Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa. |
Caandaano 24 ca Mateyo ncibalo akataa zimwi zibelesyedwe cabuyamba mu Bbaibbele. Aabo basyoma kuti kuyooba bulelo bwa cuulu kuzwa akuboola kwabili babelesya kampango aaka kumwansukila mumisyobo-misyobo ya kuyiisya zya kulengelezya akupungilila. Mucibalo eeci tuyanda kusanyangula makani eeni aali mucaandaano kuti tubone mbwaajatikizya kudilimunwa kwa munzi wa Jelusalema mu 70 A.D.
Kataninga kankaminwa, simalelo wesu wakanjila mu tempele akusinganya baabo bakali mukati kuti "muli bana babo aabo ibakajaya basinsimi. Inywe nubazoka, nubana bacipile, mulakonzya buti kuloboka kubetekwa kwa Gehena" (Matt. 23:31, 33). Walo wakamaninizya mumajwi aaya aakuti: "Ikaka Jelusalema, Jelusalema, noojaya basinsimi akubafusa mabwe aaboo batumwa kuli nduwe! Kanjikanji ndakali kuyanda kubunganya bana bako mbuli inkuku intumbu mbwiibunganya twana twayo mumababa aayo, nekubaboobo mwakakaka. Amulange! Iŋanda yanu yamusyaalila kulindinywe mbuli itongo; nkaambo ncobeni ndamwaambila kuti kuzwa kuciindi ecino tamukoondibona mane mwaambe kuti,'Uli aacoolwe ooyo uuboola muzina lya Yahuwah!'" (Mateyo. 23:37-39).
Eelyo Yahushua naakayaamuka tempele, "nkabela basikwiiya bakwe bakeza kuzoomutondezya mayake aatempele" (Mateyo. 24:1). Eelyo naakacili kulanga tempele lya Herodi, Yahushua wakaambila basikwiiya bakwe kuti buyoosika buzuba eelyo "takukoozoosyaala okuno ibbwe niliba lyomwe atala alyeenzinyina, litakoozoowaalwa ansi" (Mateyo. 24:2). Naakalandukide Musena wa Kidiloni, Yahushua a basikwiiya Bakwe bakakkkala a Mulundu wa Maolifa. Basikwiiya bakwe bakeza kumbali kuli nguwe cakusisikizya akumubuzya kuti, "utwaambile, ino makani aaya azooba lili? Alimwi ncinzi cizooba citondezyo cakuboola kwako acamamanino aaciindi?" (Mateyo. 24:3).
Kudilimuna tempele cakaba cintu cinyandya cakuti basikwiiya bakali kukonzya buyo kuyeeyela kuti inga cacitika kujatikizya kuboola kwabili kwa Messiah. Yahushua ulabasalazyila mukutamvwisyisya kwabo akubaingula mibuzyo yabo cakubalilamika. Kutaanguna ubaambila zintondezyo ziinjaanji eezyo ziyoopegwa kakutaninga citika kudilimunwa kwa tempele. Cabili, Yahushua ubapandulwida kuti takukabi zitondezyo ziyoopegwa zyaambilizya kuzyokela kwakwe a mamanino aanyika. Izintu zipanduludwe muli Mateyo 24 zililembedwe amuli Maako 13:1-37 amuli Luuka 21:5-36.
Cijuzyo ca Mulumbe
Nkutongooka kwangu kuti izintu zyaambidwe muli Mateyo 24:4-35 zijatikizya kunyonyoonwa kwa Jelusalema, mpoonya cibeela cicaalizya mu caandaano cijatikizya kuboola kwabili kwa Messiah.Naakamanizya kupandulula zitondezyo zyoonse ziyootola busena munsaa kunyonyoonwa kwa Jelusalema a tempele, Yahushua wakati, "'Ncobeni ndamwaambila kuti izyalani elino talikooyoomana mane zintu ezi zyoonse zizoobe. '" (Mateyo. 24:34). Yahushua wakacenjezya batobeli Bakwe kuti Jelusalema uyoonyonyoonwa kkutaninga mana musela wabo.
Joseph Henry Thayer upandulula bbala lya ciGiliki lya "musela" kuti "1. kuzyala, kuzyalwa, busicisi 2. Mukwaambila kumbali, eeco cakazyalwa, bantu balunyungu lomwe, mukwasyi uulaa misela minji iitobelana, aabo batobelana mumulongo wa mukowa b. mumaambila mbali. Mukowa wabantu bakonzyanya bubambe, mumilimo, muciimo; alimwi kapati. Mumusela uupilingene 3. Makunga aabantu bapona aciindi comwe: Mt. xxiv. 34; Mk. xiii. 30; Lk. i. 48 xxi. 32 4. musela (nkokuti. Ciindi cikkedwe musela omwe-omwe), ciindi citole myaka iisika 30 kusikila 33" (Greek-English Lexicon Of The New Testament).
W. E. Vine waamba kuti ibbala eelyo "liswaangene aalya [ginomai], kutalika kuba, kutaanguna liiminina kuzyalwa, naa kutumbukwa; aboobo eeco cizyedwe, mukwasyi naa bantu bazulilwa mumusela nokba mu mukowa wabantu, bakajisi ziwa abubambe bukonzyanya, mukamanze, amuli zimwi, (mbuli ciimo cibyaabi) nokuba makunga aabantu bapona aciindi comwe, Mateyo. 24:34; Maako 13:30; Luuka 1:48; 21:32 Cakaulikwa aciindi eeco aabo bantu nibakali kupona, ibbala eeli lyakatalika kwiiminina musela, mumukonzyanyo uupedwe, nkokuti iciindi cijatikizya misela yobile iibambane, iilaa myaka makumi otatwe nokuba makumi one" (Vine's Expository Dictionary Of Biblical Words).
Musela nciindi citandila akatikati ka myaka iili makumi otatwe nokuba myaka makumi one. Yahushua wkapa mulumbe waku Oliveti munsaa mwaka wa 30 A.D.; Jelusalema wakanyonyoonwa aa Titus, Silutwe wa lumamba lwaku Loma, mu 70 A.D.
Flavius Josephus
Mucibalo eeci tulainduluka kwaamba bulamfu bwa musela mutaanzi eelyo mulembi wamisela Flavius Josephus, mupaizi wa BuJuuda naakasolweda kuzangila mfulumende kulanwa kutundululwa aa BaLoma ku Galilaya. Walow akajatwa a BaLoma niwakawa munzi wa Yotapata mu 67 A.D., akunjizyigwa buzike ku Caesarea kusikila mu 69 A.D. Wakapiluka ku Jelusalema a Titus mu 70 A.D. akuba kamboni ntongola meso wa kucingililwa kwa Jelusalema. Josephus wakazumizyigwa kuba muntu munyenzi mubulelo bwa Loma a muleli Vespasian. Malembee aakondelezya aabuumi bwa Josephus akalembwa aa Steve Mason akalibonya myaka misyoonto yainda mu bbuku lya Biblical Archaeology Review (Ivwivwi/Kavwumbi Kaniini 1997, pp. 58-69).
Lino atusanyangule zitondezyo eezyo Yahushua nzyaakamba kuti ziyoolibonya munsaa kunyonyoonwa kwa Jelusalema.
Ba Kristu Babeji
Yahushua wakacenjezya basikwiiya bakwe kuti "'Nkaambo kuzoosika banji kuzina lyangu, bati, Ndime Kristo, nkabela bazooena banji. '" (Mateyo. 24:5). Mbuli mbwaakaambilizya Yahushua, bashinshimi balweeno banji bakabbuka.
Josephus wakataminna kuti, "kwakali mushinshimi walweeno muna Egipita wakapyopyonganya bamaJuuda kapati kwiinda mutaanzi; nkaambo wakali mubeji, alimwi wakali kulicengeezya kuba mushinshimi, alimwi wakakungilila balombwana bali zyuulu makumi otatwe aabo mbaakainda maanu kunsi; aaba bakasolwedwa kuzwa mu nkanda kuyoosikila ku mulundu ooyo wakali kwiitwa kuti Mulundu wa MaOlifa, alimwi wakalilibambide kudonkola bwanda alilongela mu Jelusalema kuzwa ku busena oobo." (The Wars Of The Jews, 2:13:5).
Josephus wakalemba akuti: "Lino cakacitika kuti, eelyo Fadus naakali muzeki waku Judiya, umwi simalamuzi, wakalaa zina lya Theudas, wakacengelela makunga aabantu banji kuti balibungebunge, akutobela nguwe kuya ku mulongwa wa Jordan; nkaambo wakabaambila kuti walo wakali mushinshii, akuti walo, kwiinda mukulailila kwakwe, inga wabagwasyilila kulanduka mulonga munzila ngubauba; alimwi banji bakacengwa amajwi aakwe." (The Antiquities Of The Jews, 20:5:1).
Inkondo a Maŋunuŋunu aa Nkondo
Basikwiiya bakwe bakacenjezyegwa kuti eelyo "Alimwi muyoomvwa inkondo ampuwo zyankondo," pele Yahushua wakabaambila kuti, "Alimwi mulamvwa inkondo ampuwo zyankondo. Amulange, mutayoowi. Nkaambo makani aya aleelede kuba, pele mamanino taana kusika." (Mateyo. 24:6). Sunu, kufumbwa biyo kuti kwapasauka nsasi mu Jelusalema umwi mufundisi nkuzwa nkasaalo kukambaukila mbungano ategwa mamanino aanyika asika—yebo inga wayeeyela kuti Cooko ca Kujwe tacininga sikidwe kupyopyongana. Ncintu ciyumu kufwanikisa ciindi ciinda kubaa manyongwe kuleka biyo mbucakabede munsaa kunyonyoona Jelusalema.
Tacitus, mulembi wa misela muna Loma, wakaamba ciindi eeco kuti: "Ooyu musela ngundanjila musela uuzwide maunda aamanyongwe, nkondo ziyoosya, zivwundaulwa aa kuvwundumukila mfulumende, zitaambiki nokuba kuti kakuli luumuno. Baleli bone bakawunsigwa aa cceba; kwakali nkondo zyotatwe zyakulwana muflumende, nkondo zya masi aali kulaale, zimwi ziindi zyoonse zyobile zyakali kulwanwa aciindi comwe." (The Histories, 1:2).
Josephus utwaambila buzuba oobo "bantu baku Caesarea nibaakankaula bamaJuuda aabo bakali akati akbo, mbubwenya buzuba awoola eelyo [basikalumamba nibakajaigwa], muntu umwi inga wayeeyela kuti eeco caacitika kutozya ku bbazu lyaku Providence; cakuti muwoola lyomwe buyo bamaJuuda bali zyuulu makumi obile bakajayigwa, alimwi boonse baku Caesarea bakaliknkumuna kugwisya bamaJuuda boonse." (Wars, 2:18:1).
Inzala a Malwazi
Kunyonyoonwa kwa Jelusalema kwakasolwedwa aciindi ca "nzala amalwazi" (Mateyo. 24:7). Yebo toyelede akuyaamuka mapeeji aa Cizuminano Cakale kuti ujane mpucaazuzikwa cintu eeci. Luuka, naakalemba kanjidwe Muya Uusalala, wakalemba kuti, "Mumazuba aya kwakasika ku-Antiokeya basinsimi abazwa ku-Jerusalemu. Kwakanyamuka umwi kulimbabo, uwali kutegwa Agabo, Muuya wamusinsimya kuti kuyoosika nzala mpati munyika yoonse. Njenjiyo yakasika kumazuba aa-Klaudiya Caesar." (Milimo 11:27-28).
Josephus utwaambila makanaa mwami mukaintu Helena mbwaakatumina lugwasyo ku Jelusalema. "Lino kuboola kwakwe kwakagwasya kapati ku bantu baku Jelusalema; nkaambo kakuti nzala yakabapukumuna aciindi eeco, bantu banji bakafwa akaambo kakubula zibelesyo zyakubamba cakulya mukataa munzi, mwami Helena wakatuma balanda bakwe bamwi ku Alexandria amali aakuula mapopwe manji, abamwi ku Cyprus, kuyooleta mukuli wa nkuyu zyaampidwe" (Antiquities, 20:2:5). Tacitus wakalemba kuti: "Kwakacitika manyongwe manjai-manji mumwaka ooyo. Bayuni basesemya balya mitunta bakoompana mumunzi wa Capitol; maanda akoolaulwa amizuzumo ya nyika, mpoonya kulibilika nikwaayambuka akataa bantu, aabo batakakwe nguzu bakalyataukwa kunsaa maulu eelyo makunga aabantu naakali kutonkana. Maila akaceya alimwi, mpoonya eeyo nzala yakanjila, yakalanganyigwa kuti nkucenjezya kwa bulemu." (The Annals of Imperial Rome, 12:43). Pestilences usually accompany periods of famine.
Mizuzumo ya Nyika
Kusanaganya akataa kupyopyongana kwakatobela nkaambo ka nzala amalwazi, Mwami wesu wakaamba kuti mizuzumo mipati ya nyika iyoozungaanya cooko munsaa kucingililwa kwa Jelusalema (Mateyo. 24:7).
J. Marcellus Kik said, "Kwaamba aamizuzumo ya nyika, mbaji balembi bakaambilizya mizuzuzmo eeyo muciindi cakali munsaa 70 A.D. Kwakaba mizuzumo ya nyika ku Crete, Smyrna, Miletus, Chios, Samos, Laodicea, Hierapolis, Colosse, Campania, Loma, aku Judiya. Cilakondelezya kuti munzi wa Pompeii wakanyonyoonwa aa muzuzumo wa nyika waacitika mubuzuba bwa Mulumi 5, 63 A.D." (An Eschatology Of Victory, p. 93).
Zyaacitika Ziyoosya Kuzwa Kujulu
Mumulumbe wa Luuka waku Oliveti walo wakalemba kucenjezya kwa Messiah kwakuti "Kuyooba mizuzumo mipati, enzala ezilwazi mumasena aandeene, alimwi kuyooba iziyoosya, ezitondezyo zipati izizwa kujulu." (Luuka 21:11).
Bumwi busiku "kwakasunta muyoba masiku, wakafunta canguzu, amyuuwo kiibbubbula canguzu kapati, imvwula yakawa cakulekaleka, kakuli ndabo zyatakali kweenkela kulabaula, mizumo iitaambiki, kuzungaana akuvwuluma nyika, ooko kwakali mu kuzuzuma kwa nyika. Eezi zintu zyakali kutondezya kuti kwakali lunyonyooko lwakali kuboolela bantu, eelyo myeendelo yaanyika niyakapilinganyigwa; alimwi kufumbwa muntu naakali kukonzya kubbejela kuti eezi zintu zyakali kusolweda manyongwe mapti aakacili kuboola." (Wars, 4:4:5).
Aciindi cimwi Josephus wakalemba kuti: "Kwakalibonya nyenyezi yakali kukonzyana aa cceba, yakaimvwi atalaa munzi, intanda yakazumanana mwaka woonse kayiimvwi atalaa munzi. Aboobo alimwi, kabataninga zanga bamaJuuda, kwakamweka mumuni mupati mumbalaa cipaililo aŋanda iisetekene, cakuti kwakalibonya aanga mpaakati ka masikati, eeco cakazumanana kwa cisela ca woola lyomwe. Kuyungizya waawo, mulyango wa kujwe wa kkoce lili mukati [kkoce lya] tempele, ooyo wakabambidwe aa lubulo lwa mukuba a butale, uulema cinicini, alimwi wakali kujalwa abalombwana bali makumi obile, kuusimpidwe mu nsimbi ya butale, alimwi wakasimpidwe ansi, mu bbwe, wakajulika lwawo wini munsaa woola lya cisambomwe ca masiku." (Wars, 4:4:5).
Mulumbe Mubotu Wakambaukwa Ku Masi Woonse
Munsaa kunyonyoonwa kwa Jelusalema "Nkabela aya Makani Mabotu aa-Bwami azookambaukwa munyika yoonse kuti abe citondezyo kumisyobo yoonse. Elyo mamanino azoosika." (Mateyo. 24:14). Eeci cakacitika mumusaela mutaanzi. Paulu wakalembela basaante ku Colosse akwaamba makanaa mulumbe mubotu "Ngaonya makani aakakambaukilwa bantu boonse baansi ano. (Bakolose. 1:23).
"Tunsiyansiya tubikka zitobela eezi ku baapositolo banjaanji aba evangeli: Andulo waambwa kuti wakali kubelekela ku Scythia; aboobo bantu baku Russia bakoma nguwe kuti ngo mwaapositolo waboe. Filipo wakakkala myaka yakwe iicaalizya mu Hierapolis ku Phyrgia. Bartholomew waambwa kuti wakaleta mulumbe mubotu kweendeleanya aa Mateyo ku India. Tunsiyansiya tujatikizya Mateyo tulipyopyongene. Walo waambwa kuti waakambaukila bantu bokwabo, mpoonya akuya kumbele mumanyika aandeene. James Alphaeus waambwa kuti wakabelekela mu Egipita. Thaddeus waambwa kuti wakali similimo ku Persia. Simon Zelotes waambwa kuti wakabelekela mu Egiita aku Britaini; kakuli amwi makani amujatanya ku Persia aku Bbabbuloni. Mu evangeli Johane Maako waambwa kuti wakayaka cikombelo mu Alexandria." (Lars P. Qualben, History Of The Christian Church).
Kwiimikila Kunembo lya Bami a Baleli
Yahushua wakaambila baapositolo "Muyoosulwa kubantu boonse nkaambo kazina lyangu, pele walo oyo uuyookakatila mane do kumamanino nguuyoofutulwa" (Maako 13:9).
Yebo toyelede akuyaamuka mapeeji aa Cizuminano Cipya kuti ubone kuzuzikwa kwa cishinshimi eeci.
Petulo a Johane bakaletwa kunembo lya ba Sanihedulini (Milimo 4). Stephen wakajayigwa kuumwa mabwe a nkamu ya bamaJuuda bakalalide (Milimo 7:54-60). Herodi Agrippa "Wakajaya Jakobo eceba, mwanaakwabo Johane. Naakabona kuti cabotezya ba-Juda, wakaakujata Petro awalo. Cakali ciindi camukamu uutakwe mimena." (Milimo 12:2).
Paulu wakaimvwi kunembo lya Gallio, mweendelezi waku Achaia (Milimo 18:12), Felix, muleli muna Loma (Milimo 24), a Mwami Agrippa (Milimo 25). Kumamanino Paulu wakazumizyigwa kulizekela mwini kunembo lya Caesar lwakwe.
Mwami wesu wakaambilizya kudilimunwa kwa Jelusalema mu caandaano 24 ca Mateyo. Mu cibalo cimwi twakabandika kuti mulumbe waku Oliveti azimwi zitondezyo zyakapedwe muli Mateyo 24 zyakali kuzyoozuzikwa mumusela ooyo (Mateyo. 24:36). Tuyanda kuya kumbele kuzubulula zitondezyo zyaapedwe kuutaninga yonyoonwa munzi mu 70 A.D.
Cisesemyo mu Busena Busetekene
Yahushua wakacenjezya basikwiiya bakwe kuti, "Lino nimuzoobona cisesemyo cabusaale cakaambwa a-Daniele musinsimi ciimvwi mubusena busalala (oyo uubala amvwisye), eelyo abo bali mu-Judaya baloboke kuzilundu." (Mateyo. 24:15-16).
Josephus, mulembi wa misela mumusela mutaanzi, utwaambila kweetezya ciimo ca tempele kataninga sika Titus, Silumamba muna Loma. "Alimwi lino, eelyo makunga aabantu naakabungana antoomwe, alimwi boonse nibakakalide nkaambo kakwaangwa kwa balombwana aabo mu cipaililo, kucimwa kujata banakazi a bujayi bwabo pele kabataninga talika kulwana, Agnus wakaimikila akati kabo, kalangalanga ameso aakwe kutozya ku tempele, kaibaiba misyozyi mumeso aakwe wakati, 'Ncobeni, nicali cibotu kuti Ime ndafwa nketaninga bona ŋanda yokwa Yahuwah kiizwide zisesemyo zinji boobu, nokuba masena aasetekene aaya aateelede kulyataukwa ca biyo-biyo, kaazwide matende aa zigwebenga eezi zitilaila bulowa'" (The Wars Of The Jews, 4:3:10).
Kuutaninga nyoynoonwa Jelusalema, itempele lyakaba busena bwakubunganina bwa zigwebenga zya banalumi. Yahushua wakalailila kuti eelyo basikwiiya baakubona "cisesemyo ca lusaalo" cili boobo, balo bakeelede "kutijila ku malundu." Eeci cibalo kunyina mpocaambilizya nokuba munzila iili buti kuzyokela kwa Mwami wesu kumbelaa ciindi. Eelyo eeci "cisesemyo ca lusaalo" nicakatola busena, aabo bakali mu "Judiya" bakeelede kutijila ku malundu—kuleka bantu bakkala ku Melika mazubaano pe!
Jelusalema Wacingililwa
Mubusanduluzi bwa Luuka bwa mulumbe ooyo, Yahushua wakabaambila basikwiiya akuti eelyo "Pele wabona kuti Jelusalemu wazinganwa mukati kempi, amukazibe kuti kusaalwa kwawo kuli afwaafwi. Ndilyonya abo abali mu-Judaya abacijile mumalundu, abali mukati kawo abazwe, abali kumyuunda batanjili mumunzi." (Luuka 21:20-21).
Aawa basikwiiya bakacenjezyegwa kuti eelyo mpi zya BaLoma nizyakali kuswena munsaa Jelusalema balo bakeelede kutija kuti bavwune maumi aabo. Banakaristu bakacenjezyegwa cinicini kufumpwa kwakali kuzyaaa kuswena. Josephus wakati, "Alimwi lino Vespasian wakacingilila zipilo zyoonse mumabalibali aa Jelusalem, akuyaka zikkalilo ku Jeliko aku Adida, akubikka makunga aabasilumamba muli nzizyo . Mpoonya lino inkondo niyakavwambukila muminzi amumalndu aakali mumbali, amu misena amwalo, aabo bakali mu Jelusalema tiibakacijisi lwaanguluko lwa kuzwa anze lya munzi; Lino eelyo Vespasian naakazyokela ku Caesarea, alimwi naakacili kulibambila, alumamba lwakwe loonse kuti agaminine kutozya ku Jelusalema, walo watambula aakuti Nero wafwa. Mpoonya Vespasian wakamusya makanze aakwe kuti afumpe Jelusalema, alimwi wakalindila kuti abone uutiikone bulelo nilwakainda lufu lwa Nero, nkaambo Bulelo bwa Loma bwakali muciimo cipilingene, aboobo wakaima kulwana bamaJuuda" (The Wars Of The Jews, 4:9:1, 2).
Eelyo mpi zyaku Loma kumamanino nizyakazika ku Jelusalema, bakakkalila a Mulundu wama Olifa (The Wars Of The Jews, 5:2:3). Mpeenya aawo mbubakasikila buyo, bakafumba donga kuzinguluka Jelusalema. Mumazuba otatwe bakabumbilila bwaanda busika mamaile aali fuka oobo bwakazingulikide kumaninizya munzi woonse (The Wars Of The Jews, 5:12:2).
Mapenzi Aatanabwenwe
Yahushua wakacenjezya basikwiiya bakwe kuti eelyo lumamba lwaku Loma lwaakusika, aabo bakali ku Judiya bakeelede kutijila ku malundu alimwi akuti "Alakwe oyo uuli atala alululi ataseluki kuti agwisye cintu cili muŋanda. Alakwe oyo uuli mumuunda atabooli kuzootola cikobela cakwe. Lino kumazuba ayo maawe kulibaabo bamisi abanyonsya. Amukombe kuti lucijo lwanu lutabi kuciindi campewo nimuba mu-Sabata. Nkaambo kuciindi eco kuzooba mapenzi mapati aatana kubonwa kuzwa kumalengelo aanyika kusikila sunu, alimwi takoozooba limbi aali boobu pe." (Mateyo. 24:17-21).
Ncintu cigambya sunu bantu banji mbobasola kubelesya majwi aaya kusendekezya kuzyokela kwa Mwami kumbelaa ciindi! Inga caimpana buti kuti Yahushua wazokela Mujibelo nokuba mu Nsondo? Inga caimpana nzi kuti naa wazyokela mu mupeyo naa cilimo? Nokuba boobo, ikuti yebo nookali kusola kutija lumamba lwakali kufumpa inga caba cintu cipati, nkaambo milyango ya munzi niyakali jedwe mubuzuba bwa Nsabata alimwi nikwakanyina cipilo aakuswipukila kuti utije. Kutija lumamba inga caba cintu cuubauba kapati iktui yebo kotajisi mwana wa kunyonsya.
Zimwi ziindi bantu balanyolanyola kumvwisyisya luciso lwa kufumpwa kwa Jelusalema. Josephus utwaambila lumamba lwa BaLoma "mbu lwakaunka mumyeelwe minjaanji mu migwagwa yaa munzi, kabasomwede macceba aabo, bakakankaula kufumbwa ngubakeenzya, kakwiina kweengelela, akudomeka maanda amulilo oomo bamaJuuda mubakatijila, akuumpa kufumbwa muntu wakali mukati muli ngawo, akoolawula maanda manjaanji; mpoonya nibakaboola mumaanda kuti basaale zintu, bakajana mikwasyi ya bantu bafwide, mumazyuli aakali atala akazwide mitunta, aabo bakafwa ku nzala; bakaima kabayoowede kubona malweza aaya, bakazwa oomo kakwiina kujata nociba comwe. Pele nokuba kuti bakalaa mulazyo ooyu kuli baabo bakafwa munzila eeyi, pele tiicakali boobo kuli baabo bakacili bazumi, pele bakagonkaula kufumbwa ngubakaswaanganya, akusinkilila migwagwayoonse amitunta ya bafwide, akucita kuti munzi woonse ukunke malowa, cakuti mulimo wakali kuumpa maanda manjaanji wakazima akaambo ka malowa aabantu aabo." (The Wars Of The Jews, 6:8:5).
Kwakafwa kwiinda bamaJuuda basika cuulunzuma comwe niwakanyonyoonwa Jelusalema—bamwi bali 97,000 bakatolwa buzike!
Inyenyeezi Ziyoowa Kuzwa Kujulu
"Ndilyonya musule lyamapenzi aamazuba ayo, izuba liyoosizigwa, awalo mweezi uyooleka kupa mumuni wawo, azyalo inyenyeezi ziyooloka kuzwa kujulu, nkabela inguzu zyakujulu ziyoozunganisigwa." (Mateyo. 24:29). Aabo basyoma kuti kuyooba Bulelo kacitannga sika cuulu ca myaka kanjaanji babelesya kamapngo aaka "kupa bumboni" bwakuti Mateyo 24 waamba kuzyokela kwa Kristu muciindi ca kwaamba kunyonyoonwa kwa munzi uustekene. Bavwuzya kwaamba kuti, "Kolanga buyo anze masiku—inyenyeezi nkozicili mumulengalenga cino ciindi."
Kuli baabo batazyi mulaka wa cishinhsimi ooyu aabo basyoma kuti kuyooba bulelo mu myaka iili cuulu zimwi inga bamvwika kubaa maanu akubakwelelezya. Nokuba boobo, kasinzo kafwaafwi buyo kunjila mu Cizuminano Cakale inga katondezya nzila iikonzyenooyu mulaka mbuubelesyedwe kupandulula kuwa kwa bami a malelo. Langa mikonzyanyo iitobela ya lubeta lwa bulemu lwa Yahuwah akubona Walo mbwapandulula kuwa kwa baleli ba zisi:
- Bbabbuloni (Izaya. 13:10, 13)
- Edomu (Izaya. 34:4-6)
- Bantu (Izaya. 51:5-6)
- Juda (Jelemiya. 4:1-6, 23-28)
- Ejipita (Ezekiya. 32:7-8)
- Masi (Joweli 3:15-16)
- Nineveh (Nahumu. 1:1-5)
- Isilayeli (Amosi 8:1-2, 9)
Citondezyo ca Mwanaa Muntu
Muli Mateyo 24:30, Yahushua wakati, "'Lino kuyooboneka citondezyo ca-Mwana a-Muntu kujulu, mpawo misyobo yoonse yaansi iyoolila, nkabela bayoobona Mwana a-Muntu uuboola amayoba aakujulu anguzu abulemu bupati.”
Twakomba kobikkila maanu kuti Yahushua taakaamba kuti, "Lino kuyooboneka citondezyo ca-Mwana a-Muntu kujulu" naakuti "mpponya kuyooboneka citondezyo mumajulu ca Mwanaa Muntu." Kaambo keni nkakuti: "Lino kuyooboneka citondezyo ca-Mwana a-Muntu kujulu" (Berry's Interlinear). Kaambo kakuti "kujulu" kaambilizya nkwabede Mwanaa Muntu, kutali nkocibede citondezyo.
Kunyonyoonwa kwa Jelusalema muli lwako cakali citondezyo ca kasimpe kakuti Mwanaa Muntu wakali kulela kujulu, nkaambo cakali kuzuzika kushinshima kwakwe (cf. Ciibalusyo. 18:20-22).
Takukoozoosyaala Okuno Ibbwe Niliba Lyomwe Atala Alyeenzinyina
Kumatalikilo kwini kwa mulumbe waku Oliveti, naakali kulanga tempele, Yahushua wakati, "Eelyo wakabavwiila, wakati, Sa tamuboni zintu ezi zyoonse? Ncobeni ndamwaambila kuti takukoozoosyaala okuno ibbwe niliba lyomwe atala alyeenzinyina litakoozoowaalwa ansi." (Mateyo. 24:2).
Titus, Silutwe wa Lumamba muna Loma, taakali kuyanda kudilimuna tempele. Mu kwaambilizya kwakwe ku baJuuuda aabo bakali kukwabilila munzi walo wakati, "Ime ndakombelezya lumamba lwangu ndemwini, aabamaJuuda aabo balaa ndime lino, alimwi andinywe lwenu, kuti Ime nsyemusinikizyi kuti musofwaazye busena busetekene oobu; alimwi ikuti buyo inywe mucince busena mpomulwanina, kunyina muna Loma uutisike munsaa busena bwenu busetekene oobu, nokuba kusungilizya, nokuba kumunyemya; pe ma, Ime ndakakatila kusungila ndinywe ŋanda yenu iisetekene, kufumbwa naa mulayanda nomutayandi." (The Wars Of The Jews, 6:2:4).
Nokuba boobo, eelyo munzi niwakafumpwa, walo "wakapa malailile aakuti lino beelede koolawida limwi munzi woonse a tempele pele bwaanda, bwakadilimunwa cinicini kusikila bweelana anyika abaabo bakabufumbulula akubusimpula, cakuti kunyina cakacaalila cakuti aabo bakaboola aakale basyome kuti kuli nikwakakkede bantu aawo." (The Wars Of The Jews, 7:1:1). Masimpe, majwi aa mushinshimi akazuzikwa, "Lino nkaambo kandinywe Zioni uyoolimwa mbuli muunda. Jelusalemu uyooba malwi malwi, acilundu cantempele ciyooba mbuli kalundulundu kamusokwe buyo." (Mika 3:12).
Zintu Zipati Ziimpene
Citondezyo atalaa citondezyo cakapegwa kutegwa basikwiiya bakonzye kuzyibila limwi kuutaninga nyonyoonwa Jelusalema. Kucenjezya kwakapegwa akubantu kuti batije muziindi zya kupyopyongana eezyo eelyo, lubeta lwa Yahuwah nilwakacili kuzyaa ku nila limwi lwasika ali Jelusalema.
Lino tulangila kuzyokela kwa Mwami wesu, "Pele taakwe muntu naba umwi uuzi buzuba obo nanka ciindi, nibaba baangelo bakujulu naba Mwana, pele Taata luzutu nguuzi." (Mateyo. 24:26). Yahushua uyoozyokela muziindi zya kuliiba alimwi kakwiina kucenjezya. Muciindi ca lubeta lusubula cisi cizangide aasyoonto buyo, "nkabela misyobo yoonse izoobunganisigwa kubusyu bwakwe. Mpawo uzoobaandaanya mbuli mweembeli mbwaandaanya imbelele ampongo." (Mateyo. 25:32).
Eeci cibalo citali ca-WLC cakalembwa aa David Padfield.
Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aamituni woonse ngobaulikide taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo, twakojokolosya mu Mangwalo mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna a balembi ba Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC