Print

Mweengwe Wakubalila Mazuba Wakacinca: Hena Nsabata Tiiyakacincwa?

Muli Bwane, Nalupale 29, 2011, nsumbu ya Samoa aya Tokelau zyakataalukila kucooko cakumbo eeco cili kumbele mukubalila ciindi, bakalanduka Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika. Bakasotoka buzuba bomwe Bwasanu , Nalupale 30th, oobo bwakali kuzya mubuzuba butobela akubwaamba kuti bwaba Mujibelo, Nalupale 31st, 2011. Kwakanyina buzuba Bwasanu bwakatobela ku Samoa aku Tokelau.

Eeci cakacitilwa boobo nkaambo buyo kuti makwebo abeendele kabotu. Nsumbu ya Samoa yuulana makwebo azisi zili munsi lyayo zya Australia, New Zealand, a China. Lino mbwiili “musyule” kubalila ciindi kusyule lya masi aali munsi lyayo kwa buzuba bomwe, cisi cakali munsimunsi kapati cakagwisya mazuba obile (bwa Muvwulo a Bwasanu) kuzwa muvwiki yomwe.

Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika
http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-16351377

Nokuba kuti bunji bwabantu baku Samoa bakakkomanina kucinca ooku, pele aayo mazuba aakasotokwa aletela Banakristu penzi kapati aabo basyoma kuti mvwiki yakali kuzinguluka lyoonse kakwiina kulekezya kuzwa ku Malengelo, aboobo beelede kukomba mumazuba aasimpidwe mumvwiki eeyo. Ncintu ciyandika kapati kukomba mubuzuba bugaminina mumvwiki, pele kuzimaanya buzuba bomwe mu kkalenda cileta tunji.

Masimpe ngakuti, Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika ncintu cakabambwa aamuntu. Mweengwe uuzelauka mulwaanje lwa Pacifiki alimwi wakacincululwa ziindi zinjaanji mumyaka yakainda..

Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika mweengwe wakweezyeezya buyo mumutwe waandaanya mazuba obile aatobelana mukkalenda. Aboobo buzuba buli kucooko cili Kujwe, kulumwesyi lya mweengwe ooyo lyoonse buzuba buli kumbele lya cooko ca Kumbo kwa buzuba bukkwene bomwe. Eeci cakaanzwa buyo mukuyanda kweendelanya makwebo akataa masi pele tuuli mulawo wacisi nociba comwe atalaa nyika pe.

Kakwiina Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika, bantu beenda misinzo nobatozya kumbo inga baakujana kuti eelyo nobapiluka kuminzi yabo, kwainda kale buzuba bomwe kwiinda mbobanga bayeeyela nokuba kuti kabalomya kubala mawoola akubalila mazuba woonse. Eeci ncecintu caacitikila sibwato Magellan abasibwatonyina eelyo naakataanguna kutanta bwato kuyaa kulangaula nyika. Mbweenya buyo, muntu weenda kutozya kujwe inga waakujana kuti tiikwainda mazuba manji mbuli mbwabalila natozya kujwe, eeco ncecaacitikila Phileas Fogg mubbuku lyakuti "Around the World in Eighty Days" ndyaakalemba Jules Verne. (“The International Date Line,” United States Naval Observatory)

Kkalenda lina Gregory libelesyegwa mazubaano munyika ndikkalenda litobelela zuba luzutu, kumwi kalilaa mvwiki zitobelana kakwiina kuyozya. Mukkalenda litobela buyo zuba, mazuba amyaka apimidwe mubweende bwa zuba, pele myezi amvwiki nzyakubalila buyo mumutwe kaziteendelani acintu nociba comwe cilengedwe. Nkakaambo aaka ncikwaabikkilwa Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika. Ooyu mweengwe mpampawo muntu mpatalikila kubalila buzuba akuswaanganya nyika yoonse mubuzuba bomwe bwa kkalenda lina Gregory.

Aboobo Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika wakaleta kaambo kakatazya kubantu bakkala ku Samoa. Tiikwakali buyo kubaandaanya buzuba bomwe kuzwa kumasi aali munsi lyabo cakasolweda baku Samoa kuti bacince cooko ca Mweengwe ooyo nkobazulilwa.

Poopo Gregory XIII
Poopo Gregory XIII, uuzyibidwe kapati kuti wakazumizya akuulikwa zina lyakwe kkalenda lina Gregory, eelyo libelesyegwa mazubaano mumfulumende zyaanyika.

Kulengelezya Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika nkukakatila kwa muntu kuti abambulule penzi ndyaakatalisyigwa muntu: penzi lyakuti: kuli mvwiki zinjaanji zikonzya kwaanzwa kuti mvwiki kazitobelana kakwiina kulekezya kumwi kazitasimpidwe kucilengwa leza nociba comwe cili mumulengalenga.

Nokuba boobo, eelyo muntu nasala kutobela kkalenda libelesya Mwezi-azuba antoomwe, Yahuwah nguubamba ciindi, oomo mwezi muuyendelezya myezi a mvwiki kufumbwa cooko canyika nkokkala. Walo ugwisyila limwi ZYOONSE ziyandika kubelesya mu Mweengwe wakaanzwa amuntu; aboobo ulagwisya KUYAAMINA ku kkalenda lina Gregory azimwi nzyaakalibambila muntu. Coonse ncoyandika kuzyiba kuti uzyibe niitalika myezi amvwiki, mwezi ulikke buyo.

Kusyomwa kapati kuti mvwiki zyizinguluka kakwiina kuyozya eezyo zibelesyegwa mazubaano, zyakatusikila kuzwa ku Malengelo, kwiinda muli Noah abana balwe basankwa. Pele masimpe aakuti eeci tacili boobo alalibonya nkaambo bantu banji bakaandaana niwakainda muyoba. Eelyo balunyungu lwa Noah nibakalonga kuzwa ku Malundu aa Ararati, bamwi bakatozya kujwe alimwi bamwi bakatozya kumbo.

Ikuti luzubo lwa bantu babamba Nsabata yabuzuba bwaciloba ba Shemite nibakalongela Kujwe, kabatobela mapasukilo aazuba, mukuya kwaciindi nibakaakusika abusena buli akataa musinzo wabo kuzinguluka nyika. Lino mbobakali bantu babamba Nsabata, nibakali kulomya kubalila mazuba kutegwa batobele ciindi mubululeme. Atwaambe kuti, mumukonzyanyo ooyu, bakali kubelesya kkalenda lilaa mvwiki zitobelana kakwiina kuyozya. Akaambo kakuti bakali kutozya lweendo lwabo kabatozya kumapasukilo aazuba, eelyo nibakali kunga basika kulaale, nibakalijana bali kumbele lyaArarat kwa mawoola manji.

Lino koyeeyela luzubo lwa bana Japheti bakali kubamba Nsabata abalo bakalonga kuzwa ku Ararat. Aaba, bakatozya Kumbo, kabatobezya zuba nkolibbila. Lino mbubakali bantu babamba Nsabata, abalo bakali kulomya kubalila mazuba kabotu-kabotu. Alimwi kutegwa ufwanikise cintu eeci, atwaambwe kuti abalo bakali kubelesya mvwiki zitobelana kuzinguluka kakwiina kulekezya.

Kakwiindide myaka yongaye, mpoonya basika kubusena kwaakkede basazinyina bana Shimite aabo bakatozya kujwe, luzubo lwaba Jephite lwakatozyede kumbo, nkaambo bakali kutobela zuba nkolibbilila, nibakali mawoola aali 12 musyule lya ciindi abusena aawo mpobaswaanganina kuzwa kuciindi ncibaatalika kubalila ku Ararat. Aaba basazinyina bobile, bamwi kabagamide kujwe, bamwi kumbo, inga nibakabbukizya kuti bakali mawoola aali 24 kwiimpana mukubalila kwabo.

Eeci inga tiicakali kunga caba boobo nkaambo imwi nkamu yakasotoka kubalila ciindi pe. Pele cili boobo nkaambo eeyo nkamu yakali kutozya kujwe, niyakaba kumbele mukubalila buzuba, pele imwi nkamu kiitozya kumbo, niyakaba kusyule lya ciindi ooko buzuba nkobutaninga sika.

Ino njili nkamu iiluleme akataa nkamu zyobile eezyo? Bwiinguzi mbwakuti: kuti nibakali kubelesya mvwiki zitobelana kakwiina kuyozya, boonse nibakali luleme, pele eeco tacili cintu cikonzyeka kuba boobo.. Mpoonya aawa mpaajanika penzi liyumu nta. Eeci ncecitondezya kuti muzeezo wakuti mvwiki zyakali kutobelana lyoonse kakwiina kulekezya kuzwa ku Malengelo, muzeezo wakubeja.

Eelyo bantu nibaatalika kumwaika atalaa nyika akuyaa kuzyalana mumisela yakatobela kumbelaa mazuba niwakainda muyoba, bakatolelezya nzila yakubalila ciindi njaakali kubelesya Adamu abalunyungu lwakwe, eeyo yakainda mumuyoba wa Noah abana bakwe.

Eeyi nzila yakubamba ciindi , njaakabamba Yahuwah ku Malengelo, yakali kkalenda litobelezya mwezi-antoomwe azuba. Kutali mbuli kkalenda lina Gregory, eelyo libelesya zuba buyo kubalila ciindi, ikkalenda libelesya mwezi-azuba antoomwe libelesya mwezi azuba kubalila ciindi.

Mbweenya mbuli kkalenda lina Gregory, alyalo kkalenda litobela mwezi -azuba libelesya zuba kubalila mazuba amyaka. Pele kutali mbuli kkalenda libelesya buyo zuba, kkalenda eeli litobelezya bweende bwa mwezi mukubalila myezi. Eeco, aboobo, ncecitobelanya mulongo wamvwiki zilaa mazuba aali ciloba, nkaambo mvwiki zilainduluka kutalika lyoonse Mwezi Mupya wakkazyika.

Aboobo citobela ncakuti, kuti basazinyina bobile baandaana kuzwa ku Ararat, umwi katozya kujwe, alimwi umwi katozya kumbo, kuti baakuswaangana kakwiindide myaka kucooko canyika kumwi, inga baakulijana baliimpene kubalila mawoola aali 12 kuzwa aawo mpubakaandaanina ku Ararat, pele tabaandeene mawoola 24 akati kabo pe.

kapapa ka mwezi mupyaEelyo omwe-omwe mukowa nowakali kweenda musinzo, inga nibakali kubambilila kubalila ciindi kabalangilizya mwezi uulibonya mujulu. Eelyo nibakali kuzyaa kuswaangana kubbazu kulaale, nibakaswaangana akweendelana mukubalila mwezi kusikila bayaana, mpoonya akujana kuti baleendelana kubalila mazuba amyezi abuzuba mbobaswaangana mbweenya mbuli nibakaandaana.

Aawa mpaalibonya bubotu bwa nzila yakujulu yakubamba ciindi. Ku Malengelo, Yahuwah wakalulamika kuti mimuni (mubunji) iili kujulu yakeelede kubelesyegwa kubalila bweende bwa ciindi akubalila ziindi zya kupaila.

“Alimwi . . . [Yahuwah] wakati, Akube mimuni mumweenya wakujulu kuti yaandaanye buzuba kuzwa kubusiku; alimwi ibe zitondezyo, akutondezya ziindi zyamwaka, amazuba, amyaka.” (Matalikilo 1:14, KJV)

Ibbala lyakuti “ziindi zya mwaka” lizyila kubbala lyakuti mo’ed. Eeli ndibbala libelesyegwa kapati mukwaambilizya mapobwe aabupaizi. Mubwini, woonse mapobwe aalembedwe mu BaLevi 23 (akataa mapobwe aayo kuli Nsabata yabuzuba bwaciloba) aalo ayitwa kuti mo’ed.

Eelyo Mulengi wesu naakaandaanya Nsabata akataa mazuba amwi akwiileleka kuti isetekane akuba ciindi cabulemu, Walo wakabamba anzila eeyo bantu njobeelede kutobela mukubalila bweende bwa ciindi kutegwa eelyo Nsabata niisika, balo kabanoozyi kuti yasika akukomba Nguwe. Cakatola zuba antoomwe a mwezi kuti abambe nzila yakubalila ciindi eeyo.

Mbuli cintu cisimpa myezi amvwiki muzibaka mozyeelede, mwezi weendelezya ciindi munzila iilondokede, kwiina makani naa uli kubusena buli buti atalaa nyika. Mbombubo ba Shemite nibakali kutozya kujwe aba Japhethite nibakali kutozya kumbo akuswaangana kakwiindide myaka, mbubakaswaangene mukubamba mulongo wa mvwiki nkaambo musemo wa mulongo wa mvwiki zyabo wakasimpidwe mumweenya wakujulu. Tuusimpidwe muzibulo nokuba cikwankwani cili buti cakabambwa aamuntu pe.

Mangwalo apandulula kuti mwezi wakalengelwa kupima bweende bwa ciindi:

“Walo wakapa mulimo [wakalenga] mwezi kuti kuuyendelezya ziindi zya mwaka [mo’ed]: izuba lilizyi ciindi ncolyeelede kubbila.” (Intembauzyo 104:19)

"Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika kwiina acimbi pele nkusola kwamuntu kubambulula buyo penzi ndyaakatalisya muntu ngweenya".

Nkaambo kakuti mulongo wamvwiki wamazubaano tuuswaangene kuzilengwa leza, kuli penzi lilibonya eelyo litajanwi mukkalenda litobela mwezi antoomwe azuba lyaku Malengelo, mubwini ncencico ncokuyandikila Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika pele ooyo mweengwe tuuyendelani acilengwa leza cili coonse, ncintu buyo ncaakalibambila muntu. Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika nkusola kwa muntu kubambulula penzi ndyaakatalisya muntu.

Mukkalenda lya poopo lyamituni, myezi iliimpene alimwi ilatalika kufumbwa buzuba bwa mvwiki kutobelezya Mweengwe Wakubalila Mazuba Munyika – ooyo uutasimpidwe alimwi uucincululwa. Lilikke buyo kkalenda lya Bbaibbele ndelilaa myezi amazuba aasimpidwe kubweende bwa mimuni iimwesya mumulengalenga wakujulu, eeyo yakalengelwa mulimo wakweendelezya ciindi.

Kkalenda lya Yahuwah, lisanganya kubelesya zuba amwezi antoomwe kupima bweende bwa mazuba, mvwiki, myezi amyaka; linokwiimvwi lyoonse. Ncibeela ceelela kuba mububambe bwa majulu. Lilakonzya kulangilizyigwa akubelesyegwa abantu boonse munyika, alimwi lililuleme kubamba ciindi amazuba aasetekene.

“Liyookkalilila lyoonse mbubwenya mbuli mwezi, mbweenya mbuli kamboni uusyomeka mujulu." (Intembauzyo 89:37)

Ndilili kkalendawebo ndyosala kuti ujane ciindi ca kupaila – kkalenda lyakabambwa aamuntu naa lyokwa Yahuwah?