Print

Ino Mwezi Wakalengwa lili? Hena bulaa Makani buzuba Niwaalengwa?

Kkalenda lya Mulengi liyeeme aMwezi aZuba, mbuli bwaamba Mangwalo. Mbuli ŋunzuunzu akukkomanina kkalenda lyamasimpe eeli mbokuyaa kukomena, mbweenya buyo atwaambo twabufubafuba tukazyanya akkalenda eeli. Ino ndilili Mwezi niwaalengwa ncobeni alimwi hena eeci inga canyonganya mumuni Wakujulu ooyu kubamba ciindi? Hena inga twasyoma ncobeni busongo anzila yakabikkwa ku Matalikilo? Atuyandaule lino.

boy playing with cars

Mukuyandisya cisobano cabuzuba niiwa kapati mvwula kutegwa bana batakkalikili bakasobanine anze kuzwa muŋanda, Alex aSophia, bakalilongela mucimbayambaya abazyali babo kabaya kucintoolo cipati camyootokala kuti bakalangilizye mbobabamba myootokala  azimwi zicitka ooko. Mukwasyi ooyu wakainda maganda manjaanji oomo mwaayobwedwe zibeela zyamyootokala amavwili. Bakanjila mucibambilo camyootokala cipati alimwi ceebeka, bakalangilizya kabalakeme eelyo mancini mapati ababelesi batonkomene muluzyibo nibaatalika kukobaika zibeelabeela ziteebeki, mpoonya asyoonto syoonto pele mukutobezyanya cabunkutwe, cibeela comwe comwe cakaswaanganyigwa antoomwe akubamba mootokala. Cibeela comwe comwe nicaabikkwa mucibaka caco, Alex wakalibilika. Cintu ncaakali kuyandisya akataa myootokala yakwe yakusobanya, akali mavwili aayo aakali kutizyaanya myootokala eeyo ansi lya munkicini. Alex wakabuzya bawisi kuti, “Ino alikuli mavwili?I no inga eeyi myootokala yaunka buti kuli koonse?” “Kokkazyika camba,” bakamwiingula bawisi. “Bayaka myootokala balijisi kale makanze aciindi cini ncobeelede kuswaanganya zibeela zyoonse. Ndasyoma zyoonse inga baziswaanganya muciindi ceelede.” Alex taakaninga mvwisya kabotu pe. Mumeso aakwe walo waabwene kuti mavwili cakali cintu ciyandika kapati. Wakakulwaizya bamukwasyi wakwe kuti baye kumbelaa mulongo ooko kuli myootokala iimanide kale kubambwa. Sophia a Alex bobile bakalilila kuti babwezegwe mumaanza aabazyali babo kutegwa balangile ataala lukwakwa kumamanino aamulongo ooyo. Mpoonya bakasika! Myootokala iilibotela, iimwekamweka yakali kukunkulika kuzwa mumulongo wakubambwa...kiijisi mavwili! “Mavwiliiii!” Alex waakankamuka. Wakamvwa kabotu kubona kuti mavwili akalibikkidwe muzyibaka zyawo amyootokala. “Alimwi mulizyi?” Bazyali ba banaaba bakaamba kumwi kabamwetamweta. “Uulya uli waalya mootokala nguwesu!” Alex a Sophia bakakwiila cakukkomana kabasekelela! Cakali cintu cikondelezya kubona mootokala wabo mupya kuubambwa! Bakali kunooibaluka buzuba oobo kusikila lyoonse mane do kutamani.

Mukaano aaka, tulabona Alexa mbwaakali kuyandisya kuzyiba akusyoma muli baabo bayaka myootokala. Kuli nguwe, mavwili akali kuyandika kuba ngaataanguna kubikkwa; nokuba boobo, bayaka myootokala bakalaa makanze anzila yakubamba mootokala. Kuti basyaazyibwene baanyika kabakonzya kwaanza akuyaka mootokala, hena inga tiitwasyoma makanze aaTaata wesu wakujulu anzila eeyoo njaakabikka mumvwiki ya Kumalengelo?

Kuli kaambo kabelesyegwa kanjikanji  aako kakazya kkalenda lya Mulengi litobezya Mwezi Azuba, aako kaambo kasozya kwaamba kuti nkaambo Mwezi tiiwakalengwa, nanka tiwaaninga pegwa mulimo wakubelesyegwa 1, kusikila buzuba bwane bwa Malengelo, nkokuti tuukonzyi kubaa mulimo mupati mukkalenda lya Mulengi, kapati kujatikizya kuzinguluka kwa mvwiki. Nokuba kuti bamwi bakazya kasimpe aaka balafwamba kweezyeezya mumusyobo ooyu kuti “mbobumboni” bukazya Kkalenda litobezya mwezi-azuba, pele kuti twalomya kulangisya kweezyeezya ooku inga twalibonena bufubafuba buli mumo.

Taata wesu Wakujulu ngo Mulengi wazintu zyoonse zibikkidwe mubunkutwe mumasena mozibede, zyoonse eezyo zilaa kaambo kakubwene, amilazyo yeendelezya mulengalenga wesu weebeka. Tulabona busongo buli munzila nzyaakabikka kuzwa kumvwiki ya Malengelo ku Matalikilo. Walo wakatalika kulenga kakunyina cintu nociba comwe, akulenga zyoonse muciindi ceelede cimwi acimwi mumulongo wakulenga zintu. Walo naatakalenga Adamu a Eva mubuzuba butaanzi nkaambo bakeelede , “kuzyalana akuzuzya nyika akwiilela, akulela atalaa nswi zyamulwizi abayuni bamujulu acintu cili coonse cipona ceendeenda atalaa nyika.” Kunyina cakaliko mubuzuba butaanzi eeco ncibaali kunga balela nokuba kweendelezya; Nyika yakanyina bubambe alimwi yakanyina akantu pe.” Aboobo, bakalengwa eelyo cikkalilo cabo nicaamanide kale kulengwa, atwalo tusamu abanyama bakeelede kukomena akuzyalana. Atulange kutobelanya mbwaakalenga zintu Yahuwah mubuzuba butaanzi, bwabili, abwatatu kuti tubone mbwaayendelana abuzuba bwane, bwasanu abwacisambomwe.

Cilitondezyedwe munzila iisalala kuti Yahuwah wakalenga akubambulula Cikkalilo caanyika mpoonya wakacizuzya zintu zipona. Yahuwah...

Buzuba butaanzi: Wakalenga Mumuni- musinze wakazandulwa. Mbo Buzuba a Busiku butaanzi.

Buzuba bwabili: Wakaandaanya meenda aakavwumbide nyika (wakalenga mulengalenga).

Buzuba Bwatatu: Wakabunganya meenda aakali atalaa Nyika mubusena bomwe, akulenga nyika njumu: wakiibikka

Ambaakani ya Malengelo aawo, kulibonya kuti nyika yaali kukonzya kutabilila buumi bwabanyama. Mubusongo Bwakwe buteeli, Yahuwah wakaya kumbele kubambilila nyika yesu iilibotela.

Buzuba bwane: Mimuni yobile mipati, iZuba a Mwezi, zyakalengwa akupegwa milimo yazyo akubikkwa mumasena aalondwedwe mozyeelela kukkalila. Mulimo wazyo wakubamba ciindi akutondezya ziindi zyakukomba, wakapandululwa:

“...alimwi ayibe zitondezyo, zitondezya ciindi camwaka [H4150], amazuba, amyaka.” (Matalikilo 1:14)

H4150: “Mo'ed ndibbala libelesyegwa kwaamba mbungano zyabupaizi zyoonse. Lyakayeeme kapati acivwuka cini cakupailila. . . .[Yahuwah] wakaswaangana a Isilayeli oomo kutegwa abayubunwide kuyanda Kwakwe. Ndibbala libelesyegwa kanjikanji mukwaamba mbungano zyakupaila ...zyabantu bokwa [Yahuwah].” (“Lexical aids to the Old Testament,” Hebrew-Greek Key Word study Bible, p.1626.)

Mpampawo aawa Mulengi mpaakabikkila zibambyo zyaciindi mumulengalenga. Kuyungizya akutondezya ziindi zyakukomba, Mozesi wakalemba acimwi ceelede kucitwa amimuni yamujulu eeyo,

“kweendelezya buzuba abusiku, akwaandaanya mumuni kuzwa kumusinze.” (Matalikilo 1:18)

Eeci caambwa waawa, nkwiinduluka kwaamba ceeco cakaambwa kumatalikilo mu Buzuba Butaanzi- kwaandaanya Mumuni a Musinze. Aaka nkaambo kapati. Aawa mpampawo Walo mpaakabikkila “mavwili amoootokala” mukkalenda Lyakwe, kweendelanya buli kaano nkotwamvwa kale. Aawa cilalibonya kuti Zuba a Mwezi zyakalilengedwe kale akubeleka mulimo wakuyanda kwa Simalelo , nkaambo zyakali kwaandaanya mumuni kuzwa kumusinze, buzuba kuzwa kubusiku (muziindi zyamazuba otatwe kabutaninga sika Buzuba bwane. Eeci ncecilibonya kapati kuti twalangisya mabala aaci Hebulayo ngabelesya Mozesi eelyo nalemba zibalo. (H6213). (tulaboola aakale kukaambo aaka alimwi.)

Buzuba bwasanu: Wakazuzya lwizi azintu zilaa buumi, akuzuzya majulu amisyobo yabayuni bauluka boonse. Amulange kuti mu Buzuba bwasanu Wakazuzya zintu zilaa buumi muli mumasena aayo ngaakaandaanya mubuzuba Bwabili bwa Malengelo.

Buzuba bwacisambomwe: Mubuzuba bucaalizya bwa Malengelo, Yahuwah wakiizuzya nyika njumu abanyama bakalaba alimwi mpoonya wakalenga Mwaalumi a Mukaintu. Aaba bakeelede kubaa mazyalane akuzuzya nyika akubambilila zilengwa leza zyoonse. Amubone mu Buzuba bwa cisambomwe Walo mbwaakazuzya nyika eeyo njaakalazyika mubuzuba Bwatatu.

Kupiluka musyule kasyoonto...

Buzuba Butaanzi

Buzuba Bwane

 Day 1 and Day 4 of Creation

Buzuba Bwabili

Buzuba Bwasanu

Day 2 and Day 5 of Creation

Buzuba Bwatatu

Buzuba Bwacisambomwe

Day 3 and Day 6 of Creation

Hena tacili cintu cikondelezya kuti cilikke cintu ncaakalenga mu Buzuba Bwane cakali ciindi? Mubuzuba Bwane, kweendelanya bwaamba Matalikilo 1:14, mimuni yamujulu yakapewa mulimo wayo wakubamba akubala ciindi ca kkalenda. Kuyungizya aawo, amubone kuti kunyina cintu (cizumi cizyibidwe) cakalengwa kusikila milazyo yakkalenda niyaamanizya kubikkwa. Mozesi taakalemba mvwiki yamwezi ooyo mu Matalikilo 1 pele swebo inga tweezyeezya kuti eeyo mvwiki yakali boobu:

Lunar Solar Calendar

Kuya kumbele kuzubulula mundando wazintu zyaacitika mu Mvwiki ya Malengelo, mbuli mbutwamvwa kale, izuba, mwezi, anyenyezi (azintu zyoonse zili mumulengalenga) zyakalengwa mu Matalikilo 1:1. Oolu lusyomo lulayumya kujanwa kuti twamvwuntauzya cilembedwe caambilizya Malengelo. Nceeci nkamu ya WLC nciisyoma kuti ncencico Mangwalo ncaasoleka kwaamba:

“Kumatalikilo Elohimu wakalenga julu anyika.” (Matalikilo 1:1) (kusanganya a zuba, mwezi, anyenyezi, eezyo zikkala mumajulu).

Ibbala lyakuti “wakalenga” aawa ndyakuti bara [H1254). Musyobo ngolibelesyegwa mubbuku lya Matalikilo 1 uboneka kwaamba kulenga ncobeni cimwi cintu, mbuli kulenga kakunyina kuzwa kucintu cili coonse. Eeli bbala libelesyegwa buyo ziindi zyosanwe mucibalo ca Matalikilo 1: (1) “...wakalenga majulu anyika.” (2)”wakalenga ba zenimutendu...” (3) “...wakalenga muntu mucinkonzya Cakwe...” (4) “...wakamulenga Walo; mwaalumi amwanakazi (5) wakabalenga balo.”

Ibbala alimwi lisanduludwe kuti “wakabamba” mubbuku lya Matalikilo lyoonse ndibbala lyakuti asah (H6213). Eeli bbala lyaamba “kucita cintu nanka kubamba, munzila imwi nkokwaamba kuti: kumanizya kubamba, kusumpuka, kupa mulimo, ...”2 Eeli bbala, mucibalo citaanzi ca Matalikilo, libonekaanga liiminina kusumpula naa kuyungizya atalaa cintu cilengedwe kale, naa kupa mulimo kucintu cimwi. Ngooyu mukonzyanyo: Yahuwah “wakabamba” (H6213) mulengalenga kwiinda mukwaandaanya meenda aayo aakaliko kale; Walo “wakabamba” (H6213) mimuni mipati yobile.” Intembauzyo 104 niiyinduluka kwaamba mundando wazintu mbuzyaalengwa mumvwiki ya Matalikilo, ibelesya bbala ndyeenya ndyabelesya awalo Mozesi mu Matalikilo 1:16; pele oomo libelesyedwe kuti “wakapa mulimo.”

Wakapa mwezi mulimo (H6213) wakubamba ziindi zyakukomba [mo'ed].” Intembauzyo 104:19

Ooku kuteelela boobu kumunika Matalikilo 1:1, ibuzuba butaanzi bwa Malengelo. “Akube mumuni” mu “Buzuba butaanzi”, aawa mpaakatalikila kubala kwazuba, alimwi eeci ncecitusalazyila mbokunga kwaba mazuba aabalwa bomwe bomwe (aajisi mumuni / amusinze waandeene) kabutaninga sika “Buzuba bwane.” Izuba nilyaatalika kubala mu “Buzuba Butaanzi” ncecintu cipandulula mbokwaali buzuba (H3117- yom: “kukasaala; ibuzuba”) abusiku kabutaninga sika “Buzuba Bwane.” Izuba, mwezi a nyenyezi “zyakapegwa mulimo” mukkalenda lyabulemu mu “Buzuba Bwane.” Nokuba boobo, “zyakalengwa” (bara – H1254) kumatalikilo mbuli mbokulembedwe kuti “Elohimu wakalenga majulu...” (Matalikilo 1:1).

Kuyeeya kuti Yahuwah wakacileelede kupa mulimo ku Zuba aMwezi mubuzuba Butaanzi akuti eezi tazikonzyi kubelesyegwa mu Kkalenda lyakwe, taali maanu aakkwene aaya pe. Walo ulasalazya kutondezya kuti Zuba a Mwezi nzya, “zitondezyo aziindi zyakukomba [mo'edim], alimwi amazuba amyaka,” (Matalikilo 1:14) alimwi kuli bumboni buyumu bwa Mwezi mu Ntembauzyo 104:19, “Walo wakapa mwezi mulimo wakutondezya ziindi zyakukomba [mo'ed]: izuba lilizyi ciindi ncolyeelede kubbila.” Mwezi Mupya mbuzuba ncobeni bwakukomba mu Mangwalo woonse. Amulange Myeelwe 29:6, 2 Bami 4:23, Intembauzyo 81:3, Izaya 66:23, Ezekiya 46:1-6, a Amosi 8:5.3

Bunji bwabantu bamazubaano, ncuubauba kuli mbabo kubelesya kkalenda litobezya zuba lilikke nokuba kuti zuba tilyaapegwa mulimo kusikila mubuzuba bwane. Nkaambo nzi Mwezi ncuunga wabula mulimo mu kkalenda, kapati mukusalazyilwa kuli mu Ntembauzyo 104:19?

Wakapa mwezi mulimo wakutondezya ziindi zyakukomba; Izuba lilizyi ciindi ncolyeelede kubbila.

Ooku kukazya kwamusyobo ooyu nkuupaupa buyo ameso. Kunyina ampokwiimvwi kapati eelyo notubona kuzwa mu Mangwalo kuti Zuba aMwezi zyakalengwa mu Matalikilo 1:1.

Kucenka buyo ciindi citaanzi, bantu bamwi babona kuti kukazya kuti Mwezi tiiwakapegwa mulimo mubuzuba butaanzi kutegwa utabelesyegwi mu Kkalenda Lyakwe, kuti muzeezo wamaanu. Nokuba boobo, Mangwalo atondezya cintu ciindene amuzeezo ooyo. Mwezi wakali alimwi icibelesyegwa kutondezya ziindi zya Mbungano  Zyakwe Zisetekene, ziindi zyakukomba, aboobo awalo ncibeela ca Kkalenda Lyakwe. Mwezi uli mbuli Kkalenda litakonzyi kwaatulwa mumajulu. Aatembabulwe Yahuwah, lino alyoonse kutamani, nkaambo ka makanze Aakwe aalondokede, busongo Bwakwe, bwaabi Bwakwe mukutupa Kkalenda Lyakwe lili mumulengalenga libotu alimwi litamani!


Tulasanganya abbala lya “kupa mulimo” nkaambo nkocili cibaka mumulaka waci Hebulayo wakusanganya Zuba aMwei kuti zyakalisanganyidwe mukwiita kuti kube Mumuni mubuzuba butaanzi bwa Malengelo, alimwi zyakapegwa masena  amilimo yazyo muli bwane bwa Malengelo.

2 Strong's Dictionary

3 Myeelwe 29:6 ambali lya cituuzyo cakuumpa amaila aakutuuzya mu Mwezi Mupya, kwakali cituuzyo cakuumpa amaila aaco, azituuzyo zyakunywa, kweendelanya aziindi zyakupaila, mbuli kununkilila kulweela, cituuzyo cicitwa amulilo kuli Yahuwah.

2 Bami 4:23 Nkabela wakati, “Nkaambo nzi webo ncounkila kuli nguwe sunu? Tabuli buzuba bwa Mwezi Mupya nokuba bwa Nsabata.” Walo wakati, “Cilikabotu.”

Intembauzyo 81:3 Kolizya impeta aciindi ca Mwezi Mupya, acindi ca Mwezi uuzwide, aciindi capobwe lyesu lisetekene.

Izaya 66:23 Alimwi ciyoocitika Kuti kuzwa ku Mwezi Mupya umwi kuya kuli umwi, Alimwi kuzwa ku Nsabata yomwe kuya kuli imwi, Bantu boonse beelede kuboola akukomba kunembo Lyangu,” mbwaamba Yahuwah.

Ezekiya 46:1 'Mboobu mbwaamba Yahuwah Elohimu: “Mulyango wankota iili mukati iilangide kujwe unoojedwe kwamazuba aamilimo aali cisambomwe; pele mubuzuba bwa Nsabata weelede kujulwa, alimwi mubuzuba bwa Mwezi Mupya weelede kujulwa.

Ezekiya 46:6 Mubuzuba bwa Mwezi Mupya unooli mucende  uutajisi kabata, bana bambelele bali cisambomwe, amugutu; tabeelede kubaa kabata.

Hosiya 5:7 Bakamucitila zyabumpelenge Yahuwah, Nkaambo bakazyala bana bakomba mituni. Lino Mwezi Mupya uyoobanyonyoona amazyalane aabo.

Amosi 8:5 Kabaamba kuti: “Ndilili Mwezi Mupya nuutiyinde, Kutegwa swebo tuuzye maila? Ansabata ilamana lili, Kutegwa tusambale mpunga. Katucesya efa akukomezya shekeli, akubeena kwiinda mukupindaula zikkelo.