Print

Nsabata Iitobezya Mwezi-Azuba

Nsabata ya Mujibelo? Naa Nsabata Iitobezya Mwezi-Azuba?

Bantu nobali muluyando balacita kufumbwa cili mamaanza aabo kuti bakkomanisye yooyo ngobayandana limwi. Oobu mbuubede moyo uujisi luyando. Tuulanganyi ncuucita mbuli kuti mulimo buya pe, pele kuti nkukondwa alimwi nciindi cibotu! Ncencico eeci Nsabata yamasimpe ncoyiiminina kuli boonse aabo bamuyanda Sikabumba wabo alimwi bayandisya kulemekezya Nguwe. Kumatalikilo aanyika kwini, buzuba bwaciloba bwakabikkidwe ambali kuti mbuzuba bwa kulyookezya akukomba Mulengi. Aabo bamulumba kubabambilila ooko nkwabacitila Taata waluyando wakujulu, balayanda kuteelela Nguwe akumukomba mubuzuba bwa Nsabata bwamasimpe.

Aawa kuli mubuzyo: “Mbubuli buzuba bwini bwa Nsabata bwamu Bbaibbele? Mbuli buzuba bwa Nsabata bwamasimpe bwamu Mangwalo?” Kuli lusyomo lunjaanji, lwiindene amakanaa ciindi cacukomba. Kuli mizeezo yotatwe iitobela iili boobu:

1.Bantu banji basyoma kuti kunyina buzuba bwini bweeledwe kulyookezya nkaambo Yahuwah uleelede kukombwa abuzuba.

2.Bantu babamba Nsabata mujibelo balo basyoma kuti nkaambo mujibelo mbobuzuba bucaalizya mumvwiki yamazubaano, nkokuti bweelede kuba mbobuzuba bwamasimpe bwa Nsabata yabuzuba bwaciloba. Nkaambo kakuti mvwiki zyamazubaano zyilatobelana kuzingulukana, basyoma kuti buzuba bwa Mujibelo bwakatusikila kabuli buzuba bwa Nsabata kakwiina kunyonganyigwa kuzwa Kumalengelo.

3.Bamwi basyoma kuti milwi yabumboni iili mu Bbaibbele amumisela, iyubununa kuti Nsabata yamasimpe ikonzya buyo kujanwa mukubelesya kkalenda litobezya mwezi-azuba eelyo lyakali kubelesyegwa muziindi zya Bbaibbele.

Nokuba kuti cili masimpe kuti muntu weelede kukomba abuzuba, Singuzuzyoonse mwini wamulengalenga Lwakwe wakalailila kuti mubuzuba bwaciloba, milimo yeelede kubikkwa ambali akubaa ciindi cakuyooma Alakwe. Insabata tiili buyo buzuba bwakukomba. Mbuzuba bwinibuteeledwe kucitwa mulimo abwalo. Yahuwah wakaamba kuti Nsabata ncitondezyo akataa Nguwe abana Bakwe lyoonse akutamani. Eeci cibalo cikopolola bumboni oobo akutondezya kuti naa Nsabata “ni Nsabata ya Mujibelo” nanka kuti “niNsabata iitobezya mwezi-azuba.”

"Kunyina pe kulilekelela kwamuntu nabani mukwiimina ambaakani yakuti kucinyina kasimpe kaciyooyubununwa, alimwi akuti zyoonse nzyotwakateelela kale mu Mangwalo tazyikwe kampenda. Masimpe kuti kuli zimwi zyintu zyakali kusyomwa kwamyaka minjaanji kuti nkasimpe . . . pele oobu tabuli bumboni bwakuti mizeezo yesu tiikwe tumpenda. Musela tuukonzyi kupindula kulubila kuti kabe kasimpe, alimwi kunyina kasimpe kakonzya kweengelela cintu eeco. Kunyina pe cintu cisyoma eeco cinga casweekelwa cili coonse kuti casanyangulwa cakutontomeka." Counsels to Writers and Editors, p. 35

Kuli baabo boonse bayanda kuzyiba kasimpe, ciindi cilabasikila eelyo nzila noyaandaana. Mizeezo yamuntu, zilengwa amizeezo njaakaliyiila tiiyelede kumusinkilila munzila yakuyandaula “Kasimpe, Kasimpe koonse alimwi Kasimpe kalikke.” Kuti muntu nayandula kasimpe kavwuntauzya amizeezo iisalala, alimwi kayandisya kuteelela eeco ciyubununwa alimwi kuti kali ulisyomede ncobeni kuti nkakasimpe, nkabela kasimpe inga kayubunwidwa kumizeezo yakwe alimwi walo teelede kuya kumbele kweenda kalubide. Eeci nceciyandika kubantu boonse basanyangula ciiyo ca Nsabata yamasimpe yamu Bbaibbele.

Mangwalo ayubununa kuti yoonse nkondo ilaakati ka Sikabumba a Saatani, iyeeme akulwanina kukombwa. Eeyi ninkondo yakulwanina mizeezo yamuntu uli woonse, mwanakazi amwana uucipona mazubaano. Aboobo, inga kwaba kusongwaala kumuntu uli woonse atalaa nyika kuti alisanyangwide ciiyo eeci lwakwe. Boonse beelede kwiiya akulizyibila lwabo ncobeni kuti naa buzuba bwamasimpe bwakukomba ni nsabata ya Mujibelo naa muu Nsabata yabuzuba bwaciloba iitobezya mwezi azuba.

Kutobezya Zuba lilikke? Naa kutobezya Mwezi ulikke? Naa Kutobezya Mwezi-Azuba antoomwe?

Kuti kacili cintu ciyandika kukomba mubuzuba bwini bumwi (mu Nsabata), nkokuti cilayandika akuzyiba nzila iiluleme yakubelesya kubala akujana buzuba oobo. Mumajwi amwi, kkalenda liluleme lyeelede kubelesyegwa kuti muntu ajane buzuba bululeme bwa Nsabata. Ciindi cikonzya buyo kupimwa kutobezya cintu ceenda. Kuli makkalenda aamisyobo yotatwe:

Misela minjaanji azintu zijanwa abantu badibaula kusya migonti kuuya kunsaa nyika, ziyubununa kuti buponi bwansiku bwakali kubelesya kkalenda lyamwezi azuba antoomwe. Bantu baku Ijipita nokuba kuti bakali bataanzi kutambula kkalenda litobezya bweende bwazuba luzutu, pele kkalenda lyabo litaanzi lyakali kkalenda litobezya mwezi-azuba. Eeyi nzila yansiku iilondokede kapati mukubala ciindi, yaangilila myezi yeendela antoomwe amwezi antoomwe amwaka (ciindi ncolitola kuzinguluka zuba) wakuzinguluka kwazuba kwiinda mukubelesya cintu cimwi cilibonya akataa zilengwa leza.

Bweende bwa zuba, mwezi anyenyeezi zilikke nzyezyikonzya kupima ciindi munzila iilondekede. Nokuba munkoloko zyamazubaano, ciindi lyoonse cipimwa mukweenda akuzunguluka kwazilengwa leza zyamumweenya wakujulu. Mazuba amyaka apimwa aakuzinguluka kwa mimuni eeyo mbuli mbwiilibonya kuzwida atalaa nyika.

Mwaka wakuzinguluka kwazuba ulaa mazuba aali myaanda yotatwe, makumi cisambomwe amazuba osanwe (365). Aboobo myezi iitobezya mwezi uubonwa ameso, ilasensela mukati kamwaka uutobezya bweende bwazuba. Misyobo minjaanji eeyo iibelesya kkalenda litobezya mwezi-azuba antoomwe, yakaazinkide myezi muziindi ziimpene mukati kamwaka uutobezya kuzinguluka kwa zuba. Bamwi bantu mbweenya mbuli bana Ijipita bansiku, bakali kubelesya bweende bwa nyenyezi yiitwa kuti Sirius muciindi lyeelana buzuba abusiku mainza. Bamwi, mbuli ba Aztecs aba Maya, bakali kubelesya ciindi camupeyo lyeelana buzuba abusiku kutalikila mwaka wabo. Mazuba aakainda masyoonto, eelyo cisi ca France nicaatambula kkalenda lyamusyobo uumbi, muciindi ca Kuzyokolola kwa mfulumende yaba French, mwaka wabo bakuutalikila munsaa cilimo eelyo buzuba abusiku nobweelana. (Kuti kamuyanda makani manjaanji aakkalenda lyaba French aba Soviet amulange. )

Bumboni bwamisela butondezya kuti bunji bwamakkalenda aansiku akali kutalika kubala mwaka muciindi lisyuuka maluba amasamu, nanka munsaa ciindi eeco lyeelana buzuba abusiku. Bana Isilayeli abalo bakali kubelesya kkalenda litobezya mwezi azuba akutalika mwaka wabo ciindi naasyuuka masamu amaluba. Oonse mapobwe antoomwe aNsabata yabuzuba bwaciloba akali kujanwa kubelesya kkalenda eelyo lyakaanzikwa aMulengi mumweenya wakujulu kumatalikilo aanyika kwini.

Nsabata Iitobezya Mwezi-Azuba antoomwe mu Mangwalo

Kkalenda lya Mulengi ncibelesyo cipati kapati cakubelesya kujana Nsabata yamasimpe eeyo iijisi “caando cokwa Yahuwah” eeco muntu ncakonkezya kutobela Sikabumba. Mangwalo ayubununa kuti Kumalengelo, izuba amwezi zyobile antoomwe zyakapedwe kuti kazyipa mumuni akupima bweende bwaciindi. Ikkalenda lyamazubaano eelyo litobezya zuba luzutu akusiya mwezi ambali mukubamba ciindi. Noliba kkalenda lyaba Hindu naa Bamozilemu alyalo libelesya zuba. Lilikke kkalenda litobezya mwezi-azuba antoomwe lyansiku ndelikkwanya eeco ceelede kutobelwa mukubelesya mwezi-azuba mukubamba ciindi.

Bantu banjaanji aabo babamba mapobwe aalembedwe mu Bapaizi 23 naa Balevi 23 bacibamba Mujibelo kuti ni nsabata. Balo basyoma kuti kkalenda litobezya mwezi-azuba lilikke ndelyaali kubelesyegwa kujanya mapobwe aamwaka, pele buzuba bwa Mujibelo oobo bujanika akkalenda lyamazubaano bwakaboolela kuli ndiswe kwiinda muvwiki zyitobelana kakwiina kulekezya kuzwa Kumalengelo. Pele eezyi ninzila zyobile ziindene zyakubamba ciindi! Kunyina pe mu Mangwalo nokwaambidwe nzila zyobile zyakubambya ciindi. Kumalengelo, lyomwe buyo kkalenda lyakalaanzidwe alimwi lyakali kuyandika kubelesya zuba amwezi antoomwe.

Alimwi . . . [Yahuwah] wakati, Akube mimuni mumweenya wakujulu kuti yaandaanye buzuba kuzwa kubusiku; alimwi ibe zitondezyo , ya ziindi zyamwaka, mazuba, amyaka. Alimwi ayibe mimuni mukati kwamweenya wakujulu kuti ipe mumuni atalaa nyika: mpoonya kwakaba oobo. Mpawo . . . [Yahuwah] wakabamba mimuni yobile; . . . [Alimwi Walo] wakiibikka mumulengalenga wakujulu kuti ipe mumuni atalaa nyika, akweendelezya buzuba abusiku, akwaandaanya mumuni kuzwa kumusinze. (Matalikilo 1:14-18, KJV.)

moon phases
Nzila eeyo Mulengi njaakabamba kupimya ciindi, ibelesya  zuba amwezi antoomwe kubala ciindi.

Kumatalikilo aacibalo cabbuku litaanzi mu Bbaibbele eeci , mulazyo wakaanzwa kuti mimuni yobile yakeelede kubelesyegwa kupima ciindi cakukomba, kuti ncecitondezyo cakutobela Sikabumba. Ibbala lisanduludwe kuti “zitondezyo” lizwa kubbala lyaci Hebulayo ôwth , eelyo liiminina citondezyo nanka caando. “Eeli bbala liiminina cintu cimwi cakwaandya muntu nokuba mbungano. . . . Ibbala lyakuti 'citondezyo', liibalusya muntu mulimo wakwe.” (Amulange #226, The New Strong's Expanded Dictionary of Bible Words.)

Insabata ncecaando eeco bantu bakwe Sikabumba ncobaandwa akubikkilwa ambali kabaandeene kuzwa kuli bamwi boonse. Ibbala lyaci Hebulayo eelyo lisanduludwe kuti “ziindi zyamwaka”, liyubununa zinjaanji. Ndibbala liitwa kuti mo'ed. Kubelesya bbala eeli, nceciyubununa Nsabata yamasimpe ya Kumalengelo eeyo iijanwa kubelesya mwezi. Mo'ed ndebbala lini libelesyegwa mukwaambilizya mapobwe aamwaka.

Nkaambo mapobwe aabaJuuda akali kusika muziindi zizibidwe akulangilwa aciindi cini, eeli bbala liyeeme kapati kumapobwe aayo . . . Mo'ed ndibbala libelesyegwa kwaamba mbungano zyoonse zyabupaizi. Lyakajatikizyide civwuka cisetekene lwaco kucigama . . . [Yahuwah] wakaswaangana abana Isilayeli ooko muziindi zyabikkidwe kutegwa abayubunwide kuyanda Kwakwe. Ndibbala liiminina mbungano yakukomba, mbungano yabantu bokwa. . . [Yahuwah].(See #4150, "Lexical Aids to the Old Testament," Hebrew-Greek Key Word Study Bible, KJV.)

Kuleka kwaambilizya nzila zyobile zyakubamba ciindi, Mangwalo atondezya buyo nzila yomwe: kkalenda litobezya mwezi-azuba antoomwe eelyo libelesyegwa kujana mapobwe aamwaka a Nsabata yabuzuba bwa ciloba. Mu Bapaizi 23 naa Balevi 23 kuli mulongo wamapobwe aasetekene ookwa Yahuwah. Kuzwa ku Mapobwe aciindi lisyuuka masamu amaluba kusikila ku Mapobwe aacilimo, mu Bapaizi 23 aayo mapobwe alilembedwe woonse. Pele “pobwe” litaanzi lilembedwe ndya mvwiki amvwiki: pobwe lya buzuba bwa ciloba, Nsabata.

Alimwi . . . [Yahuwah wakati kuli Mozesi, wakaamba kuti, “Ambila bana ba Isilayeli, ubalailile kuti: “Mapobwe ookwa . . . [Yahuwah], aayo ngomweelede koompolola kuti nimbangano zisetekene, ngaaya mapobwe Aangu. Mazuba aali musanu abumwi milimo yeelede kucitwa, pele buzuba bwa ciloba ni Nsabata yakulyookezya kusetekene, mbungano iisetekene. Nywebo tamweelede kujata mulimo muli mbubo pe; mbuzuba bwa Nsabata bokwa . . . [Yahuwah] muzikkalilo zyenu zyoonse.” (Bapaizi 23:1-3)

Kuzwa waawo, Yahuwah wakaya kumbele kupa mulongo wamapobwe aamwaka ( naa mo'edim) pele pobwe litaanzi ali woonse Walo ndyaakapa lyakali lyabuzuba bwaciloba bwa Nsabata.

Nsabata iitobezya Mwezi-aZuba: Buzuba busetekene bwakulyookezya, mbuzuba bwaciloba alimwi mbuzuba bucaalizya mukuzinguluka mvwiki yomwe. Mvwiki zyilainduluka kutalika kuzinguluka alimwi kwatalika Mwezi Mupya. Mvwiki zyone zyitobela Buzuba bwa Mwezi Mupya.

Intembauzyo 104:19, nkampango kalaa bumboni kuzwa mu Mangwalo kuti buzuba bwaciloba bwa Nsabata bweelede kubalwa kubelesya mwezi:

“Walo wakapa mulimo [wakalenga] mwezi kuti utondezye ziindi zyamwaka.” (Intembauzyo 104:19, KJV)

Ibbala lisanduludwe kuti “ziindi zya mwaka” aawa alimwi ndibbala lya , mo'edim. Cilembedwe mu Bbaibbele cilizumenene kutondezya kuti kuli buyo nzila yomwe yakubamba ciindi mumangwalo. Nkokuti ndikkalenda libelesya mwezi-azuba eelyo Yahuwah ndyaakaanza Lwakwe Kumalengelo. Eeli kkalenda ndeliganta ziindi zyoonse zibikkidwe ambali kuti zyibe ziindi zyakukomba, mo'edim.

Kkalenda litobezya Mwezi-Azuba lyamu Mangwalo

Buzuba butaanzi akkalenda litobezya mwezi-azuba Mbuzuba bwa Mwezi Mupya. (Kolanga tumpango tumwi tubelesya bbala lya “Mwezi Mupya” mu Mangwalo, amulange: I Samuel 20:5, 18 & 24; 2 Kings 4:23; Psalm 81:3; Isaiah 66:23; Ezekiel 46:1; and Amos 8:5.)



Mukkalenda lyansiku, buzuba bwaciloba bwa Nsabata,
lyoonse busikila mumazuba ngeenya mukati kamwezi uli woonse.

 

Mukkalenda lya Bbaibbele litobezya mwezi-azuba, mwezi omwe omwe lyoonse utalikila a Buzuba bwa Mwezi Mupya, oobo kabuli buzuba bwakukomba bwiindene. Mazuba aamilimo aali cisambomwe alatobela kuzwa muli bwabili kusikila bwaciloba bwa mwezi. Nsabata yabuzuba bwaciloba lyoonse isikila muli bwalusele (8th ), bwakkumi abwasanu (15th ), bwamakumi obile abwabili (22nd ), abwamakumi obile afuka (29th ) bwamwezi uutobezya mwezi-azuba antoomwe, nkaambo kakuti buzuba butaanzi bwa mwezi mbuzuba butabelekwi, buzuba bwa Mwezi Mupya.

Mangwalo lwawo aalo atabilila nzila yakubamba kkalenda eeyi. Kufumbwa nokwaambwa buzuba bwa Nsabata mu Bbaibbele, lyoonse busikila mubuzuba bwa lusele (8th ), bwakkumi abwasanu (15th ), bwamakumi obile abwabili (22nd ), abwamakumi obile afuka (29th ), aayo mazuba kaabalwa kutobezya bweende bwa mwezi-azuba antoomwe. Buzuba bwini lyoonse bulapegwa nanka mweelwe wabuzuba oobo, nokuba nzila yakujana buzuba oobo. Ngooyu mukonzyano; kaano ka Kulonga kuzwa ku Ijipita, kajisi makani manjaanji aasikila kumyezi yotatwe iitobelana, woonse mazuba aambwa oomo alaa buzuba bwaciloba bwa Nsabata kabusikila muli bwa lusele (8th ), bwakkumi abwasanu (15th ), bwamakumi obile abwabili (22nd ), abwamakumi obile afuka (29th ) bwamwezi! Aaya makani aakkalenda akalomya kwaambilizyigwa alimwi kakwiindide myaka makumi one muciindi ca Joshua alimwi aciindi cakukankaminwa kwa Mufutuli aciindi ca Pasika.

Mbuli mbukwaambwa kale, eeco ciindi camwaka ncuutola kweenda mwezi, ncifwaafwi kwiinda mwaka ngolyeenda zuba, alimwi kuti kakunyina cintu cuuyaamika kumwaka wabweende bwa zuba, ziindi zyamwaka nizyali kusensela ooku akooku mukati kamwaka. Matalikilo aamasimpe aamwaka mupya, ayeeme aciindi lyeelana buzuba abusiku. Aboobo lyoonse mumyaka yobile nanka yotatwe, kuli mwezi omwe uubikkilizyigwa atalaa myezi iili mumwaka omwe. Ooyo mwaka ulaa mwezi uuyungizyidwe kutegwa weelanye myezi aziindi zyamwaka, wiitwa kuti mwaka wakweelanya (embolismic year). Ezekiya mushinshimi utupa bumboni bwamangwalo butondezya kuti nkuuli mwezi wakkumi awatatu, ooyo uubelesyegwa kweelanya mbweende bwamwezi abweendwe bwa zuba mumyaka yotatwe.

Kkalenda lya Mulengi litobezya mwezi-azuba antoomwe, ninzila iiluleme kapati yakupimya akubamba ciindi. Ililondokede, alimwi iligeme kuganta ciindi cini. Ninzila yabulemu bwakujulu yakubambya ciindi. Mushinshimi Jelemiya 31:35 waambilizya Yahuwah naakali kupa “milazyo” naa (milawo) yabweende bwamwezi. Milazyo yabulemu bwakujulu yakubamba ciindi, myuubauba cakuti naba mweembezi wambelele uuli atalaa mulundu inga kaluleme kubala ciindi kwiinda mukulangilizya mwezi uubonwa ameso, mbweenya buyo mbuli syaazyibwene uukkede muganda lyamincini iitobela zilengwa leza zyamumulengalenga mbwapimwa bweende bwazilengwe zyamumweenya. Nokuba kubala kusikila ku Pentekkositi eeci cintu cakazingide bantu banjaanji kwaciindi cilamfu nkaambo kanzila zyobile zyakupimya ciindi eeco, inga cajanwa munzila iiluleme kubelesya buyo kkalenda litobezya mwezi-azuba antoomwe.

rabbi
Basicikolo baJuuda, balazumina kuti kkalenda libelesyegwa mazubaano talisyi kkalenda lyamu Mangwalo pe.

Bama Juuda a Nsabata

Nokuba kuti cilimasimpe kuti bama Juuda bamazubaano bakomba Mujibelo, eeci tacaambi kuti nje Nsabata yamasimpe. Tiibakali kukomba Mujibelo lyoonse pe.. Basicikolo baJuuda bakali masimpe kuti nzila ntaanzi yakupimya kkalenda yakaliimpene akkalenda lyamazubaano, alimwi muciindi cakupenzyegwa kapati mumusela wane, bamaJuuda bakaleka kutobela kkalenda litobezya mwezi-azuba antoomwe.

Kutalika mwezi mupya kwiinda mukulangilizya mwezi ooyo watalika bupya kumweka, alimwi amwaka mupya ncintu cisikila muciindi cakusyuuka maluba amasamu, cakali kukonzya buyo kucitwa aba Sanihedulini. Muciindi ca Hillel II Mweendelezi mupati waba Sanihedulini [mumusela wane katanazyalwa Kristu], ba Loma bakacilesya cilengwa eeci cakupima myezi munzila eeyo. Aboobo Hillel II wakacaazya buyo nzila yomwe yakubambulula kkalenda eelyo, mukucita boobo wakapa ba Sanihedulini lwaanguluko lwakucinculula makkalenda mumyaka iicizya kumbele. ("The Jewish Calendar and Holidays (incl. Sabbath)": The Jewish Calendar; Changing the Calendar, www.torah.org, emphasis supplied.)

Mwezi mupya , aNsabata ntaanzi, zyakayeeme abweende bwamwezi. (Universal Jewish Encyclopedia, p. 410)

Mbulyaamanina buyo kubikkwa ambali kkalenda lyansiku litobezya mwezi-azuba antoomwe, luzyibo lwa Nsabata yamasimpe lwakasweeka eelyo nikwaatambulwa kkalenda lina Juliyasi lyabukombi bwazilengwa leza.

Nsabata iitobezya Mwezi-azuba Yakasweeka

pre-julian calendar
Ootu tukomwe komwe twakkalennda lina Juliyasi litaanzi tulasalazya kutondezya mvwiki iilaa mazuba lusele. Bana ba Isilayeli tiibakali kubelesya kkalenda lina Juliyasi kujana buzuba bwaciloba bwa Nsabata. Bakali kubelesya kkalenda lyakumatalikilo litobezya mwezi-azuba lyaku Malengelo.

Kkalenda lyabulelo bwa Loma, mbuli kkalenda lyaba Hebulayo, alyalo lyakali kkalenda litobezya mwezi-azuba. Mu 45-46 B.C., Juliyasi Cæsar wakabambulula kkalenda litaanzi lyaba Loma, alimwi, kwiinda mulugwasyo lwa Syaazyibwene wazilengwa leza zyamumulengalenga waku Alexandra, Sosigenes, wakabamba kkalenda lipya litobezya zuba luzutu lijisi mvwiki zyizingulukana lyoonse: ndekkalenda eelyo lina Juliyasi. Nokuba kuti kkalenda lina Juliyasi lyakali kubelesyegwa muciindi ca Mesiya, bana Isilayeli tiibakali kulibelesya mbuli kkalenda lina Juliyasi lyamvwiki yamazuba aali lusele! Bana Isilayeli bakacili kubelesya kkalenda lyabo litaanzi litobezya mwezi azuba akukomba mubzuba bwa ciloba bwamvwiki yakkalenda eelyo.

Kuzwa ciindi eeco, kusikila mumusela wane, bana Isilayeli abana Kristu baapositolo bakaya kumbele kubelesya kkalenda lyamu Bbaibbele kubamba bupaizi bwabo. Eelyo nguzu zya baLoma bakomba mituni aabo bakasangana buna kristu nizyaatalika kunjila mumalelo, eeci cakaleta nkondo yakulwanina buzuba bwakwiibaluka lufu akubuka kuzwa kubafu kwa Mufutuli. Bana Kristu baku Loma bakali kulombozya kuti kabasekelela kubuka kwa Mesiya muli Isita wabukombi bwamituni. Kujanza limwi, bana Kristu baapositolo, bakali kuyandisya kusekelela lufu lwa Yahushua mubuzuba bwa pasika wakumatalikilo.

Kaambo kakulwanina kakali kulibonya aanga kwaanyina cintu cikatazya: Pasika kalwana a Isita. Pele zintu zyakajatikene munkondo eeyo, zyakali zipati loko kwiinda waawo. Kujanza limwi, bana Kristu baapositolo bakali kuyandisya kusekelela lufu lokwa Yahushua mu Pasika mutaanzi. . .

Mumakkalenda aapima ciindi aaMbunga yaku Nicæa bakaanka kubikka ambali kubambulula nzila yakupima ciindi yaba Juuda akutalika kubelesya kkalenda lyaba Loma. Eeci cakazimaanya luzyibo lwa Nsabata yakasimpe, akubikka mucibaka cayo Nsabata yabukombi bwamituni. Basicikolo baJuuda balaazumina makani aaya kuti caacitika ncobeni eeci.

Mukusandulula caacitika Kumuswaangano waku Nicæa, umwi sicikolo muJuuda Heinrich Graetz wakalemba kuti:

Kumuswaangano waku Nicæa kufumbwa cintu coonse cakali kujantanya buna Kristu kubazyali babo cakakosolwa. Kusikila kuciindi eeco, pobwe lya Isita lyakali kusekelelwa ziindi zinjaanji aciindi comwe a Pasika waba Juuda, alimwi lyakali kubalwa mumazuba aagantwa aba [Sanihedulini] baku Judæa; pele mumazuba aazya kumbele, lyakali kunoo sekelelwa kaliyaamukide kkalenda lyabu Juuda . . . . (History of the Jews, published by the Jewish Publication Society of America, 1893, Vol. II, see pp. 563-564.)

Muswaangano waku Nicæa wakalaa mpuwo mpati, atalaa Nsabata yakasimpe. Kusikila buzuba buno basicikolo bana Katolika bayeeme anguzu zya Cikombelo ca Katolika mukucinca Nsabata kuzwa kukkalenda lyakasimpe eelyo litobezya mwezi-azuba, kutozya ku Nsondo iitobezya mvwiki iizinguluka kakwiina kulekezya iina Juliyasi. Kkalenda lyabukombi bwa mituni lina Juliyasi, eelyo lyaabikka mumulawo, ndya musyobo wabupaizi walucengo. Mbombubo Nsabata yakasimpe mbuyaavwunikilwa kunsaa zilengwa zyansiku zyabantu akwaanka kweezyezya kuti mvwiki yamazubaano yakali kuzinguluka lyoonse kuzwa Kumalengelo.

Kubambulula Caalubila: Kujokolosya Nsabata Iitobezya Mwezi-azuba Antoomwe

Kampango ka Izaya 58, kajisi mulimo wacishinshimi mubotu ooyo uyoocitwa amusela wamamanino. “ Alimwi aabo bazyila muli nduwe bayooyakulula masena aamwayaudwe: webo uyooyaka musemo wamisela minjaanji; alimwi webo uyooitwa kuti uli Muyakululi waceeco caalubila, Uubambulula nzila zyakukkalila.” (Izaya 58:12)

Milumbe yabangele botatwe ba Ciyubunuzyo 14 ijisi lwiito lwakukomba mubuzuba bwamasimpe bwa Nsabata yamu Mangwalo.

Ooyu ngomulimo wabaabo bakalyaaba ku Mulengi wabo kwiinda mukukomba Nguwe mubuzuba Bwakwe bakasimpe, Nsabata yamasimpe yamu Bbaibbele. Kugambika busena oobo bwaacitwa mumulawo ookwa Yahuwah, kukukula tombe lyazintu azilengwa zilubide, eezyo zyakalundaikwa mumisela minjaanji yakweezyeezya, ngomulimo ngobapedwe bantu bamusela wamamanino. Ciyubunuzyo acalo cilaa kucenjezya kuli muzibeela zyotatwe, cilaita bantu boonse kuti, “Amuyoowe . . . [Yahuwah], alimwi amupe bulemu kuli Nguwe . . . alimwi amumukombe walo wakabamba julu, anyika alwizi, atusensa twameenda.” (Amulange Ciyubunuzyo 14:6-10.)

Eeci nciiyo ciyandika kapati lino kumuntu uucipona uli woonse. Nsabata yakasimpe ncecaando cakuteelela eeco ncabelesya kwaandaanya baabo bayanda kuteelela kuzwa kuli baabo balamatide zilengwa amanjezyeezya aabantu. Boonse bantu beelede kulisanyangwida lwabo beni eeci ciiyo ca Nsabata iitobezya Mwezi-azuba, makani aajatikizya misela yakkalenda, atumpango tukubwene tuli mu Bbaibbele. Nkondo ya Amagidoni yakulwanina Bukombi, mbuli nkondo zyoonse zyicilwanwa akataa Yahushua a Lusifa, ilwaninwa amakanaa kukomba.

Boonse bayandisya kulemekezya Mulengi wabo, bayoosala kukomba Nguwe mubuzuba oobo Walo mbwaakaleleka akusetekanya: buzuba bwa ciloba bwa mvwiki yakkalenda litobezya mwezi-azuba, Nsabata yamasimpe.



"Ooyo uuvwiila kaambo kataninga mvwisisya, mbufubafuba akusampuka kuli nguwe."
– Tusimpi 18:13, KJV