Kumvwisya maanu mu Cilengaano ca Tempele lina Ezekiya
Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa. |
Ibbuku lya Ezekiya lijala mulumbe mu cilengaano ca tempele amilimo iiguminizya ndilyo. Mu cipati 40, mushinshimi wakatolwa mucilengaano kuzwa amunzi wakwe akataa bazike bakatandwa mu cisi kuzwa ku Bbabbuloni kuya ku Isilayeli, eelyo mutumwa wa bulemu bwa kujulu kajisi cipimyo naakalibonya kuli nguwe. Ooyu mutumwa wakatola Ezekiya kuyaa kulangalanga tempele, kumwi kabapima bwaanda, milyango, a makkoce aalyo. Aciindi cimwi, bulemu bwa Mwami, oobo bwaalibonya kabuyaamuka tempele mucilengaano cimwi cakasolwede (cipati. 10), lino bulalibonya kabuzyokela kuzyookkalila mu tempele (43:1–4).
Eezi zyaandaano zitobela zipandulula zituuzyo nzyobapaizya bapaizi. Kubikkila maanu kapati kumulimo wa yooyo wiitwa kuti “mwanaa mwami.” Munsaa mamanino, kulibonya mulonga uukunka kuzwa mu tempele kuzwa ansi lyacibuye mpocitalikila. Ibbuku lilajala mu kwaabanya nyika ku mikowa yiindene.
Basicikolo ba Bbaibbele balazumina kuti cilengaano ca temple, eeco citola bunji bwa zyaandaano zya macaalizyo zili fuka zya Ezekiya, cileta busanduluzi bwaco bwaandeene. Bamwi bakapandulula kuti eeci ncecibalo ciinda kukatazya mu Cizuminano Cakale.
Mbuli busanduludwe mu Kulonzya Civwuka azibelesyo zyaco, bantu banji babala inga bajana cibeela ca Ezekiya eeci kuti cilakatazya kumvwisyisya akaambo ka bunji bwa zintu zyaambidwe nzya maseseke, pele eeci tacili cintu ciinda kukatazya mu zyaandaano eezi pe. Kwiinda waawo, cintu ciinda kuyuma, cijatikizya kuganta ciindi a bweende bwakuzuzikwa kwa cilengaano eeco.
Hena ndi Tempele lya Solomoni? Eelyo Ezekiya naakabona cilengaano (573 BC), kwakanyina tempele lyakaimvwi mu Jelusalema. Tempele lya Solomoni, eelyo lyakaliko aawo, lyakadilimunwa myaka kkumi ayitatu yakaindide musyule muciindi liya Nebuchadnezala naakazunda Jelusalema akutanda bantu banyenzi bacisi kuya ku Bbabbuloni. Eeci caambilizya kuti Ezekiya taakabona Tempele lya Solomoni nokuba tempele lili lyoonse kaliimvwi aciindi eeco. Aboobo, ndilili Tempele ndyaakatondezyegwa?
Hena ndi Tempele lya Zelubbabeli? Ambweni bwiinguzi butaanzi kuboola kumizeezo inga bwaba bwakuti eeli ndi tempele lyakayakwa mu bweendelezi bwa Zelubbabeli nibaazyokela BamaJuuda kuzwa ku Bbabbuloni kuzya ku Jelusalema. Nokuba boobo, oobu bwiinguzi bulangika kuti bubikkidwe ambali nkaambo tempele lya Zelubbabeli lyakayakwa kalili syoonto kapati alimwi kalita sakatizyidwe mbuli leelyo Ezekiya ndyapandulula. Ikuti Ezekiya naakashinshima kuti tempele liyooyakwa aa bantu bazyokela kuzwa ku buzike inga lyeelela busanduluzi oobu, nkokuti cishinshimi cakalezya makani aawa. Oobu busanduluzi tabukulwaizyi kuli baabo bazumina kuti Mangwalo aakayoyelwa moza. Busanduluzi bumwi, aboobo, bwakapegwa abasicikolo ba evangeli..
Hena Ncikombelo? Bamwi Banakristu bazubulula makani bakateelela makani aali mu zyaandaano eezi kuti ncilengaano ca mamanino aamisela, aayo aapandululwa munzila ya moza. Batondeka cikombelo camu Cizuminano Cipya kuti kanjaanji caambwa kuti ndi ”tempele” lya Yahuwah naa ncikkalilo Cakwe. Munakristu omwe-omwe “ndibbwe lizumi” (1 Petulo. 2:5), liyakilizyidwe, antoomwe aamwi, “atalaa musemo wa baapositolo a bashinshimi” (BaEfeso. 2:20) mu “tempele lya Yahuwah” (1 Bakolinto. 3:16). Atalaa muzeezo ooyu, zintu zya kukomba mu tempele mbuli—bapaizi, zipaililo, zituuzyo, zituuzyo zya bulowa—zilakonzya kubonwa kuti nzya mu muuya, kuleka kuti nzya kubeleka aa maanza, nzyamasimpe, alimwi nzya kutembaula Yahuwah mu ciindi cino. Cimwi cigaminina, busanduluzi bwa mulonga, mu caandaano 47, inga calibonya aanga cigwasyilila busanduluzi butali bwa mu muuya. Ikuti ooyu kuuli muzeezo uululeme, inga twayandika kuti tubone milimo iikatazya minji kuti nja kulengelezya nokuba kwaamba kuti eeyo mizeezo ya moza inga yakatazya kapati kumvwisyisya akukkazyika camba.
Hena ndi Tempele lya Myaka iili Cuulu na? Awumwi muzeezo wa cilengaano eeci, uuvwuzya kumvwugwa akataa baabo basyoma kuti cishinshimi ciyoozuzikwa aakale, ngwa kuti tempele lya Ezekiya liyoobambwa caakwiinda ciindi ca kuboola kwabili kwa Kristu alimwi liyooba busena bulaakatikati bwa kupailila ku bantu boonse mu “myaka iili cuulu.” Mu muzeezo ooyu, ooyo uupandululwa kuti “mwanaa mwami” kanjaanji utondezyegwa kuti ngu Kristu Lwakwe, kalela atalaa bulelo bwa myaka iili cuulu.
Kusala Nzila ya Milazyo a Musyobo ya Kusandulula. Mukusala akataa mizeezo eeyi, inga twacaazya biyo kusala nzila ziimpene zya milazyo amisyobo ya kusandulula. Imwi akataa milazyo eeyo njobakulwaizya basicikolo balangila kuzuzikwa kwa cishinshimi kumbelaa mazuba njiyeeyo ya kufundumana kusandulula cigaminina. Eeci inga caambilizya kuti “kulangila zintu mu muuya” mu kampango inga calibonya aanga nkuyaamuka kuzwa kunzila iisyomeka kapati ya kusandulula Mangwalo. Aboobo, aabo balangila kuti cishinshimi ciyoozuzikwa aakale basumpauzya tempele liyakidwe aamaanza kuti likabe kuzuzikwa kwa cilengaano ca Ezekiya. Nkaambo tempele lyakayakwa mu ciindi ca Ezekiya tiilyaka kkwanya busanduluzi bwa Ezekiya, balo basyoma kuti kweelede kuti kucinooli Tempele limbi kumbelaa mazuba eelyo liyookkwanya kuzuzika busanduluzi oobo munzila iikondelezya.
Inga cainda kuubauba kuzumina muzeezo ooyu ikuti nitwatalijisi Cizuminano Cipya cakutweendelezya mbotuyeeya. Ipenzi lipati lizyibidwe aawa ndyakuti bbuku lya baHebulayo (mukonzyanyo uupedwe., 10:1–18) likanana lufu lwa Messiah aciciingano kuti kwakali kusimpya nguzu zyakali kutondezyegwa mu zituuzyo zya banyama, mbuli zyeezyo bana Isilayeli nzibakali kutuuzya mu Tempele. Ikuti cilengaano ca Ezekiya kacijatikizya mazuba aacizya kumbele, nkaambo nzi alimwi ncotujana kucili zituuzyo zya banyama?
Muntu uusyoma kuti cishinshimi caazuzikwa kale bwiinguzi bwakwe mbwakuti eezi zituuzyo zyamu cuulu ca myaka tazyili zya kununuzya kuzwa kucinyonyoono pele eeci tacilesyi cintu eeco pe. Mbweenya buyo zituuzyo zyamu Cizuminano Cakale mbuzyakali kuyeekezya lufu lwa Messiah kuti ncintu cakacili kumbelaa mazuba, kusendekezyegwa kuti azyalo zituuzyo zyamu cuulu camyaka ziyo kwiibalusya lufu lwa Messiah kuti mulimo waacitika kaindi.
Kampango ka macaalizyo muli Ezekiya, nokuba boobo, kalangikaanga kalesya cintu eeci, nkaambo zituuzyo ziindene zyamu tempele zyaambwa kuti “nzyakununuzya ŋanda ya Isilayeli” (45:17).1 Aboobo, eezi zituuzyo zyakali kwiiminina cinunuzyo kuzwa ku cinyonyoono, kutali kuba ciibalusyo. Messiah Lwakwe wakali kukulwaizya kubelesya waini acinkwa kuti aambilizye lufu lwakwe (1 Bakolinto. 11:24–26). Nkaambo nzi Leza ncanga wabikka ceeci mucibaka ca zituuzyo eezi walo nzyaatakali kukkomanina (Intembauzyo. 40:6; 51:16; BaHebulayo. 10:6)?
Kuyungizya waawo, Ezekiya waamba kuti “mwanaa mwami” uyoolipa lwakwe kuba cituuzyo ca cinyonyoono “kuli lwakwe akubantu boonse” (45:22). Ikuti mwanaa mwami kayandika kwaaba zituuzyo zya zinyonyoono zyakwe mwini, eeci inga calwana kufumbwa kufumbwa muzeezo uutondezya kuti ooyo ngu Messiah, walo watakacita cinyonyoono.
Azimwi zikazya muzeezo wakuti cilengaano ca Ezekiya cipandulula buvwubi bwa kukomba oobo bweelede kuyootalikwa kumbelaa mazuba alimwi buyoosanganya azyeezyi zitobela:
- Icilengaano citondezya kukomba mubusena bomwe busalidwe. Mu Cizuminano Cakale, bantu bakali kulangilwa kuswena munsaa Civwuka cakupailila naa (citaanzi) itempele lyaabambilwa mulimo ooyu (Ciibalusyo. 12:5, 11). Nokuba boobo, Yahushua, wakaambilizya ku mukaintu muna Samaliya kuti ciindi ca kukombela mubusena bomwe cakalaafwi kugola akubikkwa mucibaka caco kukombela mu moza, ooko kutayeeme kukombela mubusena buli boonse (Johane 4:21–24; cf. Milimo 7:48–50).
- Mucilengaano ca Ezekiya, Bapaizi baLevi abana ba Aloni bakalibonya mumasena ngibakali kubeleka. Kweendelanya a Cizuminano Cakale, kwakaba kucinca mu bupaizi (BaHebulayo. 7:12). Bupaizi bwa buJuuda bwakaatulwa abupaizi bwiimpene (1 Petulo. 2:5) a mupaizi uutali mwanaa Aloni (Yahushua). Ooku kubambulula takukonzyi kujokolosyeka, nkmaabo Messiah waambwa kuti “mupaizi kukabe kutamani, wamu mulongo wa Melechizedeki” (Intembauzyo. 110:4; BaHebulayo. 7:17, 21).
Kusandulula Cigaminina Takuli Kupandulula Kwiinda Kubota Lyoonse. Nokuba kuti buyumuyumu mubusanduluzi bwa kusyoma kuti zishinshimi zyaazuzikwa kale bulibonya aanga tabukonzyi kuzundwa, nguzu zyabo zili buyo mu busanduluzi bwa zintu zilembedwe azitalembedwe. Kuli mulazyo uumbi mubusanduluzi oobu, nokuba boobo, ooyo uutaaluka atalaa bwinibwini bwa zintu—ciyubunuzyo cipati kwiinda atalaa zyoonse cipedwe muli Messiah.
Cizuminano Cipya tacili biyo cintu cakabbatikwa kuyungizya ku malembe aa bashinshimi bamu Cizuminano Cakale pe, Nciyubunuzyo ca mundando mupya muli Yahushua Messiah, ooyo kwiinda muli nguwe zyoonse zyakayubununwa kale mozijanina kuzuzikwa alimwi kwiinda muli nguwe mozyeelede kumaninina kumvwisyigwa.
|
BaHebulayo 1:1–3 balazumina kuti, nokuba kuti Yahuwah wakabandika kwiinda mubashinshimi banjaanji mu mazuba aakaindi, eeco ciyubunuzyo cakaboola kwiinda muli Messiah cilainda kuteeleleka nkaambo Walo tali buyo mushinshimi, pele “wakabambwa bulemu bwa [Yahuwah] a cikombole cimukonzyede camukamaninina mu buntu Bwakwe.” Cizuminano Cipya tacili biyo cintu cakabbatikwa kuyungizya ku malembe aa bashinshimi bamu Cizuminano Cakale pe, Nciyubunuzyo ca mundando mupya muli Yahushua Messiah, ooyo kwiinda muli nguwe zyoonse zyakayubununwa kale mozijanina kuzuzikwa alimwi kwiinda muli nguwe mozyeelede kumaninina kumvwisyigwa.
Messiah wakajulila kuteelela kwa basikwiiya bakwe kuti “bakonzye kumvwisyisya mangwalo [Cizuminano Cakale]” (Luuka 24:45). Lino mbocili boobu, inga kwaba kufuubala kuli ndiswe kuyandaula ncobayiminina bashinshimi ciimpene aceeco Messiah abaapositolo ncibakayiisya, Bumboni bwabo bulakazya kapati busanduluzi bwakuti cishinshimi ca Ezekiya 40–48 ceelede kusandululwa cigaminina. Mubweende bwa Messiah bupya (oobo, butali mbuli bwakaindi, butagoli), itempele, bupaizi, azituuzyo azyalo nzyamu moza (1 Petulo. 2:5).
Kumvwisyisya Cilengaano Mbubuti, mbube, mbotweelede kuteelela cilengaano ca tempele? Kutaanguna , umwi inga waamba cilengaano kuti cakali ceeco “cakali kunga cacitika” ikuti bamaJuuda bazike ku Bbabbuloni nibakalitondezya kweempwa kapati kwiinda mbubaacita. Kuli cintu citondezya muzeezo wakuti eeci cilengaano cakeelede kuzuzikwa mumaumi aa misela ya Isilayeli pele biyo kuti nibakabaa bweemya cinicini, nokuba kulyeempa, zinyonyoono zyabo zyakaindi: “Yebo omuntu, baambile zyaŋanda ya Yahuwah bantu ba Isilayeli, kutegwa bause akaambo kazinyonyoono zyabo. Abayeeye azyamuzeezo ooyu baakuba aansoni akaambo kazeezyo nzibakacita, ubaambile ŋanda yokwa Yahuwah mbuyakabede, mazwido amanjililo, mbuyakabede yoonse, mbuyakapangidwe yoonse. Ubaambile malailile aaya, kuti kabaayeeya akwaatobela.” (Ezekiya. 43:10–11).
Bwiinguzi bwa bamaJuuda kuciindi cibotu cakuti babweede akuyooyakulula tempele lyabo bwakalaa mpuwo ya kutontola siko. Kabunga buyo kasyoonto ka basyaalizi nkikaalisanga kuzyokela ku Jelusalema, kakuli bamwi bakacilimvwide biyo kabotu kuti kabacisyite mu Bbabbuloni. Aboobo cintu cakatobela ncakuti, tempele ndibaayaka tiilyakalaa bulemu mbuli lyakutaanguna eelyo Ezekiya ndyaakabapandulwide.
Nokuba kuti bamaJuuda tiibakazwidilila ciimo cakuti babambe tempele mbuli lya Ezekiya, bubambe bupanduludwe mu zyaandaano eezi mbupanduluzi bwaakanzidwe mu bunkutwe, oobo kuti nibwaalibonya, nibwakapa busanduluzi bweelede bwinibwini, kuti nibwaalibonya, nibwakapa bumboni mbeenya mbuli Civwuka ca kupailila mbucaacitide, mbuli cimvwiide ca “zjntu zya kujulu” (baHebulayo. 8:5)—mubweende bwa zintu bupya bwa Yahushua Messiah. Eeci, swebo tuyeeyela kuti, ngowakali mulimo mulamfu ooyo cilengaano eeco ngucaacita.
Nokuba kuti zimwi zibeela zya cilengaano tiizyakali kuyandika kuba mikonzyanyo kuzwa kumatalikilo (mu mukonzyanyo uupedwe, mbuli kuba aanga maleele, amulonga uuzumanana kulampa kuyaa ansi), cilakonzyeka kuti itempele amilimo yalyo nilyaazyokololwa, mbuli mbokupanduludwe, ikuti biyo bana Isilayeli nibaacita kuyanda kwa Yahuwah.
Kufumbwa naa itempele lyaayakululwa naa pe, ciyubunuzyo cipya ca Messiah cikulwaizya ndiswe kubona nzila njaakazuzika Yahushua Messiah Lwakwe, cituuzyo cakununuzya camamanino akuba silutwe mupaizi uuteeli wa bantu ba Yahuwah.
Eeci ncibalo citali ca WLC cakalembwa aaba Steve Gregg.
Twakagwisya mucibalo citaanzi woonse mazina aabakonba mituni ngobapede Taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo, twakabambulula mu Mangwalo ngotwiinduluka kulemba mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna abalembi ba Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC