Ang mga paganong pangalan ng planetaryong sanlinggo ay pinagyaman sa paggamit ng kalendaryo ng mga tinatawag na bansang Kristyano. Bawat oras na tumitingin tayo sa kalendaryo ay mayroon tayong bago sa atin na patuloy na paalala ng pag-iisa ng paganismo at Kristyanismo na naganap at nagresulta sa dakilang pagtalikod – ang ‘huling paghihimagsik’ na hinulaan ng apostol na Pablo, na naganap sa mga unang siglo ng simbahang Kristyano at ginawa ang makabagong Babel ng hind tugmang mga sekta at mga doktrina na ipinapahayag ang ngalan ni Kristo.(1)
Ito ay maliwanag, bagama’t sawi, na ang mga modernong Kristyano ay ipinalagay na ang sanlinggo gayong nalalaman ngayon ay patuloy na umiikot at walang pagkaantala mula pa noong Paglikha: ang buong mundo ay nagkaisa sa paggamit ng kalendaryong Gregorian sa panahon ng ika-20 siglo, habang iba’t ibang mga bahagi ng kanlurang mundo ay tinanggap ang kalendaryong Julian halos 2,000 taon ang nakalipas! Gayunman, ang kamangmangan sa katotohanan ay hindi binabago kung ano ang katotohanan; sapagkat malungkot na siniyasat ni Yahuwah sa Hosea 4:6: “Ang aking bayan ay nasira dahil sa kakulangan ng kaalaman.” Ito ay responsibilidad ng bawat indibidwal na hanapin para sa kanila kung ano ang katotohanan at mamuhay sa buhay ng kaalaman na iyon.
Ang pag-iisa ng Kristyanismo sa paganismo sa anyo ng Mithraismo ay isang proseso na tumagal ng ilang daang taon. Noong ang proseso ay natapos na, ang tunay na Sabbath ng ikaapat na utos ay nawala nang tuluyan sa ilalim ng pagpapalagay na ang modernong anyo ng planetaryong sanlinggo ay dumating nang hindi nagbabago mula pa noong Paglikha. Habang ang mga sanggunian sa mga bagong Kristyano ay patuloy na kumakapit sa mga paganong pagsasanay ay maaaring mahanap sa Bagong Tipan, ang pinakamalaking pagbabago ay gumapang sa mga pamamaraang kalendasyon. Ang solar na kalendaryong Julian kasama ang patuloy na sanlingguhang pag-ikot ay lubos na kakaiba sa kalendaryong luni-solar na ginamit ng mga Hudyo at mga apostolikong Kristyano. Ang pagsasagawa ng trabaho sa isang lipunan na gumamit ng naiibang paraan ng pagsubaybay ng oras ay napakahirap. Mula pa noong huling bahagi ng unang siglo, si Ignatius ay “pinangunahan ang samahan sa pagpapalit ng pagtalima sa araw ng Sabbath ng araw ng Linggo.”(2)
Ang mga Kristyano sa Roma ay ang mga una sa pagsisimula ng pagsamba gamit ang Julian sa halip na kalendaryong Biblikal. Ito’y lumikha ng pagkalito sa mga pagano. Mga taong 175-178 A.D., si Celsus, isang Romanong pilosopo at istoiko, isinulat ang On the True Doctrine: A Discourse Against the Christians.(3) Ito ay isang makapangyarihang pagtuligsa ng Kristyanismo. Habang ang kanyang isinulat ay “ipinakita nang medyo kakaunti ang kapaitan na naglalarawan sa mga atake [ng karamihan sa mga pagano]”(4) siya, gayunman, ay kinutya ang mga Kristyano para sa panggagaya sa mga pagano. “Ang resulta ng kanyang gawa ay ilagay ang mga Kristyano sa isang lubos na hindi kanais-nais na liwanag sa mga mata ng mga Romano at kanilang mga pinuno.”(5)
Habang wala pang mga kopya ng gawa ni Celsus ang umiiral, karamihan nito ay sinipi sa isang malaking gawa ni Origen, Contra Celsum. Isang sipi ay lubos na kawili-wili dahil tinutukoy nito ang Mithraismo at ang mga planetaryong diyos.(6) Kaakit-akit na itala, rin, na si Origen ay hindi sinubukan na pabulaanan ang anumang pagtutulad ni kinuha ni Celsus sa pagitan ng Kristyanismo at Mithraismo, ngunit sa halip ay hinangad lamang na iwasan ang mga paratang.(7)
Ang lawak na kung saan ang ilan sa mga Kristyano ay niyayakap ang mga paganong kasanayan ay nagpalito sa maraming mga paganong Romano. Si Tertullian (160-225 A.D.), isang maagang Kristyanong manunulat, ay nagsulat ng isang pagtanggol sa mga Kristyano na nagpapakita ng proseso na magaganap sa ilang mga Kristyano na sumasamba sa araw ng Linggo, ang iba ay sa araw ng Sabado, ang iba pa ay patuloy na kumakapit sa Biblikal (kalkuladong lunar) na Sabbath. Ang kanyang mga pahayag ay malinaw na nagpapakita na ang mga Kristyano ay hindi tumpak para sa mga Mithraistiko:
Ang iba, tiyak na mas ilustrado, ay naiisip na ang Araw ay ang diyos ng mga Kristyano, dahil ito ay nalaman na tayo ay nananalangin sa silangan at gumagawa ng isang pagdiriwang sa araw ng Araw. Gagawa ka ba ng mas mababa? Hindi karamihan sa inyo, sa pagkakahawig ng pagsamba ng mga makalangit na katawan, sa mga panahon na ginagalaw mo ang iyong labi paharap sa pagsikat ng araw. Tiyak na isa ka sa mga nakatanggap sa Araw sa paglista ng pitong araw, at mula sa mga araw ay mas ginusto ito . . . .(8)
Napakadaling makita kung paano ang mga Kristyano ay sumasamba sa araw ng Linggo na ikinalito ng mga pagano. Ang mga pagkakapareho na inangkin sa pagitan ni Kristo at Mithra ay mga sumusunod:
Noong ang mga Kristyano ay inampon rin ang kalendaryong Julian para sa pagsamba, ang mga pagano ay maaaring makakita ng kaunting pagkakaiba sa pagitan ng Kristyanismo at kanilang Mithraismo, maliban sa pagtanggi ng Kristyano ay sunugin ang insenso para sa emperador, na itinuring na pagtataksil. Isa pang sipi ni Tertullian ay lubos na napakahalaga, muling ipinapakita ang naiibang kasanayan sa mga Kristyano, ang ilan na sumasamba sa araw ng Linggo, ang iba sa araw ng Sabado na ipinapakita niya na paglihis mula sa kasanayang Hudyo (ang mga apostolikong Kristyano sa panahong ito ay patuloy na pinanatili ang Sabbath ng kalendaryong Biblikal):
Kami’y dapat dalhin para sa mga Persyano [mga Mithraismo], marahil . . . Ang dahilan para rito, sa tingin ko ay, batid na kami’y nananalangin tungo sa silangan . . . gayon din, kung ilaan namin ang araw ng Araw sa kapistahan (mula sa malayo at ibang dahilan mula sa pagsamba sa Araw), kami’y nasa ikalawang lugar mula sa sinumang nag-ukol sa araw ni Saturn, sila ay lumihis rin sa paraan at kaugalian ng mga Hudyo na kung saan sila’y mangmang.(10)
Ang sipi na ito ay pinanindigan na ang pagsamba sa araw ng Sabado ay isa mismong paglilihis mula sa kaugaliang Hudyo ng pagsamba sa ikapitong araw ng orihinal na kalendaryo.
Huwag ipalagay na dahil ang ilan sa mga Kristyano ay tinanggap ang paganong kalendasyon at mga kasanayan kaya ang pagbabago ay naganap nang walang protesta mula sa ibang mga Kristyano. Ang mga Apostolikong Kristyano, na mahigpit na sumunod sa mga pagtuturo ng mga apostol at kanilang agarang espiritwal na mga inapo, ay lubos na nabalisa sa mga nakita nila gayon ang paganong paghihimagsik ay gumagapang tungo sa ekklesia. Ang hindi matuwid na palagay sa mga Kristyano ay napakatindi. Sa katunayan, ang pangunahing tulak ng gawa ng Tertullian, ang Apologeticum, ay para ipagtanggol ang Kristyanismo laban sa hindi makatuwirang pagtrato ng mga pagano sa mga Kristyano.
Si Tertullian, biniyayaan ng isang masakit na talas ng isip at may dakilang pagkahilig para sa kabalintunaan, ipinunto ang mga hindi naaayon na pagtrato sa mga Kristyano laban sa mga karaniwang kriminal ng mga mahistrado.(11) Kung saan ang isang karaniwang kriminal ay pinapahirapan hanggang sa aminin ang isang krimen, ang mga Kristyano na umamin sa pagiging isang “Kristyano” ay pinapahirapan hanggang sa sila’y tanggihan ito. Habang ang mga Kristyano ay inakusahan ng ritwal na pakikiapid at pagkain ng mga sanggol, ang ganitong mga akusasyon ay hindi kailanman napatunayan. Dagdag pa, mapangiwing siniyasat ni Tertullian, ang mga pagano (na inabandona ang hindi kanais-nais na mga bata) ay napakamahalay kaya ang pakikiapid para sa kanila ay isang hindi maiiwasan kapag ang hindi nalalaman ay mangyari!
Ito ay hindi para sa mga Kristyano ngayon na husgahan ang mga namuhay sa matinding pag-uusig sa nakaraan. Gayunman, dapat na maunawaan na ang paganismo ay gumawa ng pagsalakay tungo sa Kristyanismo sa ilalim lamang ng matinding protesta at sa pamamagitan ng dugo ng mga martir. Iyong mga tumanggi na magpatak ng kurot ng insenso sa pagpaparangal ng “banal” na emperador ay madalas na sapilitan na pahahawakan ng insenso na may halong nasusunog na mga uling. Kapag ang nasusunog na halo ay pumatak o kahit nalaglag man lang matapos ang mga daliri ay masunog, ang mga pagano ay magsasaya na ang tamang pagpaparangal ay ibinigay sa emperador.(12)
Ang mga Kristyano ay inaasahan rin na mag-alay nang pakurot ng insenso sa ibang Romanong diyos. “Ang pagdarasal sa mga planeta sa kani-kanilang mga araw ay bahagi ng pagsamba sa mga makalangit na katawan.”(13) Ilan sa mga moderong teologo ay kikilalanin, “Oo, kapag ang ikapitong araw ng Sabbath ay kalkulado ng Biblikal na kalendaryo, ito’y tatapat nang naiiba; ngunit ang kailangan lamang ng Diyos sa atin ay panatilihin ang ikapitong araw ng Sabbath sa anumang kalendaryong ginagamit ng lipunan.” Ang ganitong paniniwala ay nagpapakita ng kalunos-lunos na kakulangan ng kaalaman ng mga isyu sa taya. Ang planetaryong sanlinggo kasama ang pitong astrologong diyos ay malinaw na nakita ng mga apostolikong Kristyano na idinugtong sa pagsamba sa demonyo. Ang Kasulatan ay matatag na ang mga seremonya ng paganismo ay walang iba kundi pagsamba sa demonyo: “Hindi! Sa halip, ang mga bagay na iniaalay ng mga pagano ay iniaalay nila sa mga demonyo at hindi kay Yahuwah, at ayaw kong kayo'y maging kabahagi ng mga demonyo.”(14)
Ang larawan sa ibabaw(15) ay makikita sa Tortures and Torments of Christian Martyrs na nagpapakita ng isang martir, pigura A, na sapilitang pinahawak ng dakot ng nasusunog na mga uling.(16) Ang paliwanag ay nagsasabing: “Ang martir na ang kamay ay puno ng insenso na may halong nasusunog na uling, at ang napilitan sa sakit na ikalat ang insenso, ay ang gagawa ng alay sa anito.” Ang kumpol ng mga kulog at kidlat sa pangkaraniwang hugis ng ekis na may makapal na nahating pyesa, ay ipinapakita na ang anito ay isang planetaryong diyos, si Jupiter.(17) Walang tunay na Kristyano, para iligtas ang kanyang buhay, ay mag-aalay ng pakurot na insenso sa araw ng planetrayong diyos na iyon, kahit pa kay Saturn – maging ang ikapitong araw ng Sabbath sa lunasyong iyon ay naganap kasabay ng araw ni Saturn. Para gawin iyon ay kikilalanin si Saturn bilang “diyos” ng araw na iyon.
Ang kalendasyon ay sumasaklaw ng mas malalaking mga isyu kaysa sa naunwaan. Ang araw kung kailan ang sinuman ay sumasamba ay ipinapakita kung aling Diyos/diyos ang sinasamba. Ang mga sinaunang Kristyano ay nalalaman nang mabuti na ang pagsamba sa isang paganong kalendaryo ay pagbibigay ng parangal sa isang paganong diyos. Sa pagsamba sa kalendaryong luni-solar ng Manlilikha, ipinapahayag nila ang kanilang katapatan sa Eloah ng Langit.
Ang pagtanggap ng Kristyanismo sa paganong kalendasyon ay hindi nangyari sa magdamag. Ilan sa mga Kristyano ay nakompromiso sa isang punto, ang iba naman sa isa pa. Ang ilan ay sumunod nang mahigpit sa kalendaryong luni-solar, habang ang iba ay pinanatili ang lunar Sabbath, ngunit kinilala rin ang araw ng Linggo. Ang iba pa ay parehong pinanatili ang araw ng Sabado at Linggo, habang ang ilan pa ay sumamba sa araw lamang ng Linggo. Ang mga kompromiso ng isang henerasyon ay inangkin nang bahagyang karagdagan ng sumunod.
Sa bawat hakbang sa landas ng dakilang paghihimagsik, sa bawat hakbang sa pagpapatibay sa anyo ng pagsamba sa araw, at laban sa pagpapatibay at pagtalima sa araw ng Linggo mismo, mayroong patuloy na protesta sa lahat ng tunay na Kristyano. Iyong mga nananatiling matapat kay Kristo at sa katotohanan ng dalisay na salita ni Yahuwah na sumisiyasat sa Sabbath ng Panginoon batay sa utos, at ayon sa salita ni Yahuwah na nagtakda sa Sabbath bilang tanda kung saan si Yahuwah, ang Manlilikha ng langit at lupa, ay natatangi mula sa lahat ng ibang diyos. Ito’y tinutulan at labag sa bawat bahagi o anyo ng pagsamba sa araw. Ang iba’y napagkasunduan, lalo na sa Silangan, sa pagtalima sa Sabbath at Linggo. Ngunit sa kanluran naman, sa ilalim ng impluwensya ng Romano at sa pamumuno ng simbahan at ranggo ng obispo ng Roma, ang araw lang ng Linggo ay pinagtibay at siniyasat.(18)
Dahil ang mga kalendaryo ay naiiba, bawat lugar ng buhay ay kinakailangan na maapektuhan. Iyong mga walang katapatan na puso sa dalisay na doktrina ay nahanap na madaling pangatuwiranan ang kanilang kompromiso. Ang mga iskolar ay naniniwala na si Eusebius ng Caesarea ay ang unang eklesiastikong manunulat na espiritwalisahin ang paganong pangalan ng “Linggo” para gawin itong mas kasiya-siya sa mga Kristyano. Sabi niya sa dies Solis, araw ng Linggo: “dito sa ating mga kaluluwa, ang Araw ng Pagkamatuwid ay lumitaw.”(19) Nagdagdag siya ng sulat ng patingin sa “mukha ng kaluwalhatian ni Kristo, at para pagmasdan ang araw ng Kanyang liwanag.”(20)
Isang talaan ng paglilipat ng Kristyano sa paganong kalendasyon ay napanatili sa iba’t ibang inskripsyon sa libingan. Isang Kristyanong inskripsyon ay tinutukoy ang dies Mercurii (araw ni Mercury) sa teksto nito. Ang petsa ay pinaniwalaan na alinman sa A.D. 291 or 302.(21) Isa pang Kristyanong inskripsyon, isa sa pinakamatandang petsa na minsang nadiskubre sa Roma, ay tinutukoy ang dies Veneris (araw ni Venus). Anong nagtatakda sa partikular na inskripsyon na ito na natatangi ay ang paglista nito ng parehong petsa sa Julian at petsa sa luni-solar! Noong A.D. 269, ipinahayag nito:
Sa konsulship nina Claudius at Paternus, sa mga Nones ng Nobyembre, sa araw ni Venus, at sa ika-24 araw ng buwang lunar, inilagay ni Leuces [ang monumentong ito] sa kanyang minamahal na anak na si Severa, at sa Espiritu Santo. Namatay siya [sa edad] na 55 taon, at 11 buwan [at] 10 araw.(22)
Ang mga “Nones” ng Nobyembre ay Nobyembre 5 na tumapat sa araw ni Venus, o Biyernes. Sa lunasyon na iyon, ito’y tumugma sa ika-24 na araw ng buwang lunar, o “Ikalawang Araw” sa Biblikal na sanlinggo.
Ang mabagal na banyuhay na ito mula sa dalisay, apostolikong Kristyanismo, tungo sa Kristyanismo na kinabitan ng mga alituntunin ng paganong kalendasyon ay lubos na responsable para sa kakulangan ng kaalaman na umiiral ngayon tungkol sa tunay na kalendaryo ng Manlilikha. Ang paganong tuluy-tuloy na sanlingguhang pag-ikot mula pa noon sa kasaysayan, ipinalagay na ang patuloy na sanlingguhang pag-ikot ay palaging umiral. Ang mga makasaysayang katunayan ng kalendaryong Julian ay nakalimutan at ang paikot-ikot na pagdadahilan ay ginamit para “patunayan” na ang araw ng Sabado ay ang Sabbath ng Bibliya: iyon ay ang modernong sanlinggong Gregorian ay may tuluy-tuloy na umiikot na pitong araw na sanlinggo dahil dito ang mga sanlinggo ay palaging umiikot nang tuluy-tuloy. Ang araw ng Sabado, dahil dito, ay nararapat na “ikapitong araw ng Sabbath” ng ikaapat na utos.
Ang mga Katoliko at mga Protestante ay sumasamba sa araw ng Linggo, ang unang araw ng sanlinggong Gregorian, ay kinuha bilang karagdagang “patunay” na ang araw ng Sabado ay ang ikapitong araw ng Sabbath ng Bibliya. Matapos ang lahat, “Kung ang araw ng Sabado ay hindi ang tunay na Sabbath, bakit aabalahin ni Satanas sa pagkakaroon ng mga tao na sumasamba sa araw ng Linggo?” Ang dalawahang panlilinlang na ito ay pinagtibay na ang mga sumasamba sa araw ng Sabado sa kanilang pagpapalagay na ang araw ng Sabado ay ang Sabbath ng Bibliya. Gayunman, ang mga katunayan ng kasaysayan ay nagbigay ng liwanag sa kadiliman ng pagkakamali at tradisyon para ipakita ang mga paganong pinagmulan ng parehong modernong araw ng pagsamba, Linggo at Sabado.
Nauugnay na mga Nilalaman:
(1) R. L. Odom, Sunday in Roman Paganism, (New York: TEACH Services, Inc., 2003), p. 202.
(2) Eviatar Zerubavel, The Seven Day Circle, (Chicago: University of Chicago Press, 1985), p. 22; Ignatius, Epistle to the Magnesians, (The Ante-Nicene Fathers, Grand Rapids, Michigan: W. B. Eerdmans, 1956, James Donaldson and Alexander Roberts, eds.), Vol. 1, pp. 59-65.
(3) Tingnan ang On the True Doctrine, isinalin ni R. Joseph Hoffmann, (New York: Oxford University Press, 1987).
(4) “Celsus ang Platonista,” Catholic Encyclopedia, NewAdvent.org.
(5) Odom, op. cit., p. 54.
(6) Origen, Against Celsus, aklat 6, kabanata 22 sa The Ante-Nicene Fathers, (New York: Charles Scribner’s Sons, 1913), Vol. 4, p. 583.
(7) Ibid.
(8) Tertullian, Ad Nationes, Aklat 1, Kabanata 13 sa J. P. Migne, Patrologiæ Latinæ Cursus Completus, (Paris, 1844-1855), Volume 1, columns 369-372.
(9) Habang si Kristo ay hindi naman talaga isinilang sa Disyembre 25, ito’y nananatiling opisyal na modernong Kristyanismong kaarawan para sa Mesias.
(10) Tertullian, Apologia, kabanata 16, sa J. P. Migne, Patrologiæ Latinæ, Vol. 1, cols. 369-372; karaniwang salin sa Ingles sa Ante-Nicene Fathers, (New York: Charles Scribner’s Sons, 1913), Vol. 3, p. 31.
(11) Para sa karagdagang pagsasaliksik, tingnan ang www.tertullian.org.
(12) Antonio Gallonio, De SS. Martyrum Cruciatibus, 1591. Nailathala sa Ingles: Tortures and Torments of the Christian Martyrs, A. R. Allinson, trans., (London: Fortune Press, 1903), p. 143. Ang layon ng aklat ay ang “pagbubuhay ng mga matapat” at inilathala sa pagpapatibay ng Simbahang Katoliko.
(13) Odom, op.cit., p. 158.
(14) 1 Corinto 10:20, Filipino Standard Version
(15) Ang larawang ito ay isang plato ng tanso na inukit ni Antonio Tempesta of Firenza (Florence) na kinuha matapos ang mga disenyo ni Giovanni de Guerra of Modena, pintor ni Pope Sixtus V.
(16) Gallonio, Tortures and Torments of the Christian Martyrs, op.cit., p. 138.
(17) Araw ni Jupiter, dies Jovis, tumutugma sa modernong Huwebes.
(18) A. T. Jones, The Two Republics, (Ithaca, Michigan: A. B. Publishing, Inc., n.d.), pp. 320-321.
(19) Eusebius, Commentary on the Psalms, Psalm 91 (Psalm 92 in A.V.), in J. P. Migne, Patrologiæ Græccæ Cursus Completus, (Paris, 1856-1866), Volume 23, column 1169.
(20) Eusebius, Proof of the Gospel, Aklat 4, Kabanata 16, isinalin ni W. J. Ferrar, Vol. 1, p. 207 gayong nasipi sa Ibid.
(21) E. Diehl, Inscriptiones Latinæ Christianæ Veteres, (Berolini, 1925), Vol. 2, p. 118, #3033.
(22) Ibid., p. 193, #3391. Tingnan rin ang , G. B. de Rossi, Inscriptiones Christianæ Urbis Romæ, Vol. 1, part 1, p. 18, #11.