mumuni kuzwa kuzuba akumanina eliya mwezi nuutalibonyi. (Nkaambo buyo kakuti tatuuboni mwezi watalika kumweka takuli kwaamba kuti tacitoli busena eeci. Mumuni wamwezi uulibonya mbuli kapapa mbumboni bwaceeco caatalika kucitika liya mwezi wamanizya kwiimpana azuba.)


Mwezi Mupya: Chodesh (H2320)

Ibbala lyaci Hebrayo lya “Mwezi Mupya” ngu chodesh (H2320), lyalo lisandululwa kuti “mwezi”. Ibbala lya Chodesh lilalibonya mumangwalo ziindi zili myaanda yobile amakumi ciloba, pele taakwe nolibelesyegwa kubona cili coonse nociba buti (mbuli mwezi uulibonya mbuli kapapa, azimwi.). Pele bbala lyaci Hebrayo lya mwezi uulibonya, uukonzya kubonwa ngu yerach (3391,H339 a H3394). Ibbala Yerach lisanduludwe ziindi zili makumi obile alusele kuti “imwezi” alimwi ziindi kkumi azyotatwe kuti “mwezi”, pele taakwe nolibelesyegwa kwiiminina Mwezi Mupya.

Amubikkile maanu: Nkolili bbala lyaci Hebrayo liiminina “kapapa” - śaharōnîm (H7720).  Nokubaboobo libelesyegwa cigaminina mukukomba mituni (Babetesi 8:21 a 26:Isaya 3:18), alimwi taakwe nolijatikizigwa ku “Mwezi Mupya” nokuba “mwezi”.Tulalanga akaale eeci. Amulange cibeela cili ansi lyawaawa, cilaa mutwe wa “Problems with Using the First Visible Crescent.”

Intembauzyo 81:3

“Lizya impeta mumwezi mupya, aciindi cibikkidwe ambali [H3677], mubuzuba bwa pobwe lisetekene [H2282].” (Intembauzyo 81:3, KJV)

H3677 (keh’-she)- Kuzwa ku H3680; mubuzwide naa mwezi uuzwide, nkokuti, pobwe lyawo: -ciindi cibikkidwe ambali. (Strong’s Greek & Hebrew Dictionary)

H2282 (khag) – Eeli bbala liiminina “pobwe lyeendelwa.” (The New Strong’s Expanded Dictionary of Bible Words)

Intembauzyo 81:3, nkabela, yitwaambila zintu zyobile:

  1. Imweembo (lwija lwamugutu) lwakeelede kulizigwa watalika Mwezi Mupya.
  2. Imweembo (lwija lwa mugutu) lwakeelede kulizigwa a Mwezi Uuzwide Kumweka, kumatalikilo aapobwe lyeendelwa.

Mubwini,  cili mu Intembauzyo 81 caamba kulonga kwa Israyeli kuzwa kunyika ya Egipita. Cilibonya buyo kuba kabotu kuti pobwe lyeendelwa lyaambwa waawa ndi Pobwe lya Cinkwa Citakwe Bumena, litalikila mubuzuba bwa kkumi awosanwene bwa mwezi  (mubuzuba mbweenya bana ba Isirayeli nibaasolwedwa kuzwa mu Egipita). Bamwi baamba kuti cili mu Intembauzyo 81:3 caamba Pobwe lya Myeembo (Buzuba bwa Mwezi Mupya) aPobwe lya Mavwuka (litalikila mubuzuba bwa kkumi awosanwe) mumwezi waciloba. Eeci teesyi ncecilibonya mucibalo nocibalwa coonse. Nokubaboobo, ooku kusandulula akwalo kubikka mwezi uuzwide kumweka kumamanino aamvwiki yabili mubuzuba bwa kkumi awosanwe bwa mwezi wa ciloba. Taakwe mbocikonzya kumvwana kampango aaka akutalikila amwezi uulibonya mbuli kapapa mukujana Buzuba bwa Mwezi Mupya, nkaambo eeyi nzila ibikka mwezi uuzwide kumweka mubuzuba bwa kkumi awotatwe naa one aamwezi. Nzila ibelesya buzuba butobela Mwezi Waimpana azuba kuti Mbobuzuba bwa Mwezi Mupya , nokubaboobu, ibikka mwezi uuzwide kumweka mubuzuba bwa kkumi awone naa osanwe bwa mwezi, eeci nceceendelana a Intembauzyo 81:3. (Eeci cilazuminana azilembedwe  mu The Writings of Philo. Amulange “The Historical Argument” ansi lyawaawa.)

 

Amubikkile maanu aawa:Eeci ncikonzyanyo camwezi Uutobezya Imwezi kuti watalikilwa leliya mwezi niwalibonya mbuli kapapa amwezi uutalikila Mafumofumo aatobela Mwezi Waimpana a Zuba. Nkaambo kakuti Mwezi ulasika muzibeela beela zyawo kufumbwa ciindi mumawoola aali 24, alimwi nkaambo bunji (nokuba oonse) bwamakkalenda abelesya akataa masiku kuti mpaatalikila buzuba, inga mwabona zibeela zyamwezi kazitondezyegwa buzuba bwainda nanka butobela, kazitalandabede mumulongo. Munzila iitobela mwezi walibonya mbuli kapapa, kuli kwaandaana kapati (mwezi amwezi) kwiinda mbokutondezyegwa atala aawa. Nzila ya Mafumofumo Aatobela Mwezi Waimpana aZuba ilaazibeela beela zilandabede mumundando cabunkutwe.


1 Bamwi bategwa ibbala lya keh’seh, lizwa kubbala (H3680; kasah) , lyeelede kusandululwa kuti “mwezi uusisidwe” kuzyanya alya “mwezi uuzwide kumweka,” eeci caamba kuti mweembo weelede kulizyigwa liya mwezi nuusiya naa nuutalibonyi  (waimpana azuba) mukwaambilizya Buzuba bwa Mwezi Mupya. Ayalo nzila eeyi ileendelana a nzila itobela buzuba Butobela Mwezi Waimpana aZuba yakubala ciindi.

Matalikilo 1

Musinze (cibeela ca ciindi) waasolweda buzuba bwakutaanguna mvwiki ya Malengelo. Nkokwaamba kuti buzuba bwakutaanguna bwini bwa mwezi mumusela wa Nyika bwakali kusiya; taakwe mumuni wakasolwede buzuba oobu. Nkaambo nzi ncotulangila kuti myezi iitobela yiimpane abuzuba oobu?

“Kumatalikilo Elohim wakalenga julu anyika. Eelyo Nyika tiyaajisi ciimo, alimwi yaanyina cintu; alimwi musinze waali atalaa meenda. Nkabela Muuya wa Elohim wakali kukumbakumba atala lya meenda --- eelyo Elohim wakati Akube mumuni: nkabela kwakaba mumuni.” (Matalikilo 1:1-3, RNKJV)

Ezekiya 46:1 Abumboni bwa Zilengwa leza

Ezekiya 46:1 waambwa kuti kuli misyobo yotatwe yamazuba: (1) Mazuba aa Myezi Mipya; (2) Mazuba Aabelekwa; (3) aMazuba aaNsabata

Mboobu mbwaamba Simalelo Yahuwah: “Mulyango wamukkota mukati uulanga kujwe unoojedwe kwamazuba aabelekwa aali cisambomwe; pele mu Nsabata unoojulidwe, alimwi mubuzuba bwa Mwezi Mupya unoojulidwe.” (Amulange Ezekiya 46:1.)

Aaka kaambo nkokwaamba kuti kuli misyobo yamazuba yaandeene kuzwa ku (Malengelo). Nzila yakutobela Mafumofumo Atobela Mwezi waimpana aZuba kuti mpaatalikila Buzuba bwa Mwezi Mupya, tujana kuti musyobo wabuzuba bumwi abumwi uligantidwe acibeela ca Mwezi ciboneka mubuzuba oobo: (1) Buzuba bwa Mwezi Mupya busolwedwa amusinze (kwiimpana kwamwezi azuba); (2) Mazuba aabelekwa asolwedwa azibeelabeela zyamwezi zimweka bwiindene (kuleka zibeela zijanika mu Nsabata) (3) Nsabata zisolwedwa zibeela zyone zyakwaandula mwezi akati acamwezi uuyanda kuzula kumweka. Nceciceeci eeyi nzila nciili yuubauba mukutondezya lijanika Nsabata kwiinda muzibeela zyamwezi. Kuboneka kuti Zilengwa leza azyalo mbumboni bwa nzila yakubala ciindi eeyi.


1 Mwezi uulibonya mbuli kapapa kanji ulalibonya mu Buzuba bwa Mwezi Mupya (kumangolezya aasolweda buzuba bwakubeleka butaanzi), pele teesyi mbocicitika lyoonse oobu.

(II) Kuzwanga Kwa Misela


Cilembedwe Acuumbwe (myaka 269 Kazyadwe Mufutuli)

Kuli cilembedwe cabuna Kristu citondezya mbubaacinca kuya kukkalenda lyabakomba mituni, cilembedwe muzyuumbwe zinjaanji. Cimwi cilembedwe cabuna Kristu ciinda kucembaala cilembedwe mu Roma akujatikizya dies Veneris (buzuba bwa Venus).  Cicaandaanya eeci ncakuti cijisi buzuba buna Julia abuzuba bwa mwezi azuba antoomwe. Cilembedwe kuti A.D 269, akwaamba kuti:

Munguzu zipedwe Cladius a Paternus, mubuzuba bwa Fuka bwa November (Vwumbi Pati), mubuzuba bwa Venus, alimwi mubuzuba bwamakumi obile awone bwa mwezi uutobela Imwezi, Leuces wakabikka [ciibalusyo eeci] camwana musimbi wakwe Severa, alimwi aku Moza Usalala Wako. Wakafwa [kalaa myaka] makumi osanwe ayosanwe, myezi kkumi aumwi  [a] mazuba kkumi. (E. Dichl, Inscriptiones Latinæ Christianæ Veteres, Vol. 2, p. 193, #3391. See also, J. B. de Rossi, Inscriptiones Christianæ Urbis Romæ, Vol. 1, part 1, p. 18, #11.)

Buzuba bwa “Nones” bwa Vwumbi Pati ngu Vwumbi Pati 5 bwaasikila mumwaka ooyu mubuzuba bwa Venus, Mulibwasanu. Mumwezi ooyo, oobu buzuba bwakeelana abuzuba bwamakumi obile awone bwa mwezi, naa “Buzuba Bwabilo” bwa mvwiki yamu Bbaibbele. Mukusanyangula mazuba kubelesya zibulo zyabasyaazibwene banyenyezi, tujana kuti Buzuba bwa Mwezi Mupya (buzuba butaanzi bwa mwezi) bwakajenwe kuti mbuzuba bwaatobede mwezi niwaaimpana azuba.

*Twakomba amubikkile maanu aawa: Mwezi waaimpana azuba mu Roma aciindi 2:05 mafumina (Kavwumbi 13), kulaale abucedo. Ncenciceeci buzuba bwa Mwezi Kwiimpana azuba ncobulibonya aanga mbuzuba bwakutaanguna kutali bwa makumi obile afuka nanka makumi otatwe bwamwezi waainda.

Zyaalembwa a Philo (wakapona akataa myaka makumi obile katana zyalwa Kristu kusikila myaka makumi osanwe kazyedwe)

Philo (Sibusongo muGiliki muna Juuda uzwa ku Alexandria) wakaponede katanazyalwa, kazyedwe alimwi kamanide mulimo wakwe Mufutuli wesu. Nkakaambo aaka lino ncaakatondezyela nzila yakkalenda lya Bbaibbele iluleme.

Philo of Alexandria

Philo waku Alexandria (akataa myaka 20 katanazyalwa kusikila 50 kazyedwe Mufutuli), Mulembi wacifwanikiso: André Thevet (1502-1509)

Mukwiinduluka ncaakaamba ansi aawa,Philo wakati pobwe lya Mwezi Mupya litola busena liya “zuba lyatalika kumunika mwezi amumuni uulibonya” Amubikkile maanu kuti Philo waamba kuti pobwe lisekelelwa ciindi zuba nolitalika kumwesya mwezi. Mbuli baambwa kale, zuba lilatalika kumwesya mwezi mpeenyampeenya bamana kwiimpana. Tatukonzyi kucibona eeci kacicitika, nokuba boobo, kusikila zuba lyabbila nkaambo kakuti mwezi ucizundidwe mumuni wazuba. Masimpe nokuba kuti tatuuboni mwezi mpeenyampeenya waimpana azuba, nkabela, teesyi kwaamba kuti mwezi tiiwatalika kuzinguluka akubungilila mumuni kuzwa kuzuba. Kanjikanji, mwezi uulibonya mbuli kapapa nuutalika kulibonya kumangolezya aaBuzuba bwa Mwezi Mupya, utondezya yooyo uulangilizya kuti waatalika kale kubungililwa mumuni kuzwa niwaaimpana azuba.

“Kutobezya nzila njitwalandabika, atuye kumbele kubandika pobwe lyatatu lyamwezi mupya. Citaanzi,nkaambo kakuti ngamatalikilo aamwezi, amatalikilo, nokuba aaciindi nanka aakubala ciindi, aboobo ceelede kulemekwa. Cabili, ncakuti aciindi eeci kwiina cintu cili mumulengalenga citakwe mumuni. Catatu, ncakuti aciindi eeci mumuni mupati ugwasyilizya mumuni musyoonto; nkaambo aciindi camwezi mupya, izuba lilatalika kumwesya mwezi amumuni uulibonya mumeso, eelyo awalo mwezi ulabala amumuni wabubotu bwawo nguutambula akutondezya baabo baulangilizya...” (Philo, Special Laws II, Section XXVI (140-142))

Kwiinduluka bwakaamba Philo, zyitobela ansi aawa zilaamba cakusalazya kuti Mwezi Mupya utobela kwiimpana kwamwezi azuba alimwi kuti myezi ibalwa kutalikila akwiimpana kwazuba amwezi komwe kusikila kukwiimpana kutobela waawo.

“Ipobwe lyatatu litobela kwiimpana mwezi azuba, lisikila mubuzuba bwamwezi mupya mumwezi uli oonse.” (Philo, Special Laws II, Section XI (41))

Ooyu ngo Mwezi Mupya, naa matalikilo amwezi, nkokuti ciindi cili akataa kwiimpana kwa mwezi azuba komwe kusikila kuli kumwi, bulamfu bwaciindi eeci bwakapimwa muzikolo zyabasyaazibwene ziya mumulengalenga”. (Philo, Special Laws II, Section XXVI (140)) Amubikkile maanu: Hendrickson Publishers edition (1993) of Jonge's 1854, tasanduli masimpe mbuli makani ngasandulula Colson. Pele boonse bategwa kwiimpana mwezi azuba mpaatalikilwa buzuba butaanzi bwa mwezi.

Nzyakaamba Philo zitobela waawa zitondezya kuti zibeela zyamwezi zikkwene (cibeela kwiinda akati kuuyaabuzulila kumweka, cibeela camwezi uuzwide kumweka, cibeela  kwiinda akati camwezi uyaakusiya, anuutalibonyi liya waimpana azuba) zilalibonya kumamanino amvwiki ili yoonse. Notubelesya nzila yamafumofumo aatobela kwiimpana kwamwezi azuba kuti mpaatalikila Buzuba bwa Mwezi Mupya, ncecicitika eeci.

“Alimwi, zibeelabeela zyamwezi, zitola busena kutobezya kubala kusikila ciloba, njenyenyezi eeyi iisolweda zicitika anyika. Alimwi zyoonse zicitika mumulengalenga, zilatobelana azibeela zyamwezi mubuzuba bwa ciloba buli boonse. Ciindi coonse, zintu zyaanyika, mbuli mbundaamba kale, zitambula bulemu bwazyo kuzwa kujulu, alimwi zileenda mubube bwazyo kutobezya ciloba....Mukutobelanya, mubuzuba bwa ciloba, Elohim wakalyookezya kuzwa kumilimo yakwe njaakabamba.” (Philo,Allegorical Interpretation, 1 Section IV (8-9), Section VI (16))

“...kuli kaambo komwe mwezi ncuuyaabuzulila kumweka alimwi akuyaabusiya muzibeela zyeelene muziindi zikonzyanya., mbuuli nuuyaakumwekesya alimwi nuyaakusiya; bana bambelele bali ciloba nkaambo utambula zibeela zyawo mumazuba aali cilobacibeela kwiinda akati ulacitambula mumazuba aali ciloba aatobela kwiimpana azuba, cibeela cizwide kumweka mumvwiki itobela;liya watalika kusiya mumvwiki yatatu ncecibeela catatu kusikila waimpana azuba alimwi.” (Philo, Special Laws I, (178))

 

Amubikkile maanu aawa: Eeci ncitondezyo caMwezi uutobezya Mwezi liya nuutalikilwa a Buzuba bwa Mwezi Mupya kuti mboBuzuba Butobela Kwiimpana Azuba. Nkaambo kakuti Mwezi ulasika acibeela Kwiinda akati, Cizwide Kumweka, azibeela lya Kwiimpana azuba mumawoola ali makumi obile awone, alimwi nkaambo bunji bwamakkalenda/zibelesyo zyakubazya myezi, zitalikila kuzwa akataa masiku kusikila akataa masiku aatobela kubala mazuba, mulajana kuti zibeela zyamwezi zilatondezyegwa buzuba kabutana sika nanka bwainda, eeci cipa kuti atalandabali mumulongo omwe. Mweelede kulanga ciindi mwezi nowiimpana azuba mucooko cenu.


Ansi aawa, twalomya kusandulula cakaamba Philo. Aawa Philo waamba kuti mwezi weelede kuba uuzwide kumweka kumamanino aamwviki yabili (nkokuti buzuba bwa makkumi awosanwe bwa mwezi). Amubikkile maanu: Liya nolanganya buzuba butobela kwiimpana kwa mwezi azuba kuti Mbuzuba bwa Mwezi Mupya, mwezi unoozwide kumweka mubuzuba bwa kkumi awone nokuba bwa kkumi awosanwe bwa  mwezi.

“Nkaambo kwaambwa kuti mu Mangwalo: Mubuzuba bwa kkumi bwamwezi ooyu umwi aumwi wenu abweze mbelele kutobezya mbuli bantu bali muŋanda yakwe; kutegwa kuzyila mubuzuba oobu, eezi mbelele zisetekwe, kuli Elohim, zipaizyo ziyobwedwe mumoyo, zimwesyegwa muzibeela zyamwezi zyobile muli zyotatwe, kusikila wacinca mucibeela cili coonse a kuba mumuni uuzwide wajulu mbuli mwezi uuzwide kumweka, kumamanino aamvwiki yabili...” (On Mating with the Preliminary Studies, Section XIX, (106))

“Alimwi pobwe eeli litalikilwa mubuzuba bwa kkumi owosanwe bwamwezi, akataa mwezi, mubuzuba mwezi nuuzwide mumuni, mbuli mbwayendelezya Elohim akubikkila maanu kuti kutabuli mumuni mubuzuba oobo.” (Philo,Special Laws II, The Fifth Festival,Section XXVII (155))

Eeci cileendelene a Intembauzyo 81:3.(Amulange “The Biblical Argument” atala lyawaawa)

 

• Cikatazya Mukubelesya Nzila zyakujana Kwiimpana mwezi azuba zimwi (Amutyanke aawa.)


Buzuba Mbweenya Mwezi aZuba Zyaimpana

Bamwi basiNsabata itobela Mwezi bazumina kutobela buzuba bweenya mwezi waimpana azuba kuti Mbuzuba bwa Mwezi Mupya, kutali buzuba butobela waawa. Cikatazya anzila eeyi ncakuti  mwezi mupya ulatalikwa mwezi wakale kuutana manina. Kuzinguluka kwa Mwezi takumaninide ncobeni kusikila mwezi waimpana azuba, kuzwa aawo nuutalika kubungilila mumuni alimwi mbuli mbuyaa kutalika kuzinguluka kabili.  Kaambo kakubelesya buzuba butobela kwiimpana mwezi azuba kuti Mbobuzuba bwa Mwezi Mupya, kutali buzuba bwini waimpana azuba, nkakuti buzuba tabukonzyi kuba cibeela ca mwezi wainda akuba cibeela ca mwezi mupya. Nkabela, bucedo butaanguna butobela mwezi waimpana azuba ngamatalikilo aamwezi mupya.

 

Buzuba butobela Kwiimpana Mwezi aZuba-- Kuti Mwezi uulibonya mbuli Kapapa Wabonwa Kumangolezya Aayo

Bamwi babamba  Nsabata yiitobezya mwezi bayiisya kuti Buzuba bwa Mwezi Mupya mbuzuba butobela  mwezi Waimpana azuba, kuti kakuli mwezi walibonya mbuli kapapa mangolezya aayo. Eeci, baamba kuti, nkaambo kakuti mwezi uulibonya mbuli kapapa nguutondezya kuti mvwiki yakubeleka yatalika. Eeyi nzila ibeleka buyo kuti lyoonse Nsabata iicaalizya mubuzuba bwa makumi obile afuka , 29, kiili Mbobuzuba bwa Mwezi Mupya. Kuti mwezi walibonya mbuli kapapa mangolezya aayo, nkabela oobo buzuba bwainda bwali Buzuba bwa Mwezi Mupya. Kuti mwezi uulibonya mbuli kapapa tiiwabonwa mangolezya aayo, nkokuti oobo buzuba bwali bwa makumi otatwe naa 30 alimwi buzuba butobela buyooba Buzuba bwa Mwezi Mupya. Kuli twaambo tupati tobile tukopa mukubelesya nzila eeyi.

    1. Mukubelesya nzila eeyi, tacikonzyeki anyika boonse kubona Mwezi Mupya, Nsabata, nokuba Buzuba bwa Pobwe mumawoola ngeenya aali makumi obile awone. Muukubelesya buyo buzuba butobela kwiimpana mwezi azuba kuti Mbobuzuba bwa Mwezi Mupya lyalo boonse nobakonzya kukamantana mukubamba Myezi Mipya, Nsabata, aMapobwe aamwaka.

    2. Aabo balamatila nzila eeyi tabakonzyi kuzyiba mubwini kuti hena oobu buzuba mbwa Mwezi Mupya kusikila buzuba kabuyanda kwiinda nkaambo kakulindila kuti babone mwezi uulibonya mbuli kapapa kumangolezya aayo eliya zuba lyabbila. Aaka nkaambo kakatazya, kapati kubamba Pobwe lya Myeembo (liswaangana alya Mwezi Mupya mumwezi wa Ciloba), alimwi abuyandisi bwakutuula zyipaizyo zyeelede mu Buzuba bwa Mwezi Mupya, kumatalikilo aamwezi umwi aumwi (Myeelwe 28:11-15). Bapaizi bakalizyi kabotu kuti Buzuba  bwa Mwezi Mupya bwasika. Tiibakali kulindila kusikila buzuba bwayanda kumana kuti bazyibe kuti beelede kuumpa zipaizyo mubuzuba bweelede. Citondezyo citondekezya zintu zyainda kale tacili citondezyo ncobeni.

 

Buzuba Butobela Mwezi Uuyabusiya Waleka Kulibonya

Bamwi baamba kuti Buzuba bwa Mwezi Mupya mbobutobela buzuba mwezi uyaabusiya waleka kulibonya liya kaliyanda kupasuka zuba. Ncobabelesya nzila eeyi nkuti liya mwezi waleka kulibonya caambilizya kuti oobo buzuba ulaimpana azuba, akupa kuti buzuba butobela bube Buzuba bwa Mwezi Mupya.

Nzila iilombozyegwa: “Mbuli mwezi mbuyaakusiya, buzuba abuzuba mafumofumo uyakuceyaceya kusikila kapapa kamwezi kakalibonya munsaa kujwe kubucedo. Buzuba bwiimpana mwezi azuba mbuzuba lyalo mwezi nuutabonwi kupasuka izuba kalitana pasuka. Buzuba butobela aboobo mbobweelede kuba Buzuba bwa Mwezi Mupya, mbuli mbobuli buzuba butobela Kwiimpana kwa mwezi azuba. Kuti mwezi uulibonya mbuli kapapa kawucilibonya mafumofumo mu Nsabata ncaalizi (yabuzuba butobezya mwezi bwa makumi obile afuka naa 29), nkabela ooyo mwezi uyooba wamazuba aali makumi otatwe naa 30. Kuti mwezi uuyaabusiya akulibonya mbuli kapapa tiiwabonwa mafumofumo aaNsabata ncaalizi, ooyo mwezi ujisi mazuba aali makumi obile afuka naa 29.”

Eeyi nzila nokuba kuti iyanda kuganta buzuba bulondokede kuti Mbuzuba bwa Mwezi Mupya (nkokuti Mafumofumo aatobela Kwiimpana Mwezi aZuba), tiikonzyi kusyomwa kululama kuganta nokuba kuyandaula buzuba bwa Kwiimpana kwa mwezi azuba. Aboobo, eeyi nzila tiikonzyi kubelesyegwa kujana Buzuba bwa Mwezi Mupya.

Mukonzyano: Ku New Delhi, ku India, kubucedo bwa Vwumbi Pati 13, 2012, mwezi uyaabusiya wakacili kulibonya kujwe. (Vwumbi Pati 13 yakali Nsabata iicaalizya iitobezya mwezi, buzuba bwa makumi obile afuka naa 29 butobezya mwezi.)

New Delhi, India - last visible crescent moon

New Delhi, India – Kavwumbi 13, 2012, kaindi kasyoonto kaliyanda kupasuka zuba

 
Kubelesya nzila njotubandika, cilaboneka kuti Kavwumbi 14 mbuzuba bwa makumi otatwe butobezya mwezi, akuti Kavwumbi 15 bwakali kuyooba mboBuzuba bwa Mwezi Mupya. Nokubaboobo, nkaambo Kwiimpana mwezi azuba kwaacitika mafumofumo kaatanasika buzuba bwa Kavwumbi 14, Kavwumbi 14 mbobwaali Buzuba bwini bwa Mwezi Mupya. Kubelesya nzila iilombozyegwa waawa, Buzuba bwa Mwezi Mupya nibwaasekelelwa kabwiindilide kale. Nokuba kuti ncibotu cilangilwa munzila eeyi, pele nzila yeni eeyi tiiluleme.

Bamwi basi Nsabata iitobezya mwezi baamba kuti Buzuba bwa Mwezi Mupya butobela buzuba mwezi uuyaabusiya nuuleka kulibonya kumapasukilo aazuba-kutabikkila maanu kuti kwiimpana kwa mwezi azuba kwaacitika lili. Eeyi nzila, nokubaboobo, yaandaanya nyika mbweenya mbuli nzila yakutobela mwezi walibonya mbuli kapapa. Nkaambo kulibonya kwa mwezi uyaabusiya ceendelana acooko mpokkede, nyika inga tiyaswaana mukubamba Nsabata aMapobwe mumawoola aali makumi obile awone naa 24 aakuzinguluka kwa zuba.


1 Ku New Delhi, India, Kwiimpana kwa mwezi azuba kwaacitika aciindi ca 3:38 kubucedo bwa Kavwumbi 14. Bucedo (mafumina nokutalika kulibonya zintu) akacitika aciindi ca 5:20 Kavwumbi 14.

 

Mabbililo azuba Mataanzi kutobela Kwiimpana Zuba aMwezi

Bamwi babamba Nsabata iitobela mwezi bayiisya kuti Buzuba bwa Mwezi Mupya butalikila kumabbililo aazuba kutobela Kwiimpana zuba amwezi. Eeci tacili cicitika. Mangwalo alayiisya cakusalazya kuti buzuba butalikila KUBUCEDO, kutali kumabbililo aazuba. Cilengwa cakubamba mazuba kuzwa kumabbililo kusikila kumabbililo (mangolezya kusikila kumangolezya) ncilengwa cina Bbabbuloni cakayiigwa abama Juuda mumwaanda wamyaka kaindide Kristu.

Buzuba bwa Bbaibbele butalikila kubucedo akumanina kumangolezya:

___________________________________________________________

1 Ncuubauba kulekela mizeezo yesu kuti ibe nzila njotusanduluzya Mangwalo. Mbanji bantu bamasimpe abasimilimo bazumizya kuzwa kumangolezya kusikila kumangolezya aatobela mukubala mazuba aabo. Tulomba boonse bacilamatila mizeezo iinyongene yakuti buzuba butalikila kumangolezya kuti batule ansi mizeezo yabo amulyango wakusanyangula, akuti banjile mumuuya wabupaizi akusyomeka kuti basanyangule zyoonse zyaambwa mucibalo eeci zijatikizya ciiyo ciyandika eeci. “Nkaambo mulazyo weelede kweendelana amulazyo, mulazyo amulazyo; mweengwe ulembedwe amweengwe ulembedwe, mweengwe amweengwe; aawa kasyoonto awaalya kasyoonto.” (Izaya 28:10, KJV)

 

• Cikatazya Mukubelesya Nzila ya Mwezi Watalika Kulibonya mbuli Kapapa (Amutyanke aawa.)
  • Kubelesya nzila yamwezi watalika kulibonya mbuli kapapa,, tacikonzyeki anyika kusekelela noliba pobwe lyomwe mumawoola ngeenya aali makumi obile awone naa 24.
  • Eeyi nzila tayeendelani amilazyo ya Bbaibbele yakupima buzuba
  • Chodesh, ibbala lya Ci Hebrayo liiminina “Mwezi Mupya”, lilabelesyegwa mu Mangwalo kwaziindi ziinda myaanda yobile amakumi ciloba naa 270, pele taakwe noliba lyomwe nolibelesyegwa kwiiminina cintu cilibonya ( mbuli mwezi, nokuba kapapa kamwezi,...). Ibbala lya ciHebrayo liiminina “kapapa kamwezi uulibonya mbuli kapapa,”  śaharōnîm, libelesyegwa kujatikizya kukomba mituni.
  • Tayeendelene a Ntembauzyo 81:3
  • Tayeendelene a Matalikilo 1
  • Tayeendelene a zilengwa leza( Kamboni wamulengi)
  • Tayeendelene aZilembedwe zya Philo, walo wakapona ciindi comwe a Mufutuli wesu (myaka 20 katanazyalwa kusikila myaka 50 kazyedwe.)

Makani aayungizyidwe kuti Mwaalange


Kujatikizya Bbabbuloni

Myezi [ina Bbabbuloni] yakali kutalikila Mwezi Mupya watalika kulibonya, alimwi mumyaanda lusele yamyaka katanazyalwa mufutuli basyaazyibwene bankuta bakacili kwaambilizya kubami bana Syria eeci.... Mazina aamyezi ina Bbabuloni akali Nisanu, Ayaru, Simanu, Du'uzu, Abu, Ululu, Tashritu, Arakhsamna, Kislimu, Tebetu, Shabatu, Adaru. Mwezi wa Adaru II wakalikusekkwa akataa myezi ziindi zili cisambomwe mumyaka ili kkumi afuka naa 19 pele kutali mumwaka waali wa kkumi aciloba (17) mumulongo wamyaka ili 19, lyalo mwezi wa Ululu II niwaali kusekkwa. Aboobo kkalenda lina Bbabbuloni kusikila kumamanino lyaacijisi kwaandaanya mwaka muzibeela zyobile mbweenya mbuli myezi iina Bbabbuloni kusikila kumamanino yaacili kutobela mwezi akutalikila aMwezi Mupya uubonwa kumangolezya. Buzuba bwaali kutalikila kumabbililo azuba” (http://www.webexhibits.org/calendars/calendar-ancient.html)

Cileelede kuzyibwa kuti nokuba kuti caali cilengwa mu Bbabbuloni teesyi kwaamba kuti tiicaaluleme. Nokubaboobo, ceelede kubikkilwa maanu kuti cilengwa ca Bbabbuloni cakujana myezi caali kutalikila amwezi uutanguna kulibonya mbuli kapapa. Tacili cintu ceenzu kuti bama Juuda abalo bakatalika kubala munzila eeyi kakwiindide myaka mwaanda, akuleka nzila ya Bbaibbele, mbweenya mbubaatobela nzila iitali ya Bbaibbele yakutalikila buzuba kumabbililo azuba akuulika myezi mazina aana Bbabbuloni.

Eezi zilembedwe ansi aawa zilasalazya kulesya kukomba mwezi uukoya kapapa, eeco caali cilengwa caadumide akataa masi aatamuzyi leza. Kakwiina kusala lubazu, teesyi kwaamba kuti nzila eeyi yakujana Buzuba bwa Mwezi Mupya tiiluleme, pele yeelede kulangwa cakusyomeka mukupima bumboni.

Nkabela Zebah aTsalmunna wakati “Imikila lwako, ulwane andiswe. Nkaambo muntu mbwabede, mbweenya anguzu zyakwe.” Mpawo Gid'oni wakanyampuka akujaya Zebah a Tsalmunn, akutola twakulibotya tupapa twalubulo twakali munsingo zyankamela zyabo. Nkabela balombwana ba Isirayeli bakati kuli Gid'oni, “Kotulela, webo amwanaako, amwanaa mwaanaako, nkaambo watuvwuna kuzwa mumaanza a Midyan.” Pele Gid'on wakati kuli mbabo, Nsyekonzyi kumulela, naba mwanaangu. יהוה nguumulela.” Alimwi Gid'oni wakati kuli mbabo, ndilomba cimwi kulindinywe, kuti umwi aumwi wenu andipe kalungu kalubulo mulizyeezyo nzyaakalwanina.” Baalijisi tulungu twagolide nkaambo baali bana Ishumaili. Mpawo bakati, “Tulakupa ncobeni.” Mpawo bakayala mulembo, alimwi umwi aumwi wabo wakawaala kalungu kuzwa muli nzyaakalwanina. Alimwi kulema kwa tulungu twagolide kwakasika acuulu amyaanda ili ciloba yatubeela twagolide kumbali a twakulibotya tupapa twalubulo, twakulibotya tulengalenga, zikobela zisubilasubila zyaasamide bapati ba Midyan, alimwi ambali aatulungu twakali munsingo zyankamela  zyabo. (Babetesi 8:21-26, ISR)

Lunate earrings, 2500–2400 B.C.;
Excavated at the Great Death Pit, Ur, Mesopotamia

Masikiyo aakoya tupapa, aakumyaka 2500 kusikila 2400 katanazyalwa Mufutuli.; Akasyigwa “Mumulindi Mupati Wabafwide,” ku Ur Mesopotamia

Bumboni bujanwa mukusya kunsaa matongo abasikale butondezya twakulibotya twaali kubelesyegwa tubambidwe mucinkonzya ca zuba naa kapapa kamwezi kavwunteme, citondezyo ca leza mukaintu Ishtar-Astarte, twakali kusamwa abamakaintu naa banyama kuti bayungizye luzyalo lwabo (Babetesi 8:21).” (New Bible Dictionary, Article “Amulets,” p.34)

Mubuzuba oobo יהוה uyoogwisya tulungu twa kumaulu, tulungu twa kumutwe, tupapa, tulengalenga, nkaya, zilivwumbizyo, zikobela zyakumutwe, zyakulibotya mumaulu, zyakulikobeka, tunkuli twatunkilizyo, tulungu twakumaanza, tulungu twakusama kumpemo, zikobela ziddula, zibaki, tuubo twakuliwaala amakkuko, tukomo, zimbonimboni, amilembo yabuluba, ntaulu zyakumutwe, azyakulivwumbila kubusyu. (Izaya 3:18-23, ISR)

Ibbala lya ciHebrayo (H7720- saharonim), aawa lisandululwa kuti, “kapapa,” lijanwa ziindi zyotatwe mu Mangwalo alimwi libelesyegwa kujatikizya batamuzyi leza bakomba mituni (Babetesi 8:21 & 26; Isaya 3:18). Eeli bbala taakwe nolijatikizya “Mwezi Mupya” nokuba “Mwezi.” Taakwe mulembi wa Mangwalo uulelekedwe wakabelesya bbala saharonim mukulemba cijatikizya mapobwe aabikidwe ambali naa mwezi.

“Tupalu tukoya tupapa twakali twa kumaanza twaali kuyandwa akataa bantu bakumbo lya Asia, nkaambo twaali kwiiminina nguzu akukwabililwa kuzwa kumwezi uyaakumwekesya kutali uyaabusiya.” (Amulets and Superstitions, E. A. Wallis Budge, p.213)

“Jakobo katanaya ku Bethel mukulibonya kunembo lya Yahuwah wakacita kuti bantu bakwe boonse bamupe “tuleza twabo tweenzu” amasikiyo aakumatwi aabambidwe mbuli tupapa, eelyo wakazisisa kunsi acisamu ku Shechem (Matalikilo  35:4 (Ibid, p. 214)

Ceelede kubikkilwa maanu kuti Sin, umwi wabaleza ba Bbabbuloni, waali kutondezyegwa mbuli kapapa.

“Azigantyo zyacaando, [Sin] utondezyegwa aanga mudaala wacilezu cilamfu cilengalenga akapapa ambali.... Kukomba leza-mwezi kwaaliyambukide kumasi manji, cakuti matempele aakwe akali kujanwa mumadolopo mapati  aaku Bbabbuloni aku Assyria.”(http://en.wikipedia.org/wiki/Sin_(mythology))

Sin, the Babylonian moon god 

KukombaSin kwakali yambukide kapati munyika ya Arabia mumazubaa Muhamadi. Citobezya waawo, bupaizi buna Isilamu abwalo bulemekezya kapapa kamwezi kusikila buzuba buno. Mubupaizi bunjaanji bulaa miyanda iisyuuka kuzwa ku Bbabbuloni  abalo bakomba kapapa kamwezi ( mbuli baKatolika, ba Hindu, ba Bbuda, abamwi.).   

Crescent Moon Idols from various religions

Kukomba mutuni kwabatamuzyi leza, kwaazilide ku Bbabbuloni, alimwi kuliimvwi nji akukazya ceeco ncaambila bantu Bakwe Yahuwah.

Amucenjele, nkaambo kuti mulange ameso eenu kujulu, eelyo mwabona zuba, amwezi, anyenyezi, amakamu aajulu, mutayeeyi kuti mukombele zyeezi akuzikotamina pe, eezi Yahuwah Elowa wenu, waazipeda bantu boonse baalaansi lyajulu kuti ndukono lwabo. (Amulange Detronomo 4:19.)

Myaka ili myaanda cisambomwe katanazyalwa Mufutuli, Yahuwah waakalalila bantu bakakkede mu Juuda kwiinda mumushinshimi Jeremiya nkaambo kamicito yabo yamamambe yakubumba tunkwa tukoya tupapa twamwezi twakupaizya “mwami mukaintu wajulu.” Cuusisya ncakuti bantu bamu Juuda tiibakateelela kucenjezya kwa Jeremiya nkaambo kakusyoma kuti micito yabo yamamambe njiyaali kubaletela buvwubi.

“Kuzwa nitwaaleka kuumpilila tununkilizyo kumwami mukaintu wajulu, akumutilila zyaabilo zyakunywa, twakatalika kubula zintu, akujayigwa acceba anzala. Pele nitwakamuumpila tununkilizyo mwami mukaintu wajulu, akumutilila  zyaabilo zyakunywa, hena twakamubambila tunkwa twakumukomba, akumutilila zyaabilo zyakunywa, kakwiina banalumi besu?”   (Jeremiya 44:18-19, KJV)

“Kumukomba- nkumutondezya mucinkozya cakwe. Tunkwa twakabambidwe mucinkonzya camwezi.” (Barnes Commentary)

Tunkwa tuli mucinkonzya camwezi mbuli kapapa twakali kupaizyigwa kumwezi.” (James-Fausset-Brown Commentary)

Mumangwalo oonse, mwezi uukoya kapapa waambwa kujatikizya kukomba zibumbwa akutobela kwabana Isirayeli muzilengwa zyabakomba mituni.

 

• Cikatazya Mukubelesya Buzuba butobela Mwezi Uuzulide (Amutyanke aawa kuti muvwumbule.)


Buzuba butobela Mwezi Uuzulide Kumweka

Taakwe bumboni buli boonse butabilila muzeezo wakuti Mwezi Uuzulide ncecitondezyo ca Buzuba bwa Mwezi Mupya. Aabo bayiisya kuti Mwezi Uuzulide ngo Mwezi Mupya bacita boobo nkaambo kamanjezyeezya one. Atwaalange makani aaya lino.

Kujatikizya mbobaamba batondeka Mwezi Uuzulide kuti ngo Mwezi Mupya...

(1) Kutaminina: “izuba lyakabaya masikati (kusikila mawoola otatwe Mateyo 27:45) buzuba Yahushua naakakankaminwa (buzuba bwakkumi awone bwamwezi). Kubaya kwazuba kukonzya biyo kuba liya mwezi a zuba zyaimpana. Aboobo, mwezi ooyo waatalikila mumwezi uuzulide.”

Cikatazya aKaambo aaka: Ncobeni kubaya kwazuba kucitika ciindi mwezi azuba zyaimpana (liya mwezi kuulaakatikati kazuba anyika), cikatazya mukweezyeezya ooku ncakuti taakwe kubaya kwazuba kwaacitika mu Jerusalema mumwaka 31 Kazyedwe Mufutuli (http://eclipse.gsfc.nasa.gov/phase/phases0001.html)2 Mubwini munzi wa Jerusalema tiiwakali munzila yiinda cimvwule cakubaya kwazuba mumusela waciindi eeco. Acimwi cikatazya akweezyeezya ooku ncakuti kubaya kwazuba kanjikanji kutola biyo maminiti aali ciloba naa lusele, kutali mawoola otatwe pe. “Ciindi cilamfu kapati zuba kalibayide akataa ciindi kuzwa myaka 3000 katanazyalwa Mufutuli kusikila 5000 kazyedwe inga ciyoocitika mu Kunkumuna masamu 16, 2186, eelyo lyalo noliyoobaya kwaciindii ca maminiti aali ciloba naa 7 kubala makumi obile afuka nkokuti 29.” (http://en.wikipedia.org/wiki/Solar_eclipse) Musinze wakawide anyika aciindi caKukankaminwa akali maleele, alimwi tacikonzyi kupandululwa kwiinda mucilengwa leza cili coonse cicitika. Kutaminina kuti kwaali kubaya kwazuba, kusikila mawoola otatwe ciindi Yahushua naakakankaminwa nkweena kuteeli kutagwasyilidwe abumboni nobuba buti.


1 Cishinshimi ca Daniyeli 9 ca mvwiki zili makumi ciloba cilagantana amwaka wa Kukankaminwa kwa Yahushua.

2 Mukusinizya kwini,  eeyi nzila yakutalika Mwaka Mupya iili mukaambo kabili #2 ansaawa itaminina kuti zuba lyeelede kuti lyakabaya mu Jerusalema mu Mukubwekaangala 10, 31 AD.. Pele kwiina caacitika cili boobu. Ooku kutaminina takutabilidwe abumboni nobuba buti pe

(2) Kutaminina: “Kutonkomana kubala bbala lya Cigiliki lyakasandulwa kuti 'kwakasiya' aalya Luka mpaamba caacitika ciindi ca Kukankaminwa ciyubununa kuti izuba lyakasitwa amwezi, eeci cikonzya buyo kucitika liya mwezi azuba zyaimpana.”

“Eelyo zuba lyasiya, pele kwakaba mudima munyika yoonse kusikila awoola lyafwuka, nkaambo zuba lyakaleka kubala; mpoonya mulembo wamutempele wakayauka akati kuzwa mujulu kusikila ansi.” (Luka 23:45, KJV)

Bamwi bataminina nzila yaMwezi Uuzulide, basyozya kwaamba kuti eeli bbala lisandudwe kuti “kwakasiya” mucibalo eeci ndibbala lya Cigiliki ekleipō  [Strong's G 1587] kuzwa bbala lyamazubaano lya “kubaya”. Eeci baamba kuti ncecitondezya kuti zuba lyaabaya aciindi ca Kukankaminwa. Mbuli bwaambwa musyule mu #1, eeci ncintu tacikonzyeki kucitika pe. Musinze wakavwumbila nyika aciindi ca Kukankaminwa akali maleele aayinda zilengwa leza, mbumboni bwa Yahuwah. Nokubaboobo, atulange twaambo tuli munzila yakweezyeezya ooku.

Cikatazya mu Kweezyeezya ooku: Ibbala lisanduludwe mucibalo eeci kuti “kwakasiya” ngu skotizō  [Strong's G4654], kutali ekleipō [Strong's G 1587] pe.

“Alimwi [G2532] i[G3588] zuba [G2246] lyaka sizyigwa[G4654], alimwi [G2532] i[3588] mulembo [G2665] i[G3588] watempele [G3485] wakayaulwa [G4977] akati [G3319]” (Luka 23:45, KJV)

Ibbala lya Skotizō lyaamba buyo kumvwumbila amusinze, kusizya, kuvwumbilwa aamusinze,...” Lilakonzya kwaamba musinze wamumabala buyo (mbuli mu Efeso 4:18) nokuba musinze wini uutabonwi cintu (mbuli wazilengwa leza mumulengalenga; Ciyubunuzyo 8:12) Ibbala Ekleipō, nokuba kuti ndibbala kuzwa bbala lyesu lya “kubaya” lilakonzya kwaamba kubaya kwazuba, kanjikanji lyaamba “kwaalilwa, kusiya, kwiinda ambali, . . .” Taakwe mubbala eeli caamba kugaminina zuba pe nokuba zilengwa leza zyamulengalenga.

Ekleipōndibbala lijanwa biyo muzibalo zyotatwe zya Mangwalo, muzibalo eezi taakwe nolyaamba bweende bwa mwezi kujatikizya azuba pe:

“Alimwi ndamwaambila kuti: Amujane balongwe kwiinda mukubelesya lubono lutaluleme kutegwa mwaakubula [G1587 ekleipō] mpindu, bakamutambule mumasena aakukkala aatamani.” Luka 16:9, KJV)

“ Pele ndakukombelezyezya mumupailo kuti lusyomo lwako lutamani[G1587-ekleipō : eelyo waakusanduka, ubayumye ibanyoko ayebo.” (Luka 22:32, KJV)

“Alimwi uyoozivwunga mbubonya mbuli cikobela, mbuli cisani; alimwi ziyoocincigwa, pele yebo uli mbubonya mbuli lyoonse, alimwi myaka yako tii [G1587 ekleipō] ka goli [G1587 ekleipō] pe.” Bahebulayo 1:12, KJV)

Nokuba mukubelesya bbala eeli lya  (ekleipō, lilakazyana acitamininwa waawa nkaambo taliko mucibalo caambwa waawa nokuba kujatikizya  Buzuba bwa Mwezi Uuzulide, mbuli mbobaamba.

(3) Kutaminina: “Mukaintu uuli mu Ciyubunuzyo 12, uusamide zuba, amwezi kuuli kunsaa maulu akwe, alimwi nyenyezi kazyili atalaa mutwe wakwe caambilizya Buzuba bwa Mwezi Mupya. Mubuzuba bomwe lisyuuka zisamu, kkunga lyanyenyezi ziitwa kuti Virgo lilalibonya kaliimpuka kujwe amwezi uuzulide kuuli kunsaa maulu aalyo. 'Ulisamide zuba' nkokwaamba kuti takusiyi cakusiya mbi anze nocitola busena eeci. Ulaa nyenyezi zili kkumi azyibili amutwe wakwe, caamba kuti ngo mutwe wamwaka. Aboobo, mwezi uuzulide kunsaa maulu aa Virgo ncitondezyo ca Buzuba bwa Mwezi Mupya, alimwi matalikilo aamwaka.”

“Alimwi kwaalibonya cilengaano cipati kujulu; mukaintu wakasamide zuba, kunsi amaulu aakwe kwakali mwezi, kumutwe wakwe kwakali mushini wanyenyeezi zili kkumi azibili.” (Ciyubunuzyo 12:1, KJV)

Kaambo kali mukutaminina ooku: Taakwe mucibalo eeci citondezya kuti cicitika waawa ncitondezyo caBuzuba bwa Mwezi Mupya nokuba kumatalikilo aamwaka pe. Eeci cibalo tacaambi kuti mukaintu wiimvwi atalaa “mwezi uuzulide” pe. Kuti tulomye camasimpe kusanyangula kabeela kali koonse kapandulula mukaintu ooyu, tweelede kuzyiba kuti kuyungizya akwiimikila atalaa mwezi, ulisamide zuba. Kutali kwiile kwaamba kuti  “usamikidwe aazuba” akwaamba kuti takunasiya eeci nocitola busena, ndiza tweelede kulangaula ciindi nkamu yanyenyezi Virgo (“ciliya”) niisamikidwe zuba (liya zuba nolili akataa nkamu ya Virgo) amwezi nuuli kunsaa maulu aayo. Hena kuli nocicitika eeci? Inzya cilacitika lyoonse cayanda kutalika ciindi likunkumuka masamu (pele kutali lyoonse) akuswaangana a mwezi wa Ciloba.

Virgo, clothed with the sun, and the moon under her feet

Virgo: Eeci cilacitika mumwezi omwe lyoonse naakunkumuka masamu. Taakwe mucibalo , citondezya kuti eeci caamba Buzuba bwa Mwezi Mupya naa Mwaka Mupya. Aabo bataminina Mwezi Uuzulide bayeeme asyoonto mukuzuzikwa kwa (Ciyubunuzyo 12:1) liya nokusyuuka zisamu  pele bayakilide kaambo kabo amanjeezyeezya buyo.


Mu Ciyubunuzyo 12:1 kuli kukonkezya kwabulemu kuti ekklesia naa cikombelo cakasimpe mumisela yoonse cakaimvwi a Zuba, Mwezi a Nyenyezi kuti zijane Nsabata a mazuba Aasetekene, taakwe mucibalo eeci nokwaambwa kuti mukaintu wiimininna Buzuba bwa Mwezi Mupya nokuba matalikilo aMwaka mupya. Aabo babelesya Ciyubunuzyo 12 kuti mbumboni bwa nzila ya Mwezi Uuzulide yakubala ciindi, nokuba kuti balaa mizeezo mibotu pele balayungizya atala  kucibalo eeci akwaamba kuti kweezyeezya kwabo nkakasimpe.


1 Kaambo kamwi kakweezyeezya kuti Mwezi Uuzulide kunsaa maulu aankamu ya nyenyezi zya Virgo citondezya aatalikila mwaka mumulengalenga. Nkaambo kakuti cibaka aayelanina mazuba amasiku cinsensela kumbo nkokuti acalo eeci cicitika (liya nkamu ya Virgo noyiimvwi atalaa mwezi uuzulide) ayalo iyaa kusensela kumbo. Sunu eeci citola busena mu Mukubwekaangala nokuba kumatalikilo aKaanda kaniini. Muzyuulu zyobile zya myaka zyainda, eeci cakali kutola busena mumvwiki mumwezi wa Miyoba nokuba mu Mukubwekaangala. Kuti twaya kumbele zyuulu zyobile zyamyaka, eeci inga ciyoocitika kumamanino aamwezi wa Kaanda kanii nokuba mu Ganda Pati.

(4) Kutaminina: “ mu Intembauzyo 81:3 kulembedwe kuti mweembo wakeelede kulizyigwa Mwezi nuuzulide nkaambo ngo Mwezi Mupya.”

“Lizya impeta mwezi mupya watalika, muciindi cibikkidwe ambali [H3677], mubuzuba bwapobwe lyesu lyabulemu [H2282].” (Intembauzyo 81:3, KJV)

[H3677] (keh'-seh)- kuzwa ku H3680; zululila kwini naa mwezi uuzulide, nkokuti, pobwe zyamwezi ooyu:- (ciindi) cibikkidwe ambali. (Strong's Greek & Hebrew Dictionary)

[H2282] (khag)- eeli bbala lyaamba “pobwe licitwa mukweenda musinzo.” (The New Strong's Expanded Dictionary of Bible Words)

Kaambo kakutaminina ooku: Buzuba bwa Mwezi Mupya taakwe nobwiitwa kuti khag  mu Mangwalo. Bamwi bataminina nzila eeyi balati eeyi nzila tiiluleme akutondeka kuli Hosiya 2:11 a Ezekiya 45:17 , pele “myezi mipya” muzibalo eezi tazyaambwi kujatikizya Nsabata a khag. Nokuba kuti myezi Mipya niyakalikwiitwa kuti khag, mucibalo eeci kuli cisinkilila baabo bataminina kuti Intembauzyo 81:3 itondezya kuti mpeta yaali kulizyigwa Mwezi Kuuzulide nkaambo mpaatalikila Mwezi mupya: Mubwini Intembauzyo 81 yaamba kulonga kwabana Isirayeli kuzwa Egipita. Bupanduluzi bwini aawa inga bwaba bwakuti cibalo catatu caambilizya kuti mwezi uuzulide uleendelana a pobwe lya Pasika a Pobwe lya Cinka citakwe Bumena. (Isirayeli wakasolwedwa kuzwa mu Egipita masiku (Detronomo 16:1) mubuzuba butaanzi bwa Cinkwa citakwe Bumena (Myeelwe 33:3) muli bwa kkumi awosanwe.)

Bumboni buyumu kukazya Mwezi uuzulide kuti waambilizya Buzuba bwa Mwezi Mupya bulajanwa notuyandaula ciindi cini camapobwe. Mapobwe obile alacitika muli bwakkumi awosanwe bwamwezi. Pobwe lya Cinkwa citakwe Bumena a Pobwe lya Mavwuka. Mubwaabi bwabulemu Bwakwe, Yahuwah wakapa kuti aaya mapobwe aswaangane a Mwezi Uuzwide, kutegwa cuubaube kubantu Bakwe bali mulweendo. Taata wesu waluyando ngu Sikabumba uugaminina ncaamba, alimwi taakwe cimwiinda ambali. Kuti kayanda lweendo lwakusekelela pobwe kuti lucitwe, Ulapa kuti ciindi eeco cibe ciindi cibotu kubantu Bakwe. Tulabona muli ceeci kuti kwiina nayanda mapobwe kuti acitike mumupeyo. Aboobo, kuti naakali kubikkila maanu kuti alesye mapobwwe kucitika mu Mupeyo, nkokuti Wakabikkila maanu muluyando Lwakwe kulesya pobwe lya kweenda musinzo lili lyoonse liya mwezi kuuyanda kumanina kusiya.


1 Bamwi baamba kuti keh'seh, ibbala lizwa ku (H3680; kâsâh) lyeelede kusandulula kuti “mwezi uusisidwe” kutali “Mwezi uuzulide,” caambilizya kuti mpeta yeelede kulizyigwa mwezi nuusiya (mwezi waimpaina azuba) kuti waambilizye Buzuba bwa Mwezi Mupya, mubuzuba butobela. Eeyi nzila ilamvwana ayeeyi yaambwa amutwe wacibalo coonse eeci.

2 Kuti kwabelesyegwa nzila ya Mwezi Uuzulide, Nsabata yabili mumwezi uli oonse, kubikkilizya a Nsabata zipati amapowe aa Cinkwa Citakwe  Bumena a Pobwe lya Mavwuka, inga anooli mumusinze uusiya nokwiina mwezi pe.

Mwezi Mupya: Chodesh (H2320)

Ibbala lya CiHebrayo lisandululwa kuti “mwezi mupya” ngu chodesh [H2320]. Lizwa kubbala chadash [H2318], lyalo eeli lyaamba kuti “kuba cintu cipya, kuyakulula, kubambulula.”

Kaambo kajanika munzila yakubelesya Mwezi uuzulide kuti ngo Mwezi Mupya, nkakuti ooyu mwezi kutalikila buzuba butaanzi, uyaa buzimaana, kutali kuyakululwa. Liya mwezi nuuzulide, mpeenya ulatalika kuyaa kuzimaana. Eeci caamba kuti akataa mangolezya aa Mwezi Mupya abuzuba butobela bwiita kuti Buzuba bwa Mwezi Mupya,” mwezi utalikide kale kuyaabuzimaana, alimwi uyakumbele kuzimaana kusikila akataa mwezi, wainda aawo ulatalika alimwi kuyaa kumweka. Eeyi nzila taakwe aaniini mpiikonzyana aciiminina bbala lya chodesh/chadash.

Kwaandaanya Mazuba kutobezya bulangika Zibeela zya Mwezi

Cimwi cakulangisya aawa ncakuti kuti kamubelesya nzila ya Mwezi Uuzulide kutalika mwezi kuti kunooli buzuba naa mazuba obile aatakwe mumuni akataamwezi, nkokuti zibeela zya mwezi tazikonzi kubelesyegwa kujana Nsabata munzila eeyi. Zibeela zyamwezi munzila eeyi tazyeendelani amulimo wabulemu wamwezi, eeci caamba kuti mwezi tuukonzyi kupima mazuba kwiinda muzibeela zyawo, eeci ncintu citakonzyi kucitika.


1 Amulangisye kuti mwezi ulakonzya kulibonya aanga ulizulide kwiinda buzuba bomwe mumwezi. Eeci inga cakatazya bantu balangilizya mwezi kuti bazyibe eei mwezi uuzulide nuusika.

Nokuba kuti kuli zibalo azimwi nzyobaamba bantu babelesya Mwezi Uuzilide kutalika kubala mwezi, pele zyoonse eezi manjezyeezya biyo aakusoleka kupa bumboni bwakutabilila mizeezo yabo kutali bwaamba Mangwalo pe. Kwiina pe abumboni kugwasyilizya nzila ya Mwezi Uuzulide kuti njenzila atalikila mwezi.

 

• Mwezi Mutaanzi Kulibonya Mbuli Kapapa: Kusanyangula Bumboni bwa Misela (Amutyanke aawa kuti mujule zinji.)

Kuli cintu comwe cili masimpe; nzila yaali kubelesyegwa muciindi ca Yahushua kujana Buzuba bwa Mwezi Mupya njiyaaluleme. Taakwe mu Cizuminano Cipya citondezya kuti kwaali kuzwangana kujatizya lyaalikuba Nsabata a Mazuba aaMapobwe. Eeci caambilizya kuti, nzila yaali kubelesyegwa, yaali luleme, mbuli mbwaakazumizyide Yahushua.

Bantu banji bajatikizya kwaamba tulengwa twaba Juuda twakwaamba mumajwi buyo (nkokuti bbuku lya Talmud lyaku Bbabbuloni) kuti mbobumboni bwakuti mwezi uulibonya mbuli kapapa waali kubelesyegwa muciindi ca Yahushua kujana Buzuba bwa Mwezi Mupya. Ino bbuku lya Talmud inga twalisyoma na? Hena inga twapegwa cileleko cizwa kujulu kuti twasowa zyoonse akutambula twaambo buyo twabantu balaa zilengwa zyaba Falisi?

Babylonian Talmud

Ibbuku lya Talmud lilaazibeela zyobile:(1) Mishna: cibeela citaanzi kulembwa ca zilengwa zyaba Juuda, mumwaka 220 kazyedwe Kristu; (2) Gemara: ibbuku ba Rabbi mobaamba zimwi zijatikizya bbuku lya Mishnah lyaalembwa mumwaka 500 kazyedwe Kristu. Eeli bbuku lijisi milawo amilazyo iijatikizya mbobaali kuvwuntauzya bakamboni kuti bazyibe naa mwezi mupya wabonwa ncobeni. Mukonzyano:

“Aaba batobela tabeelede kuba bakamboni basyomwa: bauma njuka, balungila muulo atalaa zikwelete, bavwubi bankwilimba, balima mumwaka wa Nsabata, a bazike. Ooyu ngomulawo: Bumboni boonse butatambuliki kuzwa kubakaintu mbweenya akuli baaba baambwa kale atala aawa.... Kufumbwa (bakamboni) nobeelede kuba mumusinzo sikati amasiku, cilizumizidwe kutyola mulawo wa Nsabata mukweenda musinzo ooyo, kutegwa bape bumboni kuti naa mwezi walibonya.” (Babyloniana Talmud, Section Moed, Rosh Hashana, Chapter I, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Talmud/rh1.html)

Amulangisye: Eeci caambwa atalaa aawa tacikwe maanu kutobezya mbuli kkalenda lyamwezi azuba lyamu Bbaibbele. Mwezi uuliboya mbuli kapapa inga niwaafuma kubonwa kumangolezya aa Nsabata icaalizya kubelesya nzila ya mwezi mutaanzi kulibonya mbuli kapapa (mubuzuba bwa makumi obile afuka.) Nkabela tacikwe maanu kulekela muntu nabani kuti abweze musinzo mu Nsabata kutegwa ape bumboni bwakubona mwezi kakuli ciindi tacina sika cakuti ulibonye. Ibbuku lya Talmud, nokuba kuti talikaki kkalenda lya Bbaibbele, pele likulwaizya nzila zina Bbabbuloni zyakubala ciindi (kuzwa kumabbililo aazuba kusikila kumabbililo ngamazuba) anzila zyakkalenda lyabatamuzyi Yahuwah (mbuli Nsabata ya Mujibelo).

“Kwakali nkuta mpati mu Jerusalema yiitwa kuti Ya'azeq, oomo bakamboni boonse mubaali kuswaanina akusanyangulwa a Ben Din. Mapobwe akali kusekelelwa oomo kutegwa bakulwaizye bakamboni kuti kabasikasika.... Ino mbubuti bakamboni mbubaali kusanyangulwa? Kutaanguna bobile, mupati akati kabo waali mutaanzi kuvwiila mubuzyo wakuti: Kotwaambila mbuwaali kulangika mwezi; hena waali kumbele naa musyule lya zuba? Hena waali kunyika naa kumusanza lya zuba? Waali atala bulamfu buti kuzwa kugoko? Wakacengeme kubbazu lili? Wakakwazeme bulamfu buti? Kuti naa kamboni wavwiila kuti mwezi waali kumbele lya zuba, bumboni bwakwe bwaanyina mulimo. Kuzwa waawo bakaita kamboni muce akumubuzya; kuti bumboni bwabo kabukonzyana, bwaali kuzuminwa kuti bulondokede; bamwi boonse bakaceede baali kubuzyigwa mibuzyo myuubauba, kutali kuti bumboni bwabo bwaanyina mulimo pele mukulesya kuti batayaamuki kabatyompedwe...(Babylonian Talmud, Section Moed, Rosh Hashana, Chapter II, http://www.jewishvirtulallibrary.org/jsource/Talmud/rh2.html)

“R. Gamaliel waajisi bbwe lipapalele, kuzyuli lyakwe, lilembedwe zibeela lya mwezi ziindene, eezyo nzyaakali kutondezya kubantu batuba , kumwi kaamba kuti: Hena mwaubona mwezi kuulibonya mbuli ceeci naa eeci?” (Ibid.)

Bbuku lya Talmud lilazumizya nzila zitajanwi mu Bbaibbele. Mukonzyano:

Ziindi zyone aatalikilwa mwaka- “Kwaali Mazuba Aatalisya mwaka one, butaanzi butegwa Nisani bwa (kutanta kujulu kwa) bami akuzingulusya mapobwe; butaanzi bwa Elul bwakupeda kwakkumi muŋombe, pele kujatikizya bwaamba R. Eliezer a R. Simeon, bwaali butaanzi bwa Tishri. Butaanzi bwa Tishiri mbubwaatalisya myaka, myaka ya Nsabata apobwe lisika mumyaka makumi osanwe, kusyanga zisamu azisyu mani. Butaanzi bwa Shebhat bwaali Mwaka Mupya wa zisamu, mbokwaambwa mucikolo ca Shammai; pele cikolo ca Hillel cakali kwaamba kuti muuli bwakkumi awosanwe bwamwezi ngoonya ooyu.” [Amulangisye: mazina aana Bbabbuloni ngaapedwe myezi.] (http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Talmud/rh1.html)

Nsabata ya Mujibelo (iibalwa kuzwa kumangolezya kusikila kumabbililo aazuba aatobela) – Ba Rabbi bakayiisya kuti: Kwiina naba omwe weelede kutumina lugwalo kwiinda mubantu bana masi muli bwasanu pele ccita kuti walunga muulo wakutumina. Kuti taakalunga muulo ooyo, Beth Shamai waamba kuti teelede kutumina, pele ccita kuti ooyo mutumwa kajisi ciindi cakusika nkwaatuminwa (kalitana bbila zuba); pele Beth Hillel walo ulomya kwaamba kuti: Ulakonzya kutuma umwi uujisi ciindi cakusika kuŋanda ili munsaa bwaanda aamanina munzi ooko nkwaatuminwa kutola lugwalo.” (Babylonian Talmud, Section Moed, Shabbat, Chapter II, http://www.jewishvirtuallibrary.org/source/Talmud/shabbat1.html)

Hena Nsabata ya Mujibelo (kuzwa kumangolezya mulibwasanu kusikila kumabbililo aazuba Mujibelo) njeyaali kutobelwa abasyomeka ba Yahuwah muciindi camilimo yokwa Yahushua  anyika? Nee, peepe ,Nee. Mangwalo alisalazide kuti kkalenda lya Yahuwah litobela mwezi azuba antoomwe, alimwi buzuba bwa Bbaibbele butalikila kubucedo, kutali kumangolezya. Nsabata ya Mujibelo iitali ya Bbaibbele, yaatalika kutobelwa abalembi babbuku Talmud kawiindide musela mutaanzi kazyedwe Kristu, eeyi yaali nzila yabana Bbabbuloni yakutalikila buzuba kumabbililo aazuba kutali ya Bbaibbele. Aaka kaambo takakonzyi kuyumya kwaambwa. Tulizyi kabotu kuti nzila zinji zitali zya Bbaibbele zyakatalika kutobelwa kaindide Kristu, pele mbeenya balembi banzila eezi mbabaalemba akuti Mwezi Mupya waali kutalikwa mwezi mutaanzi walibonya mbuli kapapa. Taciboneki kuba cintu ceelede kutobezya nzila yakubala mwezi uulibonya mbuli kapapa (musela uluulwa) kakuli mbeenya aaba balembi ba Talmud mbibaalemba zintu zikazyanya aziiyo ziluleme zya Mangwalo. Lino casalala kuti Talmud teesyi bbuku lisyomeka kutondezya nzila yabuvwubi bwini bwaba Juuda muciindi camulimo wa Yahushua.

Ibbuku lya Talmud lyaku Bbabbuloni, kujatikizya bwaamba ba rabbi baalilemba, lyeelede kutobelwa kwiinda Bbaibbele!

“Kulilembedwe mu [Mukambausi 12:12]:... Eeci caamba kuti: “Mwanaangu, kocennjela mukutobela milawo yaba rabbi (kwiinda ya Bbaibbele); nkaambo nokuba kuti milawo ya Bbaibbele kanjikanji ilakkomanya akuyoosya.. . . pele milawo yaba rabbi, kuti wiityola, iletela kusubulwa kupati.” (The Babylonian Talmud, Section Moed, Erubin 21b, Chapter II, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Talmud/eruvin2.html)

Mu Talmud kusangene mulongo wazintu zizumizidwe azikasidwe kucitwa muNsabata- kutobezya bwaamba ba rabbi. Eeli buuku lijisi tulengwa twaabikkwa aba Falisi. Inga twapa bulemu nzi kubbuku lyamusyobo ooyu ligeme atulengwa twabaabo baakaka Mumuni wanyika, Mwanaa Mbelele ookwa Yahuwah?

“Mpoonya kwakeza kuli Yahushua balembi aba Falisi, baali ku Jelusalema, kaamba kuti, Nkaambo nzi basikwiiya bako ncobalubizyila zilengwa zyaba silutwe? Nkaambo tabasambi mumaanza aabo nobalya cinkwa. Pele wakabavwiila kuti, Nkaambo nzi ncomutyola mulawo wa Elohim muzilengwa zyenu?” ( Mateyo 15:1-3 RNKJV)

Tatweelede kupa bulemu buteelede kuzilengwa. Nokuba kuti tazyiba makani oonse aayelede kuzyibwa liya notuvwuntauzya kasimpe, lyoonse tweelede kuzyiba kuti ino aaka kaambo kazwa kuli, akupa bulemu ooko nkokazyila kasimpe kabumboni aako, nokuba kuti takeendelani amanjezyeezya eesu.

Balembi bamisela banji, mabbuku aapandulula mabala, amabbuku aapandulula Bbaibbele apa bumboni kuti mwezi wamu Bbaibbele waali kutalikila liya mwezi walibonya mbuli kapapa, pele taakwe noliba lyomwe akataa mabbuku aaya lipa bumboni bwini bugwasyilizya ncaamba. Kubonekaanga kanjikanji mabbuku aaya ayeeme azilengwa, mbuli balembi bawo mbobazumina mu Universal Jewish Encyclopedia.

“Mpasyoonto aazibidwe bwakubamba kkalenda kusikila musela wabili katanazyalwa Kristu, kufumbwa nokupegwa busanduluzi bwa cilengwa caali kucitwa, caalembedwe boobu: Mubuzuba bwamakumi otatwe bwamwezi nkamu yakaswaana kuti itambule bumboni bwabalangizi kuti baubona mwezi mupya. Kuti naa bakamboni bobile bakajanwa kababeendelana mubumboni bwabo mubuzuba oobo, mbweenya buzuba oobo eeyi nkamu yakabwaambilizya kuti mwezi mupya watalika...Kuti kakwiina bakamboni baasikide, mwezi mupya waali kutalikwa buzuba butobela bwamakumi otatwe.” (Universal Jewish Encyclopedia, p.632)

Kaambo keni nkaaka. Mbuli basikwiiya bankutwe ba Bbaibbele, tatweelede kuyakila lusyomo lwesu atalaa zilengwa zyaba Juuda akubungilila bumboni bumwi boonse akubulyatila kunsaa maulu.Tweelede kulisungula lwesu tobeni mumipailo kuti lyoonse katwiiminina bumboni bwini bwamasimpe, kufumbwa nkobututola.

1 Bamwi beezyeezya kuti cilengwa cina Bbabbuloni cakubamba Nsabata ya Mujibelo akutalika buzuba kumabbililo aazuba kuti caayiigwa aba Juuda mubuzike bwabo ku Bbabbuloni. Cilakonzyeka kuba masimpe eeci. Nokuba boobo, tulizyi masimpe  kuti Yahushua taakazumizya eeci nokuba zilengwa zimwi zitali zya Bbaibbele. Kaambo keni aawa nkakuti zintu zyaalembwa mubbuku  lya Talmud tazikonzyi kusyomwa kwaamba bwini bwaali bupaizi bwaba Juuda muciindi camulimo wa Yahushua anyika. Aboobo tatukonzyi kuyaama a bbuku lya Talmud, kuti tulomye kutabilila akubweza nzila yakutalika kubala liya mwezi walibonya mbuli kapapa. 


Cakumaninizya bakwesu,
"Amusinizye zyintu zyoonse; amukakatile kucintu cibotu."
(1 Batesalonika. 5:21, KJV)