Ncuuyandika Mwaka wa AD 70

Cimwi cintu cipati cuuntuluzyigwa ziindi zinji mu misela ya bunakristu, nzintu zyaacitikila mumbalaa mwaka wa AD 70. Tazyaambwaambwi maningi mu kukambauka nokuba mu misalo ya Banakristu yaabuzuba, pele mwaka wa AD 70 wakabamba ciga cipati ca kucengulukila bweende bwa misela, aboobo kwaalilwa kumvwisyisya ncuuyandika KAPATI mwaka ooyu kwakapa kuti bantu balubizye kusandulula Mangwalo aaguminizya ciiyo, akusiya bantu banji muntenda ya ziiyo zya zyalweeno.

Saa, ncinzi cinicini caacitika mu AD 70? Kutegwa tumvwisyisye bupati bwa mabala aa AD mu musela wa Cikombelo, swebo tweelede kusanyangula mulimo amakanze aamaninide ookwa Yahuwah.

Makanzemataanziookwa Yahuwah

Yahuwah wakabaleleka;mpoonyaYahuwah wakatikulimbabo, “amuzyalaneakuvwuzyanyacakutimukazuzyenyikaakwiiyendelezya… Matalikilo. 1:28, NASB

Yahuwah wakayandisya Adamu, Eva, a balunyungu lwabo kuti bazuzye nyika abantu bateelela [kwakanoonyina bantu bamusyobo uumbi kakwiina cibi] banookkomene kuba mucilongwe antoomwe a Yahuwah akubelekela antoomwe kuti beendelezye akuleta lusumpuko anyika. Yahuwah ngu Leza wa zilongwe. Kuleta lusumpuko anyika cakeelede kuba mulimo uukkomanisya wa mukwasyi.

Tulizyi, nokuba boobo, kuti Adamu wakasala kuzumizya cinyonyoono kuti cinjile mu nyika, mpoonya bulwazi bwaco bwakafwamba kuyambukila zintu zyoonse. Nokuba booboYahuwah taakacinca makanze akuyanda Kwakwe kutaanzi. Walo wakatalika mulimo wa kunununa…kuzyokolola bantu kuti basike aciimo mpubakeelede kukkomanina cilongwe cilondokede antoomwe anguwe.

“Lino ndiyoobikka lusulo akati kako amukaintu, aakati kalunyungu lwako alwa mukaintu. Walo uyookupwaya kumutwe ayebo uyoomuluma kukasindi.” Matalikilo. 3:15, NIV

Mpeenya aawo akataa kubetekwa nibakawida mu cibi, Yahuwah wakabasyomya Mwana [naa Lunyungu, KJV],ooyo wakali kuyoopwaya mutwe wa muzoka. Kubambila nyika kuti izyootambule Messiah akunyonyoona Dyabooli kwakatola myaka iitandila ku 4,000.

Mulimo wa Lufutuko

Muntaamu zyakali kutobelana, Yahuwah wakabamba Cizuminano Cakale [eeco cakali kusanganya zizuminano ziyandisi zili cisambomwe].Aawa mpampawo bantu bamwi mpobapyopyongana. Balo basyoma kuti cisi ca mapolitikisi cina Isilayeli ngaakali makanze aa milimo yokwa Yahuwah. Eeco tacili masimpe pe. Luyando lwa Yahuwah a makanze aakwe lyoonse akali aanyika yoonse antoomwe.

“…alimwi kwiinda mu lunyungu lwako misyobo yoonse yaansi ndiyoo yileleka akaambo kabo nkaambo yebo watobela malailile aangu.” Matalikilo. 22:18, NIV [ Langa amu Matalikilo. 12:3, 18:18, 26:4, 28:14]

Yahuwah wakasiya Abulamu katakwe cakudonaika kuti unooli nzila yakweetela zileleko ku masi woonse. Walo wakalemekezyegwa kuba mutwe wa mukwasyi/cisi oomo Messiah mwaakali kuboolela, pele makanze eeni lyoonse akali aa masi aamunyika woonse. Cisi ca Isilayeli cakali nzila biyo naa 'mwida' oomo Messiah mwaakali kuzyooletelwa anyika, pele mulimo wakakanzidwe wakali wakuleta lununuko ku nyika, kusanganya a cisi ca buJuuda.

“Misyobo yoonse yaanyika iyokwiibaluka akusandukila kuli Yahuwah: alimwi mikwasyi ya misyobo yoonse iyookotama akukomba kunembo lyako. Nkaambo bulelo mbubwa Yahuwah: alimwi walo nguulela ataala masi.” Intembauzyo. 22:27-28, KJV

“Bantu bayoozula luzyibo lwa bulemu bwa Mwami Yahuwah, mbubonya mbuli maanzi mbwaavwumbide lwizi.” Habakkuku. 2:14, KJV

“Mumazuba aabami aabo Yahuwah wa kujulu uyoobikka bwami butakanyonyoonwi, alimwi tabukasiilwi bantu bambi. Buyoopwayaula malelo woonse aayo akwaagozya, pele bwalo bunoyooliko mane kukabe kutamani.” Daniyeli. 2:44, NIV

Civwuka/Tempele, zituuzyo, ayimwi milimo ya Cizuminano Cakale tiiyakeelede kuba ya lyoonse. Bakabambila Yahushua nzila yakuboolela kuzyoobamba Cizuminano Cipya, aayo ngaakali makanze ciindi coonse. Nokuba kuti zimwi ziindi majwi aa “kuteeli” a “kutamani” apandulula zibeela zimwi zya Cizuminano Cakale, nkuzuzikwa kwamasimpe ooko kwakali kutamani, kuleka zimvwule zya mikonzyanyo.

“Milimo njobacita bapaizi ncimvwule biyo a mikonzyanyo ya ceeco cili kujulu. Ncenciceeci mazuba aalya Mozesi naakali kuyanda kuyaka civwuka, wakacenjezyegwa kuti ayake civwuka: “Bambisya kuti waliyaka akucita zyoonse mbuli mbookalaililwa akutondezyegwa amulundu.” Pele bupaizi Yahushua mbwaakatambula mbupati kwiinda bwabo mbuli cizuminano eeco ncali mwiiminizi mbocibede ku cizuminano cakaindi, mbwaanga cizuminano cipya ciyakidwe atalaa zisyomyo ziinda kubota.” BaHebulayo. 8:5-6, NIV

Cizuminano Cipya

Lino tuyaa kuswena munsaa mubuzyo wini mwaka AD 70 ncuuyandika kapati.

Ndilili Cizuminano Cipya nicaakaanzwa, alimwi ndilili Cizuminano Cakale nicakagola? Cizuminano Cipya/Bulelo bwa Yahuwah bwakabamba aciindi ca kufwa, kubuka kuzwa kubafu akuya kujulu kwa Yahushua Messiah. Cakapegwa nguzu aciindi ca Pentekosti. Mumoza amumilazyo, Cizuminano Cakale cakagola eelyo Messiah naakabuka kuzwa kubafu. Nokuba kuti kulangila mpotubede mumusela wesu, ncuubauba kwaamba kuti eeci nceciindi cini nicaacitika eeco, pele mu bweende bwa zintu, kwakali kuyandika kutola ciindi kuyaa kusandukila ku Cizuminano Cipya nicakacili kujuzyigwa mpoonya a milimo ya Cizuminano Cakale niyakali kuyaa kugozyegwa . eeci ciindi cakatola myaka iisika 40, kuzwa akubuka kwa Yahushua kuzwa kubafu mu AD 30 kusikila kukudilimunwa kwa Tempele mu AD 70.

Kuzwa muli ceeci, swebo tulabona kuti Yahushua wakali kupona buumi bweendelana aa Cizuminano Cakale, alimwi magwalo aa Milimo ya baapositolo a Cizuminano Cipya akalembwa muciindi cakusandukila ku Cizuminano Cipya. Koyeeyela kuti zibalo zinjaanji zya bashinshimi ba Cizuminano Cakale zyakalembelwa kucenjezya bantu ba Isilayeli ku kufumpwa akutolwa buzike ku Bbabbuloni. Inga nicaaba cintu ceenzu ikuti bantu bakali kulemba muciindi cakulanduka zizuminano nibatakatola ciindi nokuba,kutatola ciindi cipati kucenjezya bantu kukunyonyoonwa kupati ooko kwakali buyo ambele lyabo mu AD 70. Pele bakacita ncobeni oobo. Eelyo kuti yebo kozyi cintu ncolangaula ulakonzya kujana zinjaanji zyaambidwe mukucenjezya kwa lubeta oolo lwakali kuzyaa kuswena abukali bwa Yahuwah mu musela mutaanzi.

Bikkila maanu: Kucisalazyila limwi, IBbaibbele liyiisya [alimwi cikombelo lyoonse cakali kusyoma mu] kuzyokela kwa Yahushua Messiah kali muntususu kumamanino aa musela wa Cizuminano Cipya. Nokuba boobo, bunji bwa Mangwalo aabelesyegwa kupandulula Kuboola Kwabili akulibonya ntongola meso mu busanduluzi bwa mazubaano, mubwini aambilizya Lubeta lwa Messiah oolo lwakaboola mu AD 66 - 70. Ngooyu mukonzyanyo, ibbuku lya Ciyubunuzyo lyoonse mbolizulwa lizingulukidwe zintu zya kujata maanka [mukaindi kasyoonto, ciyoocitika cakufwambaana, utajali bbuku, azimwi zinjaanji],eeco tacili cintu ciyandika alimwi cinga caba calweeno IKUTI eezyo zintu nzyocaamba nizyakacili kuyoocitikila kumbelaa ciindi kucili kulaale abaabo bakataanguna kubala.

Nkaambo Nzi Ncuuyandika Mwaka wa AD 70?

Mu AD 70 cisi ca buJuuda, munzi wa Jelusalema a Tempele zyakanyonyweedwa limwi.

Kolanga eezi:

1. Eelyo Yahuwah naakayaula mulembo wa kusitilizya mu Tempele kuzwa atala kusikila ansi aciindi naakafwa Messiah [Mateyo. 27:51], eeco cakatondezya kuti zintu Zyakaindi zyakagola kweendelanya aa Yahuwah, alimwi kwakabambwa nzila mpya yakusikila waawo mpabede. Nokuba boobo, Tempele lyakazumanana kubelesyegwa kakubee kunyina cakacitika. Nobaba banakristu bamaJuuda bakazumanana kubungana mu Tempele. Eelyo Tempele nilyaanyonyoonwa, inzila ya bupaizi azituuzyo zyamu Cizuminano Cakale yakazimaanina limwi kwa lyoonse alyoonse. Akali magolelo aa musela wa Cizuminano Cakale. Kuli bamaJuuda, akali mamanino aa nyika, mbuli mbubakiizyi kwa myaka yiinda 1500.
2. Eeci cintu cakamanizyila limwi busena bwa Isilayeli mumakanze aa lufutuko ookwa Yahuwah. Mulimo wabo wakali buyo wakuba ida oomo Messiah mwaakali kuzyoozyalilwa. Lino kasikide Yahushua, ooyo mulimo wakagozyegwa. Ikuti nibakamutambula Messiah, nibaalelekwa akukonzya kusolweda nyika kunjila mu musela wa Cizuminano Cipya – mbuli bunji bwa bamaJuuda omwe-womwe mbubaacita. Nokuba boobo, mbuli cisi, baakaka buumi bwabo nokuba kuti Yahuwah wakabapa ciindi citola myaka 40 kuti beempwe. Mwaka wa AD 70 wakaganta magolelo aa cisi ca buJuuda. Mazubaano, baciyandwa kuli Yahuwah mbweenya buyo mbuli cisi cili coonse – kutayindilizya waawo, nokuba kucesya aawo.
3. Yahushua wakaamba kuti bulowa bwa basalali ba misela yoonse yakainda kusikila aciindi eeco buyoosinsilwa a musela ooyo [Mateyo. 23:35]. Mu Nkondo ya BuJuuda, kwakaba kupenga kutaambiki, kwiinda atalaa cuulunzuma ca bamaJuuda bakajayigwa [kujayigwa aa bamaJuudanyina!]. Balo bakalilauka kuti mulandu wa bulowa bwa Messiah ube amitwe yabo [Mateyo. 27:25], aboobo cakabacitikila mbubwenya oobo.
4. Mwaka wa AD 70 wakaganta mamanino aa cisi ca buJuuda kusikila musela wa mazubaano. Isilayeli wamazubaano tali Isilayeli wa cishinshimi camu Bbaibbele mbweenya mbuli Ejipiti wa sunu mbwatali Ejipiti wa cishinshimi ca Bbaibbele. Kusoleka kuswaanganya zintu aawa nkutamvwisyisya akulubizya kubelesya Mangwalo. Kupyopyonganya Cishinshimi ca Bbaibbele kuli boobu inga kwanyonyoona zinji mu moza amu mapolitikisi.
5. BamaJuuda bakapenzya Banakristu calunya muciindi coonse ca kulanduka zizuminano, pele lino mumwaka ooyo Banakristu bakaangululwa kuzwa kukupenzyegwa ooko.
   

   Isilayeli wamasimpe uusyomeka – kanjaanji waambwa kuba 'musyaalizi' mu Cizuminano Cakale – wakakomena kusanganya bantu bazwa mumasi woonse, mbweenya mbuli makanze ookwa Yahuwah aamaninide.

6. Cikombelo cakaanguluka kuzwa kukulikumbatizya ku Tempele atunsiyansiya twa buJuuda alimwi lino cakali kukonzya kunjila mu kuvwunininwa aa Yahuwah kwa musela wa Cizuminano Cipya. Bantu bamasi aabo bakali kulyaamba kuti Mbanakristu muciindi caakati ka zizuminano bakali kwaambwa kuba nkakamu kakazangila buJuuda. Lino kalidilimudwe tempele amilimo ya zituuzyo, cakasalazyilwa limwi kuti Bunakristu tiibwakali cibeela ca buJuuda. Isilayeli wamasimpe alimwi uusyomeka – ooyo waambwa kanjaanji kuti 'basyaalizi' mu Cizuminano Cakale – bakasyuuka cakuti bakasanganwa bantu bamasi woonse, mbweenya bwakali makanze ookwa Yahuwah aamaninide.
7. Yahushua a baapositolo bakapa zitondezyo zinjaanji akucenjezya Banakristu ba buJuuda eezyo zintu nizyakali kuyoocitika, aboobo cintu cakatobela ncakuti, kunyina naba Munakristu omwe uuzyibidwe wakabbaatikizyigwa niwaafumpwa ceetezya munzi wa Jelusalema. Balo bakali kulangilizya zitondezyo alimwi bakatija aciindi ceelede.

Kumvwisyisya zintu zya mwaka wa AD 70 ancozyaambilizya mu moza amubwini, ncintu ciyandika kuteelelesya tumpango twa Bbaibbele tumwi tukopa naa tutabelesyedwe cabululeme mu Cizuminano Cipya. Inzya, Yahushua ulaboola kumamanino aaciindi mubuntu bwakwe alimwi kalibonya ntongola meso, pele tacili cibeela cili coonse ca Mangwalo cilembedwe ciindi cijatikizya Kuboola Kwabili.

Eeci cibalo citali ca-WLC cakalembwa aa Glenn Davis.

Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aamituni woonse ngobaulikide taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo, twakojokolosya mu Mangwalo mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna a balembi ba Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC