Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa. |
Kufumbwa muntu wakaiya nokuceya kusikila mu lwiiyo lwa giledi limwi ulizyi kuti ibbala liitwa cintu lipandululwa kuti “ndibbala libweza busena bwa zina lya cintu.”1 Mabala aayitwa zintu, kufumbwa naa ncintu comwe naa muubunji , taali mabala aazintu zikopene. Ncobeni, basyaazyibwene ba kukomena kwa bana batwaambila kuti kusikila nobalaa myezi yakuzyalwa “iili 36, bana bacece bakaswata akale bunji bwa mabala aamba zintu.”2
IBbaibbale Iilisalazyide alimwi lilainduluka kutwaambila kuti Yahuwah ngumwi.
|
Mu Mangwalo, mabala nzi aabelesyegwa mukwaamba Yahuwah alimwi aayo aatwaambila kuti Walo nguni? Hena atabilila lusyomo lwa Baleza botatwe muli omwe. oolo lwaamba, mucibeela kuti, kuli buyo Leza omwe uupona muziwa zya bantu botatwe: ba Taata, Mwana a Muya Uusalala? Naa mabala aayitwa zintu atwaambila kaano kaimpene? Atuvwuntauzye Mangwalo kutegwa tujane masimpe.
IBbaibbele lilisalazyide alimwi lilainduluka kwaamba kuti Yahuwah ngumwi.
Ciibalusyo 6:4 “Koswiilila, O Isilayel! Yahuwah ngo Leza wesu, Yahuwah ngumwi!
Johane 5:44 [Yahushua speaking] “Ino inga nywebo mulasyoma buti, nomutambulana bulemu umwi kuluumwi, pele bulemu ubuzwa kuli-Yahuwah alike tamubuyandauli?
Mangwalo ayita Leza omwe ooyu kuti ngu Taata3. Bikkila maanu ku mupailo wa Yahushua muli Johane 17, oomo walo mwazyibya kuti Taata ngo Leza wamasimpe alikke.
Johane 17:1 a 3 Yahushua Eno Jesu aambe buyo majwi aya, wakalungumana kujulu wakati, Taata, ciindi casika. Lemya Mwanaako kuti awalo akulemye. 3Mboobu buumi ubutamani, kuti bazibe nduwe, Leza mwini-mwini, ooli olike, ayooyo ngookatuma, nguwenya Yahushua Kristu.
Kwaamba kuti Leza ngumwi kulaa bumboni mu zyuulu-zyuulu zya mabala ngayitwa aayo aabelesyegwa mukwaamba Nguwe.Ngooyu mukonzyanyo, mutumpango tutobela, Yahuwah ubelesya mabala aamba cintu comwe aakuti “Ndime” akuti Lyangu” kulyaamba Lwakwe.
Izaya 45:5-6 “Ndime Yahuwah, taakwe umbi. Taakwe Leza umbi kunze kwangu, Njookuyumya nekuba kuti tona kundiziba, 6kuti bazibe bantu boonse, kuzwa kubuzwezuba akuzwa kububbila, kuti taakwe umbi kunze kwangu. Ndime Yahuwah, taakwe umbi.
Ziindi cisambomwe mukampango aaka, Yahuwah ulalyaamb Lwakwe mbuli muntu omwe.
Twaambo tutabaliki twaamba Yahuwah katubelezya mamabala amwi aamba muntu omwe.
|
Kuyungizya waawo, kuli ziindi tumpango tunjaanji tutabaliki ooto twaamba Yahuwah kubelesya majwi aambi aamba cintu comwe. Ngooyu mukonzyanyo,
Ciibalusyo 4::35 “Aya makani mwakaatondezegwa kuti muzibe kuti Yahuwah ngu-Leza, taakwe umbi kunze Lyakwe.
Toonse inga twazumina kuti ibbala lyakuti, “Lyakwe” liiminina muntu omwe.
Ngooyu awumwi mukonzyanyo wa mabala aamba cintu comwe luzutu aayitwa Yahuwah akujanwa mu kampango katobela:
Intembauzyo 86:10 Nkaambo yebo uli mupati, ulacita maleele. Nduwe Leza olikke.
Muci Hebulayo citaanzi, ibbala lyakuti “Nduwe” mukampango kali atalaawa ndibbala lyaamba cintu cili comwe, kutali mubunji nokuba izina lya zintu zinjaanji lyakuti “Webo.” Mbokubeded boobo, iibala lya omwe lyaktui “webo” liiminina buyo muntu omwe.4
Ciindi aciindi alimwi, Mangwalo abelesya mabala aayitwa omwe mukwaamba Yahuwah. Eeci ncintu cigambya mbwaanga lusyomo lwa Baleza botatwe lwaamba Leza mubunji bwa bantu. Ikuti Leza omwe wamu Bbaibbele naakali bantu botatwe, swebo inga twalangila kujana kuti Yahuwah upandululwa munzila eeyo iinga yatondezya kuti mbantu botatwe mumubii omwe. Kunze lyaboobo mu mabala aamba muntu omwe, swebo tweelede kujana mikonzyanyo iitabaliki oomo Leza uubambidwe aa bantu botatwe mwakananwa mu mabala aamubunji mbuli aakuti “swebo,” “wesu,” “iswe,” “balo,” nokuba mbabo.”Kunze lya boobo, tujana bumboni buzuunyene kuti Yahuwah muntu omwe, mbuli mbolikobonya mu ku akuzumanana kubelesya mabala aamba cintu comwe luzutu.
Bantu basyoma muli baleza botatwe balawentuzya kubona zyuuluzyuulu zya mikonzyanyo iili mu Mangwalo oomo Yahuwah mwapandululwa kuti mumabala aamba muntu omwe akulamatila ku tumpango tone biyo oomo mabala aamubunji mwaabelesyedwe kuguminizya Yahuwah.5 Matalikilo 1:26 nkamwi akataa tumpango ooto:
Matalikilo 1:26 Elyo Yahuwah wakaamba kuti, Atupange muntu mucinkozya cesu, abe mbubonya mbuli ndiswe. Baendelezye inswi zyamumaanzi, abayuni bakujulu, aŋombe, anyika yoonse, abauka boonse bayavula ansi.”
Basicikolo Bakomba baleza botatwe balazumina kuti mabala aakuti “atubambe” akuti “cesu” mu Matalaikilo 1 taambilizyi Leza uubambidwe aabantu botatwe mumubili omwe, pele ngu Yahuwah a mbungano Yakwe yabangele bakujulu.
|
Nokuba boobo, Bantu bakomba baleza botatwe balazumina kuti mabala aakuti “atubambe” akuti “cesu” mu kaambo aaka amutumpango totatwe tutobela waawo tacaambilizyi baleza botatwe pele kunze lya boobo caamba Yahuwah a mbungano ya bangele Bakwe. Ngooyu mukonzyanyo, Gordon J. Wenham, mubbuku lyakwe lilaa mutwe wakuti Word Biblical Commentary on Genesis writes, ulembede kuti “Kuzwa kuli Philo kuya kumbele, baambilizi baJuuda kanjaanji bakali kulanganya kuti kuti mabala aaa mubunji mu [Matalikilo 1:26, aakuti ‘Atupange….’] alibelesyedwe nkaambo Yahuwah ukananina mbungano yakwe ya kujulu, nkokuti., bangele (cf. Izaya. 6:8).” Wenham uyubununa kuti ooyu muzeezo wakacinca mumusela wabili eelyo bamwi bamatata bacikombelo nibaasika eelyo naakalemba kuti, “Kuzwa ku Lugwalo lwa Barnabas a Justin Martyr, aabo bakabona bbala lya mubunji kuti lyakali kujatikizya Kristu, Banakristu mubunji balanganya kampango aaka kubee kaambilizya Baleza botatwe.” Nokuba boobo, Wenham wakali kukosozya kuti “lino mumulengalenga woonse cizuminwa kuti eeci tacili cakali kwiiminina bbala lya mubunji ku mulembi mutaanzi.”7 Mumajwi amwi, kwakali ciindi cimwi mumusela wabili eelyo bamatata bacikombelo nibakapambuka kuzwa kubusanduluzi bwa Bbaibbele butaanzi bujatikizya tumpango tulaa majwi aakuti “Atu..”. Cabululeme, Wenham ubwene kuti busicikolo bwa mazubaano bwakalulamika kulubila ooko:
Swebo tweelede kubuzya mubuzyo, nkaambo nzi, ikuti Yahuwah kabambidwe aa bantu botatwe, Mangwalo ncaataambi Leza kubelesya mazina aa mubunji? Ncuubauba kapati eeco nkaambo oolo lusyomo talujanwi mu Bbaibbele, nkasimpe aako nobaba basicikolo Basyoma muli baleza botatwe kubazumina. Ngooyu mukonzyanyo, ibbuku lisandulula mabala lyakuti [Encyclopedia of Religion] lyaamba kuti, “Bamayi bayiisya buleza mazubaano balazuminana kuti iBBaibbele lyaci Hebulayo talijisi muzeezo wa lusyomo lwa Baleza botatwe.” 8 Kuyungizya waawo, ibbuku lisandulula mabala lyakuti [Encyclopedia of Ethics and Religion] lilazumina eelyo nolyaamba kuti, “Mucizuminano Cakale kunyina citondezya kwiimpana mu mutwe wa buleza. Ncintu citeeleli kujana muzeezo walusyomo lwa Kulengululwa nokuba wa Baleza botatwe mumapeeji aalyo.”9
Kuleka buyo kuti ooyu muzeezo tuukonzyi kujanwa mu Cizuminano Cakale, pele tuuko amwalo mu Cizuminano Cipya, pele. Anthony T. Hanson, mufundisi, mwiyi wa buleza, a mulembi uuluulwa , ulemba kuti, “Kunyina sicikolo wa Cizuminano Cipya uubujula uunga wataminina kuti lusyomo muli Baleza botatwe lwakayiisyigwa aa Yahushua, nokuba kukambaukwa Banakristu bataanzi, nokuba kutobelwa cakuliyandila a mulembi naba wa Cizuminano Cipya.”10
Malembe aamisela ayubununa kuti lusyomo lwa Baleza botatwe lwakakomena mukutandila kuya ku misela yone.
|
Ambweni mufundisi amwiyi wa buleza Charles Ryrie, ukosozya kaambo muli ncaakalemba cipegwa bulemu cakuti Basic Theology eelyo walo nalemba kuti,
“Lusyomo lunjaanji lulatambulwa kubee lwakasalazyigwa kuyiisyigwa mu Mangwalo oomo mokutajanwi nokuba tumpango tugwasyilila. Lusyomo lwa Baleza botatwe lupa mukonzyanyo wiinda yoonse ya cintu cili boobo. Cili kabotu kwaamba kuti iBbaibbele lilisalazyide kuti taliyiisyi lusyomo lwa Baleza botatwe… Mubwini, kunyina nokaceya kampango kagwasyilila muzeezo ooyo, ikuti mukwaamba kampango kagwasyilila katwaamba cisyoonto nokuba cibalo eeco ‘cisalazyide’ kwaamba kuti kuli Leza omwe uupona muciimo ca bantu botatwe”.11
Saa, eno, mbubutui Leza omwe wamu Bbaibbele mbwaakaba Baleza botatwe? Malembe aamisela ayubununa kuti lusyomo lwa Baleza botatwe lwakali kuyaa kukomena kutandila ciindi citole misela yone. Alimwi, aaka nkasimpe aako aabo basicikolo basyoma Baleza botatwe nkobazumina. Mufundisi Hanson waamba kuti lusyomo oolo, “mubwini lwakasokomoka mubweende bwa misela mitaanzi yongaye mukusoleka kupa lusyomo lwa Leza luvwika bucenjezu.”12
Kuyungizya waawo, iibuku lisandulula mabala lyakuti The New Encyclopedia Britannica, mu cibalo calyo ca Baleza botatwe lipandulula kuti,
“Noliba bbala lyakuti Baleza botatwe nokuba lusyomo lwini talujaniki mu Cizuminano Cipya… Oolu lusyomo lwakali kuyaa kukomena kutandila misela yongaye alimwi kwiinda mukukazyanya kunjaanji. . .Nkusikila biyo mumusela wane eelyo kwiimpanya akataa botatwe amilimo yabo nikwaabunganyigwa antoomwe mulusyomo lomwe lwa bantu botatwe”13
Mulaka, kutegwa uteeleleke, weelede kubelesya mabala aakazuminanwa ncaayiminina. Eelyo ibbala liitwa cintu comwe luzutu nolibelesyegwa mucibaka ca zina, toonse tulizyi kuti lyaamba muntu omwe. “Walo” ciiminina mwalumi omwe kutali kuti “balo.” Mbuli mbukwaambidwe kale, kweendelanya basyaazyibwene ba kukomena kutaanzi kwa bana,naba mwana wa myaka yotatwe yakuzyalwa ulakonzybakuteelela mulazyo ooyu.
Eelyo Mangwalo, aayo Yahuwah ngalongezya Moza,14 naamba kujatikizya nguwe Yahuwah kubelesya mabala aamba muntu omwe, swebo tweelede kumvwisyisya cabululeme kuti mbombuboobo “Walo” ciiminina Yahuwah mbuli muntu omwe luzutu, kapati eelyo eeci nocigwasyilidwe mu Mangwalo woonse kuti Yahuwah Ngumwi. Lusyomo lwa Baleza botatwe lutaminna kuti Yahuwah mbantu botatwe mu bubambe bomwe, pele mabala aawulikwa zintu aamba kaano kaimpene. Oobo mbumboni bocinga catubotela kuteelela.
1 https://www.grammarbook.com/grammar/pronoun.asp
2 www.theroadmap.ualberta.ca/understandings
3 Mbwaanga tumpango ooto tutondezya kuti Yahuwah ngu Taata, ntunjaanji kapati kutulungulula toonse aawa, ntootu tumwi: Malakayi 2:10; Johane 6:27; 8:54; 20:17; BaLoma 1:17; 1 Bakolinto 1:3; 8:6; 2 Bakolinto 1:2; BaGalatiya 1:3; BaEfeso 1:2, 2 BaTesalonika 1:2, atumwi.
4Kweezyekanya ku Ciibalusyo 4:1 oomo iibala lya mubunji lyakuti “inywe” molibelesyedwe kwiiminina banji, nkokuti bantu ba Isilayeli
5 Matalikilo 1:26, 3:22; 11:7 a Izaya 6:8
6 Matalikilo 3:22; 11:7 a Izaya 6:8
7 Gordon Wenham, Word Biblical Commentary on Genesis, (Word Books, 1987), peeji. 27
8 The Encyclopedia of Religion, ed. Mircea Eliade (Macmillan Publishing, 1987), Vol. 15., peeji. 54.
9 The Encyclopedia of Ethics and Religion. Edited by James Hastings. (Edinburgh: T. & T. Clark, Vol. 6, 1919), peeji. 254
10 Anthony Tyrrell Hanson, The Image of the Invisible God. (London: SCM Press, 1982), peeji.87
11 Charles C. Ryrie, Basic Theology: A Popular Systematic Guide to Understanding Biblical Truth. (Moody Publishers: Chicago, IL, 1999), peeji. 89
12 Anthony Tyrrell Hanson, The Image of the Invisible God. (London: SCM Press, 1982), peeji.87.
13 The New Encyclopedia Britannica (1985 edition, Micropaedia, Vol. 11, peeji. 928).
14 2 Timotoe 3:16; 2 Petulo 1:20, 3:16
Eeci ncibalo citali ca-WLC. Cakazyila ku: https://oneGodworship.com/the-testimony-of-singular-pronouns/
Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aamituni woonse ngobaulikide taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo, twakojokolosya mu Mangwalo mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna a balembi ba Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC