Patuloy na Pag-ikot ng Sanlinggo ay Napatunayang Mali
Iginigiit ng mga modernong Sabbatarian na ang araw ng Sabado ay ang Sabbath ng Bibliya dahil naniniwala sila na ang pitong araw na sanlinggo ay umiikot nang walang tigil simula pa nung Paglikha. Isang dahilan para sa paniniwalang ito ay ang katunayan na ang kalendaryong Julian ay pinalitan ng kalendaryong Gregorian noong 1582, walang araw ng sanlinggo ang naglaho. Huwebes, Oktubre 4, 1582, sa kalendaryong Julian ay susundan ng Biyernes, Oktubre 15, sa bagong kalendaryong Gregorian. Dahil dyan, ipinalagay na sapagkat walang araw ang “naglaho” nung pinalitan ang kalendaryong Julian ng kalendaryong Gregorian, ang makabagong sanlinggo ay magkapareho sa sanlinggong Biblikal.
Ang pagpapalagay na ito ay napatunayang mali sa makasaysayang katunayan ng mismong kalendaryong Julian. Ang kalendaryo ng Republikang Romano, gaya ng lahat ng mga sinaunang kalendaryo, ay orihinal na batay sa pag-ikot ng lunar. Ang mga pagano Romanong pari, tinatawag na obispo, ay namamahala sa kalendaryo sa pagpapahayag ng pagsisimula ng mga buwan.
Julius Cæsar |
Ang mga obispong ito, na maaari ring humawak ng opisinang pulitikal, walang galang na minanipula ang kalendaryo para sa mga kadahilanang pulitikal, nagsama ng karagdagang buwan upang mapanatili ang paboritong mga pulitiko sa panunungkulan nang matagalan o, pasalungat, mag-iiwan ng kinakailangang mga pagkapabilang upang mapaiksi ang termino ng mga kalaban sa pulitika. Sa panahon ni Julius Cæsar, ang mga petsa ng kalendaryo ay ganap na nawala sa pagkakahanay sa mga panahon. Sinanay ni Julius Cæsar ang kanyang karapatan1 bilang pontifex maximus2 (mataas na pari) at binago ang naging isang pahirap at hindi tamang pagsukat ng panahon.
Noong kalagitnaan ng unang siglo B.C., inimbitahan ni Julius Cæsar si Sosigenes, isang astronomong Alexandrian, upang payuhan siya tungkol sa reporma ng kalendaryo, at tiyak ni Sosigenes na ang tanging praktikal na hakbang ay pabayaan ang kalendaryong lunar nang lubos. Ang mga buwan ay isinaayos sa kapanahunang batayan, at isang tropikal (solar) na taon ang ginamit, gaya ng kalendaryo ng Ehipto . . . .3
Pansinin ang malaking pagbabago ni Sosigenes ay ang pagpapabaya ng kalendasyong lunar.
Ang dakilang kahirapang haharapin ng sinumang repormista [ng kalendaryo] ay ang tila walang paraan ng paglikha ng pagbabago na patuloy na magpapahintulot sa mga buwan na manatili sa hakbang kasama ng mga anyo ng Buwan at ng taon sa mga kapanahunan. Napakahalagang magsagawa ng isang pangunahing pagbabasag sa tradisyonal na pagkalkula upang magsaayos ng isang mabisang pangpanahong kalendaryo.4
Upang ibalik ang bagong kalendaryo sa dating pagkakahanay nito sa mga kapanahunan ay nangailangan ng karagdagang 90 araw sa taon, na tinawag na Taon ng Pagkalito. Gayunman, ang kalendaryong Julian ng 45 B.C., maging ang kalendaryong Julian ng panahon ni Kristo, ay hindi kagaya ng kalendaryong Julian nung binago ito ni Pope Gregory XIII, at kaya ito’y hindi rin kagaya ng kalendaryong Gregorian ng kasalukuyan. Walang araw ng Sabado (o ikapitong araw ng Sabbath sa katapusan ng sanlinggo) sa orihinal na kalendaryong Julian.
Ang kalendaryong Julian, gaya ng kalendaryo ng Republika bago ito, orihinal na mayroong walong araw na pag-ikot. Bawat ikawalong araw ay isang nundinæ, o merkadong araw. Ang mga kalendaryo ay hindi nilikha sa parilya gaya ng mga modernong kalendaryo, ngunit ang mga petsa ay nakalista sa mga haligi. Halimbawa, ang buwan ng Enero ay nagsisimula sa araw na “A” at magpapatuloy tungo sa walong araw ng sanlinggo (A hanggang H), magtatapos ang buwan sa araw na “E”.
Hindi katulad ng kalendaryong Hebreo, ang Romanong kalendaryo ay mayroong patuloy na pag-ikot ng sanlinggo sa buong taon, na may kaunting pagsasaayos sa katapusan ng taon. Sapagkat ang buwan ng Enero ay nagtatapos sa araw na “E”, magsisimula ang Pebrero sa araw na “F”. Gayon din, magtatapos ang Pebrero sa araw na “A”, magsisimula naman ang Marso sa araw na “B”:
A k Ene | F k Peb | B k Mar |
B | G | C |
C | H | D |
D | A | E |
E, atbp. | B, atbp. | F, atbp. |
Ang sumusunod ay isang muling paggawa ng Fasti Antiates, isang kalendaryo bago ang Julian na naitala mula pa noong 60s B.C. na natagpuan sa lugar ng villa ni Nero sa Antium. Ang letrang A ay ipininta na kulay pula upang ipahiwatig na simula ng sanlinggo.
Muling paggawa ng Fasti Antiates, ang nalalabing kalendaryo ng Republikang Romano.5
Mayroong labing-tatlong haligi. Enero, mula sa kaliwa, ay nagsisimula sa araw na “A”at nagtatapos sa araw na “E”. Sa ilalim ng bawat haligi ay mga malalaking Romanong pamilang na nagbibigay ng bilang ng mga araw sa buwang iyon. Ang haligi sa dulong-kanan ay ang ikalabing-tatlo, buwang intercalary. Karagdagang mga letra ang nasa tabi ng mga sanlinggong araw na mga letra. Ang mga ito’y nagpahiwatig ng anumang ayos ng tungkulin na maaari at hindi maaari sa araw na iyon. Ang “k” ay ipininta sa tabi ng unang araw ng bawat buwan. Ito’y nanindigan bilang kalendæ.6
Napakahalagang tandaan na ang Biblikal na sanlinggo bilang indibidwal na yunit ng panahon ay tinukoy sa Genesis 1, naglalaman lamang ng pitong araw: anim na araw ng paggawa na susundan ng Sabbath na pamamahinga sa huling araw ng sanlinggo. Ang walong araw na pag-ikot ng kalendaryong Julian ay ginamit sa panahon ni Kristo. Gayunman, ang mga Judio ay hindi pinanatili ang ikapitong araw ng Sabbath sa walong araw na sanlinggong pag-ikot ng kalendaryong Julian. Ito’y magiging idolatrya sa kanila.
Isang halimbawa ng kalendaryong Julian na naitala mula sa panahon ni Augustus7 (63 B.C. – 14 A.D.) hanggang kay Tiberius8 (42 B.C. – 37 A.D.), ay pinanatili sa mga piraso ng batong ito. Ang walong araw na sanlinggo ay malinaw na mababasa sa mga ito.
Isang kinamamayaan na pitong araw na sanlinggo na kalendaryong Julian, na nakita sa sumusunod na guhit ng isang nakadikit na kalendaryong natagpuan sa Paliguan ni Titus (ginawa 79 – 81 A.D.), nagbigay ng karagdagang patunay na ang Biblikal na Sabbath ay hindi maaaring makita gamit ang kalendaryong Julian. Ang bilog sa gitna ay naglalaman ng 12 tanda ng sodiyak, katumbas ng 12 buwan ng taon. Ang Romanong pamilang sa kaliwa at kanan ay nagpahiwatig ng mga araw ng buwan. Pahalang sa itaas ng nakadikit na kalendaryo ay ang pitong planetaryong diyos ng paganong Romano.9
Ang araw ng Sabado (o dies Saturni – ang araw ni Saturn)10 ay ang mismong unang araw ng sanlinggo, hindi ang ikapito. Bilang diyos ng agrikultura, tila siya ang nasa nakatataas na posisyon ng kahalagahan, hawak ang kanyang simbulo, isang karit. Kasunod, sa ikalawang araw ng paganong planetaryong sanlinggo, ay tila diyos ng araw na may sinag ng liwanag na nagmumula sa kanyang ulo. Ang ikalawang araw ng sanlinggo ay orihinal na dies Solis (ang araw ng Araw – araw ng Linggo). Ang ikatlong araw ng sanlinggo ay ipinapakita ang diyosa ng buwan, na may malasungay na gasuklay na buwan bilang isang korona sa kanyang ulo. Ang araw ay dies Lunæ (araw ng buwan – araw ng Lunes). Ang mga natitirang araw ay kumakatawan sa iba pang planetaryong diyos, nagtatapos sa dies Veneris (araw ni Venus, na sa Hilagang Europeong wika ay pinalitan sa isang diyosang Norse at naging araw ni Friga, o ang araw ng Biyernes.)11
Sapagkat ang buong mundo ay ginamit ang kalendaryong Gregorian sa loob ng daan-daang taon, ito ay madalas na nakakaligtaan na katunayan noong dating panahon, hindi lamang nagawa ng iba’t-ibang bansa na gumamit ng magkakaibang kalendaryo, ngunit mayroon ding mga rehiyonal na pagkakaiba sa loob ng nagsasariling mga bansa. Kahit na ang pitong araw na planetaryong sanlinggo ay naging tanyag sa Roma kasama ang paglitaw ng kulto ng Mithra, ito ay hindi naging opisyal hanggang si Constantine ay inalinsunod sa pamantayan ang sanlinggo sa Konseho ng Nicaea.12
Christopher Clavius (1538-1612) |
Sa liwanag ng mga katunayang ito, wala sa katuwiran na ipalagay na ang Gregorian na araw ng Sabado ay ang Biblikal na Sabbath ng Paglikha. Totoo na ang pagbabago ng kalendaryong Julian sa kalendaryong Gregorian ay walang paglaho ng mga araw. Gayunman, totoo rin na ang kalendaryong Gregorian, gaya ng kalendaryong Julian bago nito, ay natagpuan nang ganap mula sa paganong sistema ng kalendasyon.
Ang astronomong Heswita, Christopher Clavius, ay kinumpirma na ang kalendaryong Julian ay nag-ugat sa ganap na paganismo at walang pagkakaugnay ano pa man sa Biblikal na kalendasyon. Kilala si Clavius sa buong mundo bilang arkitekto ng modernong kalendaryong Gregorian. Sapagkat ang kalendaryong Julian ay mas mahaba nang kaunti, noong ika-16 na siglo, ang vernal equinox ay hindi na tatapat sa petsang nagkataong itinalaga rito noong ikatlong siglo: Marso 21. Inatasan ni Pope Gregory XIII si Clavius sa tungkulin ng pagbabago ng kalendaryo upang dalhin ang spring equinox pabalik sa Marso 21.13
Sa kanyang aklat na, Romani Calendarii A Gregorio XIII P.M. Restituti Explicato, inilabas ni Clavius na noong ang kalendaryong Julian ay ginawa na pansimbahang kalendaryo ng Simbahan sa Konseho ng Nicaea, ang Simbahan ay sinadyang tanggalin ang Biblikal na kalendasyon at sa halip ay pinagtibay ang paganong kalendasyon. Tumukoy sa naiibang mga sistema ng kalendasyon na ginamit upang tukuyin ang Biblikal na Paskua laban sa paganong kapalit ng Pasko ng Pagkabuhay, ipinahayag na Clavius na: “Ang Simbahang Katoliko ay hindi ginamit ang [Judiong] seremonya ng pagdiriwang ng Paskua, ngunit lagi sa pagdiriwang ito ay tumalima sa galaw ng buwan at araw, at kaya ito ay pinabanal ng pinakasinauna at pinakabanal na Obispo ng Roma, subalit ito rin ay kinumpirma ng unang Konseho ng Nicaea.”14 Ang “Obispo” na kanyang tinutukoy ay sinaunang kaparian ng Romanong paganismo.
Ang mga modernong Kristyano ay ipinalagay na ang Gregorian na araw ng Sabado ay ang Biblikal na Sabbath. Gayunman, ang mga Kristyano na nabuhay sa panahon na ang kalendaryong Julian ay ipinatupad ng sibil na lehislasyon ay walang duda o pagkalito sa bagay na ito: ang “Sabbath” ay kalkulado ng Biblikal na kalendaryong luni-solar; ang “araw ng Panginoon” (araw ng Linggo) ng paganong kalendaryong solar. Gaya ng sinabi ni David Sidersky, “Imposible sa ilalim ni Constance na gamitin ang dating kalendaryo.”15 Ang Apostolikong Kristyano, gayunman, ay hindi sumunod sa bagong kautusan.
Sa bawat hakbang sa landas ng dakilang pagtalikod, bawat hakbang sa pagpapatibay sa anyo ng pagsamba sa araw, at laban sa pagpapatibay at pagtalima sa araw ng Linggo mismo, mayroong patuloy na protesta sa lahat ng tunay na Kristyano. Iyong mga nananatiling matapat kay Kristo [ang Tagapagligtas] at sa katotohanan ng dalisay na salita ni Yahuwah na sumisiyasat sa Sabbath [ni Yahuwah] batay sa utos, at ayon sa salita ng Elohim na nagtakda sa Sabbath bilang tanda kung saan [si Yahuwah], ang Manlilikha ng langit at lupa, ay natatangi mula sa lahat ng ibang diyos. Ito’y tinutulan at labag sa bawat bahagi o anyo ng pagsamba sa araw. Ang iba’y napagkasunduan, lalo na sa Silangan, sa pagtalima sa Sabbath at Linggo. Ngunit sa kanluran naman, sa ilalim ng impluwensya ng Romano at sa pamumuno ng simbahan at ranggo ng obispo ng Roma, ang araw lang ng Linggo ang pinagtibay at siniyasat.16
Ang Konseho ng Nicaea (321-324 A.D.) ay ipinagbawal ang Biblikal na kalendaryong luni-solar para sa pansimbahang gamit, at pinalitan ng kalendaryong Julian sa lugar nito, inutos na ang mga tao saanman na “igalang”17 ang araw ng Araw.18 Ang ilan ay nagsimulang makompromiso. Habang ang maraming Kristyano ay patuloy sa pagpapanatili ng orihinal na Sabbath gamit ang kalendaryong luni-solar, ang iba, sa rabinikong Judio, pinanatili ang ikapitong araw ng kalendaryong Julian: araw ng Sabado. Patuloy ang iba sa araw ng Sabado gayon din sa araw ng Linggo. Hindi ito kalugud-lugod sa Simbahan ng Roma. Nais nito ang lahat na sumamba lamang sa araw ng Linggo. Nung ang kautusan ng Nicaea ay hindi nagawa ang kagustuhang epekto nito sa mga tao, ang Konseho ng Laodicea ay pinagtipun-tipon humigit-kumulang 40 taon ang lumipas upang ipatupad ang pagtanggap sa “Araw ng Panginoon” sa lugar ng Biblikal na lunar Sabbath.
Sa ayos, dahil dito, para sa katuparan ng orihinal nitong layunin, naging kailangan para sa simbahan na masiguro ang lehislasyon na pumatay sa lahat ng kalayaan, at pagbabawalan ang pagtalima ng Sabbath upang pawiin ang makapangyarihang protesta [laban sa pagsamba sa araw ng Linggo]. At ngayon . . . ang “tunay na banal na kautusan” ni Constantine at ang konseho ng Nicaea na “wala” dapat tumanaw sa “pagkakawig sa mga Judio,” ay ginawang basehan at ang kapangyarihan para sa lehislasyon, ganap na sumira sa pagtalima ng Sabbath ng [Panginoon], at upang itatag lamang ang pagtalima sa araw ng Linggo lamang.19
Ang Kanoniko 29 ng Konseho ng Laodicea ay hiningin na: “Ang mga Kristyano ay hindi dapat ma-Judaismo at manatiling nakatigil sa araw ng Sabado, ngunit dapat ay gumawa sa araw na iyon; subalit ang araw ng Panginoon ay dapat tiyak na paparangalan, at, bilang mga Kristyano, ay dapat, walang gagawing trabaho sa araw na iyon. Kung gayunman, sila’y natagpuang na-Judaismo, sila’y dapat pagsarhan mula kay Kristo.”
Napakahalagang malaman na ang salitang “Sabado” ay itinustos sa Ingles na pagsasalin. Ayon sa Katolikong obispo, Karl J. von Hefele20 na sumulat ng History of the Councils of the Church from the Original Documents, ang salitang ginamit ay sa katunayan “Sabbath” sa parehong Griyego at Latin at ang salitang “anathema” (sumpa) sa lugar ng “pagsarhan”. Ang bersyong Latin ay malinaw na walang anumang pagtukoy sa dies Saturni (araw ng Sabado) ngunit sa halip ay gumamit ng Sabbato, o “Sabbath”:
Quod non oportet Christianos Judaizere et otiare in Sabbato, sed operari in eodem die. Preferentes autem in veneratione Dominicum diem si vacre voluerint, ut Christiani hoc faciat; quod si reperti fuerint Judaizere Anathema sint a Christo.
Sa nakalipas lamang na ilang taon, habang ang mga katunayan ng kasaysayan ay nakalimutan, ang araw ng Sabado ay ipinalagay na maging Biblikal na Sabbath. Nung ang kalendaryong Julian ay ipinatupad sa mga Kristyano para sa pansimbahang gamit, walang sinuman sa panahong iyon ang nalito sa dies Saturni at Sabbato. Alam ng lahat na may dalawang magkaibang araw sa dalawang magkaibang sistemang kalendaryo.
Ilang araw bago ang Kanyang kamatayan, gumawa si Kristo ng isang malalim na pahayag na dapat isaalang-alang sa konteksto ng sagupaan ng totoong kalendaryo laban sa huwad na kalendaryo. Sinabi Niya, “Nang magkagayo'y sinabi niya sa kanila, Kaya't ibigay ninyo kay Cæsar ang sa kay Cæsar; at kay Yahuwah ang kay Yahuwah.”21 Nagtatag si Kristo rito ng napakahalagang alituntunin na dapat mamahala sa bawat lugar ng buhay. Ang pagsamba ay hindi para kay Cæsar. Ito ay para lamang sa Manlilikha.
Isang sinaunang kasabihan ang nagpahayag na: “Sinumang namamahala sa kalendaryo, namamahala sa mundo.” Sino ang namamahala sa iyo? Ang araw kung kailan ka sumasamba, kalkulado ng kalendaryong ginagamit mo, ipinapakita ang Diyos/diyos na namamahala sa iyo. Ang pagsamba sa tunay na Sabbath ay tanda ng katapatan sa ating Manlilikha. Tangi sa Manlilikha lamang, ang Nag-Iisang namamahala ng araw, buwan at mga bituin, ang Kanyang kalendaryo, ang may karapatan na ipahayag sa Kanyang bayan kung kailan sasamba at, sa kabutihan ng karapatang iyon, para tanggapin ang pagsambang iyon.
1 Si Julius Cæsar ay napiling Pontifex Maximus noong 63 B.C. (James Evans, “Calendars and Time Reckoning,” The History and Practice of Ancient Astronomy, Oxford University Press, 1998, p. 165.)
2 “Pontifex Maximus” ay ngayon isang titulo na eksklusibong inireserba para sa papa. Ito ay lubos na angkop gayon ang kalendaryong Gregorian ngayon na ginagamit ay parehong pagano at pang-papa, na itinatag mula sa paganong kalendaryong Julian at binago, at ipinangalan sa isang papa.
3 "The Julian Calendar", Encyclopedia Britannica.
4Ibid., binigyang-diin.
5Palazzo Massimo Alle Terme, ed. Adriano La Regina, 1998.
6 "Calendar," Encyclopedia Britannica online.
7 Cæsar Augustus, unang Romanong Emperador, ay nabanggit sa Bibliya. Ang kanyang pagpataw ng buwis ay nagdulot kina Maria at Jose na tumungo sa Bethlehem sa panahon ng kapanganakan ni Kristo. Tingnan ang Lucas 2:1.
8 Sinundan ni Tiberius si Augustus bilang emperador noong 14 A.D., nagretiro noong 35 A.D. (Historic Figures, http://www.BBC.co.uk/history.)
9 Ang pitong araw na planetaryong sanlinggo ay pinagtibay sa paganong Romanong kalendaryo sa paglitaw ng kulto ng Mithra. (Tingnan ang Sunday in Roman Paganism, by R. L. Odom, Review & Herald Publ. Assoc., 1945.) Kaya ang mga planetaryong diyos ay naging permanenteng bahagi ng kalendasyon ng Julian at paganong Romanong kultura.
10 Para sa mas maraming impormasyon sa orihinal na planetaryong sanlinggo na pinamahalaan ng pitong planetaryong diyos, tingnan ang How Did Sunday Get It’s Name?, ni R. L. Odom, sa http://www.4angelspublications.com/books.php. Karapatang Magpalathala, 1972, ng Southern Publishing Assoc., ginamit sa pahintulot.
11 J. Bosworth and T. N. Toller, Frig-dæg, An Anglo-Saxon Dictionary, 1898, p.337, pinairal ng Germanic Lexicon Project. Tingnan rin ang "Friday" sa Webster’s New Universal Unabridged Dictionary, 2nd edition, 1983.
12 Tingnan ang R. L. Odom’s "The Planetary Week in the First Century A.D.", Sunday Sacredness in Roman Paganism, Review and Herald Publish Assoc., 1944.
13 “Nung si Gregory XIII ay binago ang kalendaryo, ang pag-aayos ay ginawa nang sa ganon ang vernal equinox ay dapat sakupin ang posisyon itinalaga para rito sa talahanayan ng Pasko ng Pagkabuhay, iyon ay Marso 21. Ang mga talahanayang petsa . . . mula sa ikatlong siglo. Ang mahalagang punto ay ang pag-aayos ay ilalagay ang vernal equinox sa petsa na ganap na nagkataon at hindi na kailangang may kinalaman sa petsa kung kailan ang equinox ay tatapat kung ang pagbabago ng kalendaryo ni Julius Cæsar ay nagawa.” (Liham mula kay Dr. H. Spencer-Jones, Astronomer Royal, Royal Observatory, Greenwich, London, to Grace Amadon, dated Dec. 28, 1938, Collection 154, Box 1, Folder 4, Center for Adventist Research, Andrews University, binigyang-diin.
14 Christopher Clavius, Romani Calendarii A Gregorio XIII P.M. Restituti Explicato, p. 54, habang isinipi sa “Report of Committee on Historical Basis, Involvement, and Validity of the October 22, 1844, Position”, Part V, Sec. B, p. 18, Collection 154, Center for Adventist Research, Andrews University.
15Astronomical Origin of Jewish Chronology, Paris, 1913, p. 651.
16 A. T. Jones, The Two Republics, A. B. Publishing, Inc., 1891, p. 320-321.
17 Igalang: “upang tingnan nang may malalim na respeto at pitagan; . . . upang ipalagay na pabanalin.” Webster’s New Universal Unabridged Dictionary, 2nd edition, 1983.
18 “Constantine, Emperador Augustus, kay Helpidius: Sa kagalang-galang na araw ng Araw hayaan ang mga mahistrado at mga tao na naninirahan sa mga siyudad na mamahinga, at hayaan ang lahat ng pagsamba ay isara. Sa isang bansa, gayunman, ang mga tao na okupado sa agrikultura ay maaaring malaya at naaayon sa batas na magpatuloy sa kanilang gawain; sapagkat madalas nangyayari na isa pang araw ay hindi angkop para sa paghahasik ng butil o para sa pagtatanim ng baging; maliban sa pagpapabaya sa tamang sandali para sa mga ganung operasyon, ang kapagbigayan ng langit ay dapat maglaho.” Pagsasalin ni P. Schaff, History of the Christian Church, Vol. III, p. 75.
19 A. T. Jones, The Two Republics, A. B. Publishing, Inc., 1891, p. 321, binigyang-diin.
20 Si Karl Josef von Hefele (1809-1893), ay isang mapagkakatiwalaan awtoridad sa orihinal na piniling salitang ginamit sa Konseho ng Laodicea. Isang Alemanyang iskolar, teologo at propesor ng kasaysayan ng Simbahan, ilustrado sa T?bingen University, at naging obispo ng Rottenburg, mayroon siyang pahintulot sa arkibos ng Vatican at mga dokumentong orihinal.
21 Tingnan ang Mateo 22:21.