“24Mvwiki zili Makumi ciloba zyabalilwa bantu bokwenu amunzi uusalala, kusikila nsotoko zilesyegwe, zibi zikamanizyigwe, akuzimaanya busofwaazi kutegwa kukabambwe lumvwano, akuleta bululami buteeli, akubikka ciganto acilengaano a cishinshimi, akunanika Busena Busalalisya. 25Weelede kuzyiba akumvwisyisya, kuti kuzwa aciindi cakupa malailile aakubukulusya akuyakulula Jerusalema kusikila Messiah Mwanaa Mwami, kuyooba mvwiki zili ciloba azili makumi cisambomwe azibili; migwagwa iyooyakululwa alimwi, abwalo bwaanda, nokuba kuti kamunooli muziindi zya manyongwe. 26Zyaakwiinda mvwiki zili makumi cisambomwe azibili Messiah uyoojaigwa, pele kutali kujailwa cakwe; Alimwi Bantu ba Mwanaa mwami.uuyooboola bayoonyonyoona munzi abusena busetekene. Mamanino aawo ayoosika azambangulwe lya meenda, Alimwi kusikila kumamanino kunooli nkondo akunyonyooka kupimidwe. 27Mpoonya walo uyookonkezya kuti cizuminano cizumanane kubeleka abantu banjaanji kwa mvwiki yomwe; Pele akataa mvwiki eeyo walo uyookosozya kupaizya akutuuzya cipego. Alimwi abbaba lya zisesemyo kunooli yooyo uunyonyoona, kusikila zikamannine zyoonse kuti doo, eeco cakasalwa kuti cicitime ciyoolekelwa Ali baabo banyonyookede.” (Daniele 9:24-27, NKJV)
Cishinshimi cokwa Daniele ca “Mvwiki zili makumi ciloba” cakazuzikwa mumusela mutaanzi. Cuusisya ncakuti, Bantu banji sunu balaalilwa kuzyiba kasimpe kalibotela aa alimwi bacizuunyene kuti mvwiki yamacaalizyo ya cishinshimi ca Daniele tiininga zuzikwa.
Kunyina nokaceya kampango kasendekezya kuti “mvwiki zili makumi ciloba” zyeelede kuzandaulwa.
|
1. Kubala cakutobelanya: Kunyina nokaceya kampango kasendekezya kuti “mvwiki zili makumi ciloba” zyeelede kuzandaulwa. Mungele, Gabrieli, kunyina ampasungilizya kwaamba kuti kuli mundando wamyaka zyuulu zyobile akataa Mvwiki ya makumi cisambomwe afuka aya makumi ciloba pe. Kudadanyana kuti kuli mundando ooyo nkuyungizya caali ku Mangwalo akukazya ncocaamba cinicini cishinshimi. Gabrieli wakasalazya kupa Daniele mundando wa zintu ziyootola busena kusikila akuboola kwa Messiah akunyonyoona munzi wa Jelusalema waanyika. Eeci cakaingula kulilauka kwa Daniele akaambo ka zibi zya bantu bakwabo abweende bwa munzi aciindi eeco (Daniele. 9:1-19). Kumwi Gabriele, kabwene mamanino aamunzi wabuzangi Jelusalema waanyika, pele Daniele wakali kupedelezya abulangizi; mungele wakatondekela Daniele ku kuboola kwa Messiah waasyomezyedwe – bulangizi bwa Isilayeli.
Daniele 9:25 utwaambila kuti “kuzwa akupa malailile aakubukulusya akuyakulula Jelusalema kusikila kuciindi ca Messiah Mwanaa Mwami, kunooli mvwiki zili ciloba a zili makumi cisambomwe azibili.” Aboobo, antoomwe mvwiki zya cishinshimi zili makumi ciloba afuka zyakali kutalikila aciindi malailile aakubukulusya Jelusalema kusikila akuboola kwa Messiah. Eeci cileelene a myaka iikkwene 483 (69 mvwiki zya cishinshimi = 483 mazuba aacishinshimi = 483 myaka iikkwene1). Malailile aakuyakulula Jelusalema akapegwa aa Artaxerxes mu 457 BC2, aboobo eeco cibikka kuboola kwa Messiah mu 27 AD. Eeci ncintu cizyibidwe kabotu mubunji bwa basicikolo ba Bbaibbele, nkaambo cilizuminidwe kuti Yahushua wakalongezyegwa Muya Uusalala naakabbizyigwa mu 27 AD.3
Nkuuzwa aciindi eeco kuya kumbele, nokuba boobo, aali kupyopyongana. Aabo bacilangila kuzukika cishinshimi balati kucili zintu zya cishinshimi ziciyoozuzikwa. Ono bufubafuba bwa muzeezo uuli boobu bulitondezyedwe ansi aawa. Zintu zyoonse zyakashinshimwa kucitika mu mvwiki ya ciloba zyakagola kale kucitika:
Aabo bazumanana kwaandaanya mvwiki yamacaalizyo kuzwa ku cishinshimi bakaka kukankaminwa kwa simalelo wesu, Messiah Yahushua.
|
2. Kukankaminwa kwa Messiah: Kampango 26 kashinshima kuti Messiah wakali “kuyoojaigwa, pele kutali kujailwa lwakwe 4.” Yahushua wakakosolwa (waakankaminwa) muciindi ca Kumwaka mu 31 AD, 3 ½ myaka kuzwa naakabbizyigwa (27 AD) – akataa mvwiki ya makumi ciloba. (Busanduluzi bwa Brenton bwa malembo aaci Giliki aayo aapandulula kaambo aaka kuti, “ooyo uunanikidwe uyoonyonyoonwa.” Daniele. 9:26) Eeli ndipenzi lipati kapati kuli baabo bacilangila kuzukika cishinshimi nkaambo babikka mvwiki ya mamanino mu cishinshimi ca Daniele kumbelaa ciindi. Ikuti mvwiki yamacaalizyo mu cishinshimi ca Daniele kiicili kumbelaa ciindi, nkokuti awalo Messiah taninga “jailwa” zibi zyesu. Nokuba kuti muntu kayandisya kukazyanya kuguminizya myaka iini eelyo Yahushua naakabbizyigwa akukankaminwa, kucili penzi licuungilila sicikolo wa Bbaibbele uusyoomeka. Mvwiki zya cishinshimi zili 69 zyakatutola akuyootusisya akunanikwa (kukankaminwa) kwa Yahushua; aboobo mbokuli boobu, “kujaigwa” kwakwe kwakeelede kucitika akataa mvwiki ya makumi ciloba ya cishinshimi. Aabo bazumanana kwaandaanya mvwiki yamacaalizyo mu cishinshimi ca mvwiki zili makumi ciloba balakaka akukankaminwa kwa Simalelo wesu, Messiah Yahushua.
Kuzumanana kuti mvwiki ya makumi ciloba yokwa Daniele tiininga zuzikwa nkukazya lubeta lupati lwakacitilwa Jelusalema waanyika – oolo lubeta Yahushua ndwaakacenjezya mukukambauka kwakwe koonse anyika.
|
3. Busena Busalalisya Bwakadilimunwa: Mukampango 26, twaambwila kuti “bantu ba mwanaa mwami ooyo uuyoosika bayoonyonyoona munzi abusena busetekene.” Mbuli Julu mbolizumina kuti mvwiki zya cishinshimi zili makumi ciloba eezyo zyakabalidwe cisi ca bamaJuuda amunzi wa Jelusalema waanyika, munzi a tempele zyakadilimunwa mu 70 AD. Ooyu ngo musela waacitika. Kunyonyoona busena busetekene bwaanyika kwakacitika aciindi ceelede cini, kweendelanya bwini amulongo wa ciindi ookwa Gabrieli. Kuzuunyana kwaamba kuti mvwiki yamacaalizyo ya cishinshimi ca Daniele tiininga zuzikwa nkukazya lubeta lupati lwa cishinshimi atalaa munzi wa Jelusalema waanyika – oolo lubeta Yahushua ndwaakacenjezya mumulimo wakwe woonse waanyika.
Bikkila maanu: "Ibantu ba mwanaa mwami uuyoosika" mukampango 26 caambilizya bulelo bwa Loma bwakali kukutauka lubeta lwa Julu mukudilimuna munzi waanyika a tempele. "Mamanino aawo ayoosika azambangulwe" caambilizya nzila ya kubinda mboluyoosika lubeta. "Alimwi kusikila kumamanino aankondo kunooli kunyonyoona kulangilwa": (1) kwakaambilizyigwa kunyonyoona cakubinda munzi wa Jelusalema, ooko kwaazuzikwa mu 70 AD; (2) kwakaambilizyigwa masimpe akuti kuzwa aciindi ca kunyonyoona tempele kusikila ku Mamanino aaciindi, nyika yaakkedwe Isilayeli wansiku tiinoojisi luumuno nokuba kukkalikila cakuliiba. Eeci ncecicitika mazubaano mu nkondo zitaleki kulwanwa akataa Isilayeli abasimukobonyina. Ooku kunyonyoona kulaambilizyidwe amuli Daniele 9:27.
[Kunyina] naaceya mpokwaambwa simukazyakristu mukampango aaka pe.
|
4. Kulomya Kujuzya Cizuminano Cipya: Kampango 27 katwaambila kuti “ [Messiah] uyoolomya kubamba cizuminano abantu banji kwa mvwiki yomwe.” Yahushua, Messiah, wakalomya kubambilila Cizuminano Cipya mumyaka 3 ½ yoonse ya mulimo wakwe alimwi akulomya kuzuzika cizuminano eeco ncaakakonkezya kwiinda mu bulowa bwakwe eelyo naakagagailwa akataa mvwiki ya makumi ciloba ya cishinshimi. Kutobela lufu lwa Yahushua, baapositolo bakazumanana kwaambilizya Cizuminano Cipya kwa myaka yotatwe acisela comwe. Lwiito lwa kutambula cizuminano lwakatambikwa akuli bamaJuuda kusikila mu cilimo ca 34 AD, eelyo ba Sanihedulini nibaajaya Stephen, munakristu mutaanzi kujayigwa (Milimo 7). Mpeenya aawo kutobela mulandu uucaalizya wabuzangi ooyu, mulumbe mubotu wakatolwa kuli bamasi. Mbombuboobu, cizuminano mbucaasyomezyegwa mu mvwiki ya cishinshimi ya makumi ciloba. Alimwi, eeci cilaa makani malemu kuli baabo bacizumanana kuyiisya kuti mvwiki ya makumi ciloba icili kumbelaa ciindi, nkaambo balakaka kumwi kabatakubwene kuti Messiah Yahushua wakabamba Cizuminano Cipya. Kutali biyo ceeci, pele balaamba akuti ooyo “walo” waambwa mu kampango 27 ngu “simukazyakristu” kakuli kunyina pe naaceya mpokwaambwa simukazyakristu mukampango aaka. Ooyo “walo” wa kampango 27 ulisalazyidwe cini kuti ngu Messiah waambidwe mu kampango 26. Yahuwah atazumizyi kuti tusendekezye uunanikidwe Wakwe kuti abaange ngu simukazyakristu!
Naakafwa Yahushua, “mulembo uusinkilizya mu tempele wakayaulwa a Yahuwah lwakwe Mwini muzibeela zyobile kuzwa atala kusikila anselelo” – kutondezya magolelo aa zituuzyo.
|
5. Cituuzyo Camacaalizyo: Kubala kuya kumbele mu kampango 27, caamba kuti, “Pele akataa mvwiki ya [70th] Walo uyoomanya cituuzyo acaabilo.” Yahushua waakankaminwa akataa mvwiki ya makumi ciloba ya cishinshimi, akulesya cituuzyo acaabilo. Ngo Messiah waasyomezyedwe wakacita cintu eeci, kutali simukazyakristu uuciyanda kusaala tempele lyakayakululwa anyika pe. Mulembi waci Hebulayo uya kumbele kubambilila kabotu-kabotu kulomya kwaamba bupati buteeli bwa cituuzyo cakapegwa ciindi comwe cokwa Yahushua kupedwa cinyonyoono. Cakapegwa a “bulowa bwakwe mwini. . . . . . Yahushua [eeco] cakanjizyigwa mu Busena Busalalisya ciindi comwe, akuleta lufutuko lutamani.” (BaHebulayo. 9:12) “[I]swe twakasetekanyigwa kwiinda mu caabilo ca mubili wa Messiah Yahushua ooyo waapegwa ciindi comwe kwa lyoonse.” (BaHebulayo. 10:10) Naakafwa Yahushua, “cisitilizyo camu tempele cakayaulwa kuzwa atala kusikila ansi” a Yahuwah mwini – kutondezya magolelo aa zituuzyo5. Kupeekezya kuti eeci cishinshimi caambilizya simukazyakristu uuciboola kumbelaa ciindi ooyo uuyoonjila mu tempele kuti asofwaazye bupati bwa cituuzyo citusalazya cokwa Yahushua, ooko nkunyonganya Mangwalo mukampango aaka. Busanduluzi bwa musyobooyu buyeeme mu manjezyeezya akulimvwa, kutali mu masimpe aa Bbaibbele.
Kutegwa ujane busanduluzi butonkomene bwa cishinshimi ca Daniele ca mvwiki zili makumi ciloba:
1 Mumangwalo, buzuba bomwe bwa cishinshimi = mwaka omwe uukkwene. Langa mu: Myeelwe 14:34; Ezekiya 4:6.
2 Mwaka ngwaakakkala acuuno Artaxerxes I wakali 465-464 BC; mwaka mutaanzi ngwaakalela wakatalikila mu cilimo 464 BC kusikila ku cilimo ca 463 BC. Tulizyi kuti kuzwa a "aatalikila" malailile ookwa Artaxerxes mw we toakali mumwaka 457 BC nkaambo Ezala utwaambila kuti ndendileelyo naakayaamuka kuzwa ku Bbabbuloni muciindi ca kumwaka mu Bbaibbele, mumwezi mutaanzi [wamu Bbaibbele], akuyoosika ku Jelusalema mumwezi wasanu [wamu Bbaibbele] ooyo wakali mwaka wa ciloba kalela Artaxerxes. "Alimwi walo [Ezala] wakasika ku Jelusalema mumwaka wasanu, ooyo wakali mwaka wa ciloba kalela mwami. Mbwaanga mubuzuba butaanzi bwa mwaka mutaanzi wakatalika lweendo lwakuzwa ku Bbabbuloni, mpoonya mubuzuba bwasanu bwa mwezi wasanu wakasika ku Jelusalema, kweendelanya a janza libotu lya Elohimu eelyo lyakali kumweenzya." (Ezala 7:8-9)
3 “Mvwiki zili makumi ciloba zyabalilwa bantu bokwenu amunzi ookwenu uusetekene, kuti ukamwaigwe mulandu, akusalazyigwa zinyonyoono, kuleta lumvwano aakali busofwaazi, kuleta bululami butamani, kubbama cilengaano acishinshimi, akunanika Busena Busalala.” (Daniele. 9:24)
4 Walo “wakajaigwa, pele kutali kujailwa lwakwe.” (Daniele 9:26) Izaya 53 ujisi cishinshimi cikondelezya ca mulimo ookwa Yahushua wakunununa mucibaka cesu. Wakacitila ndiswe eelyo walo “naakajaigwa.”
5 Langa Mateyo 27:51.
