Mubuzyo:Hena ncimvwule ca Nyika cilibonya atalaa mwezi tabuli bumboni bwakuti Nyika ili muciimo cabbola?
Kwiingula: Kusendekezya kuti ncimviide caNyika eeco cisinkila mwezi akupa kuti mwezi ubaye nkweezyeezya buyo kutakwe kaambo. Tacizyibidwe cintu cini citalisya mwezi kubaya. Kuli bumboni mumazuba aakaindi bwakuti izuba amwezi zyakali kulibonya aciindi comwi eelyo mwezi niwaabayide. Eeci inga tiicakonzyeka kucitika kuti cimvwiide caNyika nicali ncico cipa kuti mwezi ubaye nkaambo kuzumina kaambo kaambwa atalaawa caamba kuti nyika yeelede kuba akataa mwezi azuba kutegwa cimvwule canyika cisinkile mwezi kuti ubaye. ("Flat Earth Proof 17 - Eclipses")
Eeci citobela cakalembululwa kuzwa mubbuku lya Zetetic Astronomy: Earth Not a Globe, aba Samuel Birley Rowbotham (p. 101-102):
Kubaya kwazuba kuboola mukaambo kakuti Mwezi wainda kunembolya zuba, nanka akataa zuba amuntu uulilangilizya uuli aNyika. Aawa kunyina mubuzyo wacintu citika eeci pe. Pele kwaamba kuti kubaya kwa Mwezi kulaba nkaambo kacimvwule caNyika taali makani ateeleleka pe. Inyika yakatondezyegwa zyiindi zinjaanji kuti tiiyendi pe, nokuba kumagolelo aanjiyo nanka kuzinguluka Zuba, aboobo tiikonzyi kwiinda akataa Zuba aMwezi, nkabela kwaamba kuti Nyika njiisitilila mumuni wa Zuba akufusila cimvwiide cayo atalaa Mwezi, nkwaamba cintu ciyumu mbuli bbwe citakonzyeki kucitika pe. Kumbali lyaboobo, kuli twaambo tunjaanji tulembedwe twaamba ziindi zimwi iZuba a Mwezi uubayide nizyaali kulibonya mumulengalenga antoomwe aciindi comwe.
“Mwezi uuzwide kumweka cimwi ciindi inga walibonya atalaa magolelo aanyika kalitaninga bbila Zuba. Ciindi cimwi nicaacitika cintu camusyobo ooyu lyakali mubuzuba bwa 19 Kunkumuna masamu, 1750, eelyo Mwezi niwaalibonya Kuubayide kumwi Zuba kalicilibonya atalaa magolelo aaNyika.” ("Astronomy and Astronomical Instruments," p. 105, by Geo. G. Carey)
“Mubuzuba bwa 20 Mukubwekaangala, 1837, Mwezi wakalibonya kuupasuka alimwi Kuubayide iZuba kalitaninga bbila. Eeci cakabonwa alimwi mubuzuba bwa 20 Vwivwi, 1717.” ("McCulloch's Geography," p. 85)
“Muciindi cakubaya kwa Mwezi mu Kunkumuna masamu 17, 1590; Vwumbi pati 3, 1648; Ganda pati 16, 1666; amu Kaanda kaniini 26, 1668, Mwezi wakapasuka kuubayide eelyo Zuba nilyaacili kulibonya mumulengalenga. Eezyo ziindi zyakubaya kwa mwezi zyakabonwa kale kuzwa ciindi ca Pliny.”("Illustrated London Almanack for 1864," the astronomical part in which is by James Glaisher, Esq., of the Greenwich Observatory)
Eeci citobela cakalembululwa kuzwa mubbuku lya Terra Firma: The Earth Not a Planet, Proved from Scripture, Reason, and Fact, aba David Wardlaw Scott (p. 77-80):
Mwezi ncintu cizingide mizeezo ya Basyaazyibwene bazilengwa leza zya mumulengalenga bamazubaano, nkaambo lyoonse tuutobeli manjezyeezya aabo pe; pele, munzila imwi yakusoleka kubelesya mwezi, bataminina kuti ciimo canyika cili mbuli bbola ncecilibonya kuti cimvule ca Nyika cainda atalaa mwezi eelyo Mwezi nuubayide.
Katutaninga njila muciiyo eeci, atumvwe majwi masyoonto aajatikizya Kubaya kwamwezi nokuba kwazuba. Bunji bwabantu, eelyo nabajana kuti Kubaya kulacitika aciindi cilangilwa kucitika, bayeeya kuti Lwiiyo lwa Mazubaano lwazilengwa leza zya mujulu luleebeka akuteeleleka mukuganta zintu ziyanda kucitika. Pele masimpe ngakuti kulangila kuganta Kubaya kulakonzya kujanwa kubala ziindi nicaacitikide kale musyule lyaciindi, aboobo ncintu cizyibidwe kuti eezi inga ziyoocitika alimwi kumbelaa mazuba. Bama Chaldean bakali kubala zyuulu zyamyaka kaindi eelyo licitika zintu eezi, alimwi Aristarchus a Ptolemy bakali kukonzya kuganta eeni nozilangilwa kucitika, awalo Newton nokuba La Pace. Bamuka Somerville mucikolo cabo ca “Lwiiyo lwazilengwa Leza”, p. 46, balaamba kuti--
“Kunyina muzeezo uuyandika kubala kusikila aawo aasikila Kubaya, kubala buyo inga cakonzya kusikila aciindi aawo cigaminina, kakunyina kuyaama mizeezo iimbi yakusikila waawo.”
Ndaibaluka kaano kabotu kalemekezya mulombwana umwi wakaitidwe kuti ape bumboni mulubeta lumwi. Ooyo muntu taakaboola kulubeta oolo pe, pele mulongwenyina ngowakaboola mucibaka cakwe. “Nkaambo nzi,” wakabuzya Mubetesi, “ ba Blank ncibataboolela kulubeta?” “Omwami wangu,” wakavwiila mulongwe wamulombwana ooyo, “Ime inga ndakupa Omwami twaambo tuli kkumi atubili kwaamba ncaataboolela.” “Nkooko atumvwe twaambo ooto,” wakamuvwiila Mubetesi. “Cintu citaanzi, Omwami, mulongwaangu ulifwide.” “Cilikabotu eeci”, mbwaakaamba Mubetesi, “kotola ooko twaambo tuli kkumi akamwi tuceede.” Aboobo Nyika mboyaatondezyegwa kale kuti tiivwungumene, Yahuwah mwini wakiilenga waamba kuti ili “atalaa lwizi alimwi yakabambilwa atalaa mazambangulwe aameenda,” aako kaambo, keelede kukkwanya kwiingula nciitali cintu cizembeemba mumulengalenga, alimwi aboobo ncintu citakonzyeki kuti cimvwiide canyika inga capa Mwezi kuti Ubaye, mbweenya mbuli muntu waafwide ooyo mukaano mbwaatakali kukonzya kupa bumboni Mulubeta Munkuta ya Mulawo. Aboobo, antela inga caba cintu ciyandika kupa twaambo tujatikizya bumboni bupedwe, ooto tutondezya kulubila kumwi ooko nkobacitide Basyaazyibwene bazilengwa leza Bamazubaano.
Kujatikizya muzeezo ookwa Newton, ncintu ciyandika kuti Mwezi Wabaya, kuti Zuba libe kubbazu lili kunzaa Nyika iibulungene mbuli bbola, kutegwa cimvwule ca Nyika ciwide atalaa Mwezi. Pele, muziindi eezyo Mwezi niwaabayide kalicilibonya Zuba, aaka kaambo kokwa Newton kalabonwa kuti nkaambo katayi koomoonga, nkaambo ncintu citakonzyeki muziindi eezyo kuti cimvwule ca Nyika cipe kuti Mwezi Ubaye. Muciindi ca Kubaya kwa Mwezi ciwa ca Mwezi lyoonse cakali kulangizyigwa niwaacibayide, akutondezya kuti ooku Kubaya tiikwaaletwa nkaambo kacimvwule ca Nyika pe. Ime ndainduluka kusadulula cifwanikiso citobela eeco cakacitika ku Collumpton, Devonshire, mumwezi wa Miyoba 19, 1848--
“Kwakalibonya kubaya mwezi mbweenya mbuli mbokulibonya lyoonse kusikila mamiti aali kkumi aabili muwoola lya fuka (9:20); muciindi eeco, alimwi amuwoola lyakatobela aawo, mucibaka cakuti kulibonye Kubaya kwa Mwezi, nanka cimvwiide ca Nyika kacisinkilide Mwezi, cibeela ca Mwezi cakafwamba kubaa mumuni, akulibonyaanga ndibbibi lya mulilo uuyaka kuleka kulibonya kusubila. . . . Ciwa ca Mwezi coonse cakalaa mumuni kubee kwakanyina Kubaya kwakaindide kucitika. , . . Mwezi wakapa mumuni muciindi coonse niwaabayide.” (Philosophical Magazine," No. 220, for August, 184B.)
Alimwi Nyika, eeyo yaambwa kukwakwamuka mamaile aali zyuulu lusele (8,000 miles), ilaambwa akuti izunguluka Zuba, kiibalika cuulu camamaile muminiti lyomwe; Mwezi waambwa kuti ulikwakwamukide mamaile aali zyuulu zyobile, amyaanda yobile (2,200 miles) alimwi waambwa kuti uzinguluka Nyika kuubalika mamaile aali mwaanda amakumi lusele mu miniti lyomwe, aboobo kweendelanya akubala myeelwe , Kubaya kwa Mwezi, kucitika nkaambo kacimvwule ca Nyika ciinda atalaa Mwezi, ceelede kucitika mumaminiti one, pele Kubaya kwa Mwezi kanjikanji kutola mawoola obile, alimwi kulizyibidwe kuti zimwi ziindi kutola mawoola one.
Nzila imwi yakubazya myeelwe ikosozya makani aaya, akwaambilizya ziindi zimwi mukutondezya kuti ooyo muzeezo wakatalika kuluulwa akubaa mpuwo mazubaano akataa basyaazyibwene balemekwa, muzeezo wakuti kuli zilengwa leza azimwi zitamwekimweki zili mumulengalenga eezyo zikonzya kweetelezya Kubaya kwa Mwezi--
“. . . Mbuli Kubaya kwa Zuba mbokulibonya kuti Mwezi wainda kunembo lya Zuba, aboobo kubumboni bwakabungikwa, cilalibonya kuti akwalo Kubaya kwa Mwezi kulasika munzila njeenya ; cilengwa leza cibalangala alimwi cibulungene mbuli bbola kaciinda kunembo lya Mwezi, nanka kwiinda akataa ciwa ca Mwezi eeco muntu uulangilizya ncalangide kuzwa atalaa Nyika mpaimvwi.
“Kwaamba kuti kuli zilengwa leza zyamusyobo ooyo (zitakwe mumuni) mumulengalenga ncintu cili munsaa kasimpe, alimwi kuti cilengwa leza cimwi camusyobo ooyo eeco casinkila Mwezi kuti ulibonye kubaya, nkocili mumulengalenga munsaa Nyika, aaya makani aazuminidwe abasyaazyibwene bazilengwa leza bakubwene mazubaano.”("Zetetic Astronomy," pp. 148, 149.)
Mbombuboobo mbokulibonya kakwiina kudonaika kuti cimvwule ca Nyika tacili ncico cipa kuti Mwezi Ubaye, alimwi kucinyina kukazya aawa kunga kwaya kumbele kutaminina kuti Nyika ili muciimo ca bbola pe.