Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa. |
Mulazyo wa bwiiminizi, ooyo uuzyibidwe akuti mulawo wa butumwa, aayo malailile aayandika kapati aatugwasya kumvwisyisya Mangwalo mbwaazulwa, alimwi azimwi zinjaanji, kugaminina kuti nguni Yahushua, mulimo nzi wakwe, alimwi a mbobeendelana aa Yahuwah. Aabo beendeenda mumigwagwa ya zikolo balizyi kale mulawo ooyu kwa ciindi cili mbocibede. Mukubula coolwe, aabo balailidwe kulailila Banakristu mu zipaililo kunooli tabazyi mulawo ooyu nokuba kuti bakaleka caali kuwaabanya ku nkamu nzyobapedwe kweembela.
Mwiiminizi upandululwa kuti nguyooyo “wakapegwa nguzu zya kubeleka mucibaka ca umwi.”
|
Ino, aboobo, ninzi mulazyo wa bwiiminizi? Mwiiminizi upandululwa kuti nguyooyo “wakapegwa nguzu zyakupa malailile mucibaka ca umwi.” Mumajwi aaci Hebulayo, mwiiminizi naa “ooyo wakatumwa” wiitwa kuti shaliah (akuti shaliach, saliah, salah). Eeli bbala lizyila kumuyanda wa bbala lyakucita cintu lyakuti shelach, eeco ciiminina ku tuma. James McGrath, mufundisi a sicikolo wa Cizuminano Cipya, ulemba kuti:
Bwiiminizi ncibeela cakali kuyandika mubuumi bwaa buzuba munyika yansiku. Ibantu mbuli bwa bashinshimi a bangele baambidwe mu Mangwalo aa buJuuda bakali kulanganyigwa kuti ‘mbaiminizi’ ba Leza. Muzeezo mupati uujatikizya bwiiminizi munyika ya nsiku ulangikaanga ulifwiinsyidwe mu majwi aazyila mumalembe aa bamayi ba milawo oomo muulembedwe kanjaanji mumajwi aakuti: “Ooyo uutumidwe uli mbuli yooyo wakamutuma.”1
Tulajana mulazyo wa bwiiminizi kuupedwe mbuli mukonzyanyo mu mangwalo woonse. Ncintu ciyandika kwiibaluka kuti kampango takeelede kuyandika kusalazya kuti ooyo muntu “wakatumwa” ncobeni kutegwa ooyu mulazyo ubeleke pe.
Adamu a Eva
Mukonzyanyo mutaanzi ngotujisi mu mangwalo wa muntu umwi wakapegwa mulimo wa kwiiminina mucibaka ca Yahuwah ngu Adamu a Eva:
Yahuwah wakalailila Adamu a Eva (alimwi aboobo, kusanganya, amukowa wabantu woonse) kulela Zilengwa leza mucibaka Cakwe.
|
Matalikilo 1:26-28 26 Elyo Leza wakaamba kuti, Atupange muntu mucinkozya cesu, abe mbubonya mbuli ndiswe. Baendelezye inswi zyamumaanzi, abayuni bakujulu, aŋombe, anyika yoonse, abauka boonse bayavula ansi. . 27 Nkabela Leza wakalenga muntu mucinkozya cakwe, Wakamulenga mucinkozya caLeza. Wakabalenga baalumi abanakazi. Lino Leza wakabalongezya, 28Leza wakabaambila kuti, Amuzyalisye, muvule, muzuzye nyika akwiibombya. Amweendelezye inswi zyamulwizi abayuni bakujulu abanyama boonse baputauka ansi.”
Ibbala lya “kweendelezya” muci Hebulayo ndyakuti radah, alimwi liiminina kweendelezya, kulela nokuba kukoma.2 Yahuwah wakalailila Adamu a Eva (alimwi, akutambikila, mukowa wabantu woonse) kulela zilengwa leza mucibaka Cakwe.Ibbuku lya Baker lisandulula bbala lya Evangeli a Lwiiyo lwa Buleza mu Bbaibbele lyaamba kuti:
Ibulelo bwa Yahuwah muzeezo uujatanya malalile mataanzi ku mukowa wabantu, mbuli baiminizi bakwe, kuti beelede koozyeka nyika akuyeendelezya.
Kuyungizya waawo, IBbaibbele lizwide-Moza lyaamba kuti, “Yahuwah wakalenga muntu kuti abe mwiiminizi wa bulelo Bwakwe, kuti alele akweendelezya zilengwa leza zyoonse…”3 . Lino kali mbuli mwiiminizi wa Yahuwah, Adamu wakali kwiitwa kuti “mwanaa Yahuwah.”4
Eliaza Mutwanga ookwa Abulahamu
Kuli kaambyo kazyibidwe kapati ka bamayi ba milawo baJuuda kakuti “ooyo uutumidwe uli mbuli yooyo wakamutuma” naa “mwiiminizi wa muntu uleelene anguwe lwakwe.”
|
Awumwi mukonzyanyo wa bwiiminizi ujanwa mu Matalikilo 24. Abulahamu wakabamba mulanda wakwe, ooyo bunji bwa basicikolo ngobasyoma kuti wakali Eliyaza, kuti asyomye mwanaakwe, Isaka, kuti atakakwati muntu uuzyila mu cisi cilaakati ka bakomba mituni. Kutegwa alomye cintu eeci, Abulahamu wakatuma Eliyaza kucisi ca mukowa wakwe kuti akaakumuyandawide mukaintu kuzwa akataa basyimizyaabo. Mukucita boobu, Abulahamu ugaminina kupa nguzu kuli Eliyaza kuti acite mulimo ooyu mucibaka cakwe. Sicikolo wa Bbaibbele, Marianne Meye Thompson, ulemba makanaa mulazyo wa bwiiminizi ambuwakali kunga wabelesyegwa mu ziintu ziindene mumulawo, kusanganya amu zikwati:
Mumalembe aa bamayi ba milawo kwaambidwe mukonzyanyo wa saliah [shaliah], ooyo uugamide kwiiminina “yooyo wakatumwa”… Saliah wakali muntu wakatumwa mulimo naa lweendo kapedwe malailile aacigaminina akupegwa nguzu zya kweendelezya mulimo ooyo. Kweendelanya abbuku lya Talmud, saliah ulakonzya, akataa zintu zimwi, kucita makwebo, kubamba zizuminano akusela kuti kukabe zikwati. Kamwi kaambyo kamvwugwa kanjaanji akataa bamayi bamilawo kakali kakuti “ooyo wakatumwa uli mbuli yooyo wakamutuma” nanka kuti “mwiiminizi wa muntu uleelene anguwe lwakwe. Nkaambo saliah ulakonzya kubeleka mucibaka ca yooyo wakamutuma, eelyo muntu najatizyanya aa saliah cili buyo mbweenya mbuli kuti ooyo muntu ujatizyanya aa yooyo wakatuma muntu ooyo.5
Josefa, Mwanaa Jakobe
Awumi kukonzyanyo wa bwiiminizi ujanwa muli Josefa, mwanaa Jakobe. Kacili mukubusi, Josefa wakauzyigwa mu buzike ababunyina bakali basilweeno akubaa bujayi. Kwiinda mulweengelelo lwa bulemu bwakujulu, Josefa wakasumpuka kusikila waba duundumuntule wabili amunzi wa Pharaoh ku Egipita. Eelyo nzala niyakasinikizya babunyina kuti bamulombelele maila kunembo lya nkuta, balo tiibaakubwene kuti bakalangene aa mwanookwabo ooyo ngubakaaba. Umwi wa babunyina, Judah, naakaimvwi kunembo lya Josefa wakati, “Bukali bwako butabukili mulanda wako, nkaambo uli mbubonya mbuli Pharaoh” (Matalikilo 44:18; twayungizya kusinizya). Aaba ba Hebulayo babunyina bakalimvwisyide makani kuti nokuba kuti Josefa taakali Pharaoh, walo wakacili mwiiminizi wa mwami alimwi, mbuli mbucakali boobo, waakali kulanganyigwa kuti baleelene. Mumajwi amwi, eelyo yebo nookajatizyanya aa Josefa, cakali mbweenya mbuli kujatizyanya aa Pharaoh busyu abusyu. Cikondelezya, Josefa wakabalekelela babunyina nkaambo wakalimvwisyide kuti kwiinda mu bumpelenge bwabo, walo wakaba mwiiminizi, kutali buyo wa Pharaoh pele ookwa Yahuwah:
Babunyina baci Hebulayo bakalimvwisyide kuti nokuba kuti Josefa taakali Pharaoh, wakali mwiiminizi wa mwami, aboobo wakali kulanganyigwa kuti uleelene anguwe.
|
Matalikilo 45:4-8 4 Mpawo Josefa wakaambila babunyina kuti, Amuze kufwafwi kulindime. Bakaswena afwaafwi. Lino wakati, Ndime Josefa mwanike wanu ngomwakasambala kuti atolwe ku-Egepita. 5Lino mutapengi nekuba kulikalalila nkaambo kakundisambazya okuno, nkaambo Leza ngowakandituma kunembo lyanu kuti aponye bantu. 6Myaka yobile inzala yakataazya munyika, alimwi myaka yosanwe iciza iitakooyooba akulima nanka kutebula. 7Leza nguwakandituma kunembo lyanu kuti amusiile lunyungu akumuyobweda bafutusi banji. 8Teensi ndinywe mwakandituma okuno pe, ngu Leza. Wandibika kuti mbe wisi Farao amwami waŋanda yakwe yoonse amweendelezi wanyika yoonse ya-Egepita.
Ibbala lyakuti “wakandituma” mumukonzyanyo ooyu ndibbala lyaci Hebulayo lyakuti shalach. Joseph wakatumwa ku Egiputa a Yahuwah ,buli mutumwa Wakwe kuyoovwuna bantu baba Hebulayo.
Mungele ookwa Yahuwah
Mbuli mbwaambide kale McGrath, kusanganya ku muntu omwe omwe, “…bangele balaambidwe mu Mangwalo aa buJuuda kuti bakali kuyeeyelwa kuba ‘baiminizi’ bokwa Yahuwah.”6 Ibbuku Limaninide Kusandulula
Mabala aa Cizuminano Cakale alyalo lilazumina:
“Ibbala lyakuti [salah] libelesyegwa kupandulula Leza mbwatumina munzila ya lweengelelo nokuba ku milimo; naba mungele nokuba cilengwa leza ca bulemu cilakonzya kutumwa aa Leza…”7
Tulabona mukonzyanyo wa mungele kabeleka mbuli mwiiminizi ookwa Yahuwah mu cibalo cizyibidwe kapati cizyila mu Cizuminano Cakale:
Kulonga 3:1-6 Lino Musa wakali kweembela imbelele zya-Jetero syanyinazyala, mupaizi wa-Midyani, nkabela wakasisya imbelele zyakwe kumbo lyankanda, wasika ku-Horebu, cilundu ca-Yahuwah. 2Nkabela angelo wa Yahuwah wakalibonya kulinguwe mumabangabanga aamulilo mucitewo. Lino wakabona kuti citewo kaciyaka amulilo, nekubaboobo citewo kacitapyi. 3 Mpawo Musa wakati, Njiinke kuyoobona malweza aaya mapati. Nkaambonzi citewo tacipyi, 4Elyo Yahuwah naakabona ulainka kuyoobona, Leza wakamwiita kuzwa mukati kacitewo, wati, Musa, Musa, Wakati, Mpondi. 5Wakati, Utasweni afwiifwi okuno pe, Samununa insangu zyakumaulu aako, nkaambo antu awa mpoimvwi mbusena busalalisya. 6Alimwi wakati, Ndime Leza wabamauso, Leza wa-Abrahamu a-Leza wa-Isaka, a-Leza wa-Jakobo. Mpawo Musa wakalivumba kumeso,nkaambo wakayoowa kulanga Yahuwah.
Kutaanguna kunyina pe iBbaibbele nolisandulula nokuba kuganta Yahushua kuti wakali mungele ookwa Yahuwah. Cabili, mumulumbe wakwe kunembo lya ba Sanihedulini, Stephen wakaganta kwaamba muntu ooyo wakali mucitewo civwilima mulilo kuti wakali mungele, kutali Kristu uutaninga zyalwa. Catatu, mulembi wa baHebulayo ulemba kuti Yahushua tali mungele.
|
Kampango 2 katwaambila kuti mungele wa Yahuwah wakalibonya kuli Mozesi kuzwa mucitewo civwilima mulilo. Lino bikkila maanu mbubwaacinca bweende bwa zintu mu kampango 4 kuzwa ku mungele iwakali akataa citewo kuya kuli Yahuwah. Bamwi inga beezyeezya kuti ino nguni mwini wakali mu citewo. Hena wakali mungele ookwa Yahuwah naa Yahuwah lwakwe naa boonse bobile antoomwe? Bamwi basyoma kuti wakali Kristu watakaninga zyalwa nkaambo mungele ukanana mumajwi aacigaminina kuti –“Ndime Leza wabamauso…” Ono kululamika penzi eeli, swebo tweelede kucengulukila ku Mangwalo.
Kutaanguna, kunyina pe Bbaibbele nolipandulula nokuba kuganta kwaamba Yahushua kuti mungele ookwa Yahuwah. Kutali aciindi eeco, nokuba cimbi. Cabili, mumulumbe wakwe kuli ba Sanihedulini, Stephen wakaganta kwaamba yooyo wakali mu citewo kuti wakali mungele, kutali Kristu watakaninga zyalwa.8 Catatu, mulembi wa BaHebulayo ulemba kuti Yahushua tali mungele:
BaHebulayo 1:13 Ino ndilili naakaambide kuli-angelo umwi kuti, KKALA KUJANZA LYANGU LYALULYO, MANE BASINKONDONYOKO NDIKABACITE KUTI BABE NJEMITANDABILO YA MATENDE AAKO?
Kaambo keni nkaamba mulembi nkakuti Yahushua ulainda kubota kwiinda bangele, mbuli mbokupedwe bumboni, nkaambo kunyina pe Yahuwah naakasumpula mungele kuti akkale ku janza Lyakwe lyalulyo mbuli mbwaakacita kuli Yahushua. Aboobo, Yahushua uutaninga zyalwa tali mungele ookwa Yahuwah.
Bwiinguzi bwakuti nguni ooyo wakali mucitewo cakali kuvwilima mulilo bulajanwa eelyo notubelesya mulazyo wa bwiiminizi. Cilatugwasya kumvwisyisya mungele mbwaakali kukanana “mbuli Yahuwah.” Ibbuku lya Encyclopedia of Jewish Religion lipandulula bwiiminizi munzila eeyi:
Kaambo keni nkakuti mulawo wa bwiiminizi wa buJuuda ulembedwe mbuli mulazyo kuti, “mwiiminizi wamuntu ulanganyigwa mbuli muntu ooyo lwakwe.” Aboobo, kufumbwa ncacita mwiiminizi cilanganyigwa mbweenya mbuli ncacita mukamwini…9
Aboobo, mbuli mwiiminizi wa Yahuwah, mungele wa Yahuwah wakeelede kulanganyigwa mbuli Yahuwah lwakwe. Basicikolo bamwi basyoma kuti “mungele wa Yahuwah,” ooyo waambwa aakale mu Kulonga amubbuku lya Izaya, ngo mungele ooyo ngwaakaswaanya Mozesi.
Mozesi, Mwiiminizi wa Yahuwah
Mumubandi wakatobela kuzwa mu citewo ciyaka mulilo, Yahuwah waambila Mozesi kuti Walo wakamvwa kulilauka kwa Bantu bakwe aboobo Uyoobavwuna kuzwa mubuzike bwabo ku Egipita:
Kulonga 3:10 “Lino koya. Ndakutuma kuli-Farao, ukapozye bantu bangu ba-Israyeli kuzwa ku-Egepita.”
Mozesi utamauka kuti takonzyi kuunka nkaambo “ndi mulemu kululimi akumilomo.” Mpoonya aawo bukali bwa Yahuwah bwakabukila mwiiminizi ooyu watakali kuyanda kutumwa:
Kulonga 4:13-16 Wakati, Akaka Mwami! Tuma kujanza lyamuntu umbi, kufumbwa ngokonzya. 14Mpoonya awo bukali bwa-Jehova bwakabukila Musa. Wakati, Sa Aroni mu-Levi teensi munyoko? Ndizi kuti walo ncobeni ulizi kwaamba. Alimwi bona! Uleza kuzookutambula, Akubona, uyookondwa mumoyo wakwe. 15Lino uleelede kwaambaula awe akubika majwi mukanwa lyakwe, Ambebo njooba amulomo wako amulomo wakwe, njoomwiisya mbumweelede kucita. 16Ngonguwe uuyooambila bantu mucibaka cako, Uyooba mulomo wako, ayebo uyoomubeda mbuli Leza.
Iciindi cabili, Yahuwah waakanana kuli mozesi akwiinduluka malailile aakwe:
Mumuzeezo wa buJuuda, ooyu mutumwa-mwiiminizi muli lwakwe- alimwi amumajwi aakwe eeni- uyeeyelwa kuti mpaabede yooyo uumutuma.
|
Kulonga 7:1 Lino Yahuwah wakaambila Musa kuti, Bona! Ndakubikka ube mbuli Leza kuli-Farao, alakwe munyoko Aroni uyooba musinsimi wako.
Mbubuti Mozesi mbwanga waba Yahuwah? Eeci cilangikaanga malweza kusikila buyo kuti notwiibaluka kuti aawa ngu Yahuwah Lwakwe uukanana. Alimwi aawa, bwiinguzi mbwa mulimo wa bwiiminizi. Ibbala lyakuti “Leza” mumubandi ooyu ndyakuti elohimu alimwi liiminina leza naa Leza. Lilakonzya akubelesyegwa kwamba bangele, baleza, Yahuwah alimwi nokuba bantu abalo, kapati baleli, bami ababetesi aabo bakutauka mucibaka ca Yahuwah. Aboobo, Yahuwah wakatuma Mozesi mwiiminizi Wakwe akumwiita kuti elohimu naa Yahuwah. Mozesi taakali Yahuwah ncobeni pele wakali kukonzya kukanana mucibaka ca Yahuwah alimwi aboobo, wakali kulanganyigwa kuba mwiiminizi wa Yahuwah. A.R. Johnson, mulembi a sicikolo wa Bbaibbele, ulemba kuti:
Mumuzeezo wa buJuuda, ooyu mutumwa-mwiiminizi wakali kuyeeyelwa kusika busyu abusyu alimwi akuba waawo eeni mpabede ooyo uutuma.10
Kali mbuli shaliah ookwa Yahuwah, eelyo Mozesi naaka kanana, cakali mbuli kuba mpabede Leza ooyo wakamutuma. Umwi sicikoloa upandulula cintu eeci munzila eeyi: “Mulazyo wa buJuuda wa shaliah” ulikonzyene kumajwi aakuti, “ooyo uutumwa wiiminina mpabede eeni ooyo uumutuma.”11
Mubufwaafwi, aabo batumwa aa Yahuwah kuyoocita mulimo babweza cibaka ca Yahuwah mucibaka cakwe akwiitwa kuti shaliah, mbaiminizi nokuba kuba leza (elohimu). Aboobo, eelyo nobajatizyanya abaabo mbobatuminwa, cili mbuli “kuba busyu-abusyu…aawo mpabede eeni ooyo uubatuma.” Eeci inga kacinooli cintu ceenzu ku mizeezo ya cooko ca Kumbo, pele ku muzeezo wa buhebulayo, cakali cintu caazyibidwe. Kumvwisyisya mulazyo ooyu kutugwasya kupasununa ncoziiminina zibalo zigaminina mbuli ca mungele wa Yahuwah mu citewo ciyaka mulilo aca Mozesi kwiitwa kuti Yahuwah.
1 James F. McGrath, The Only True God: Early Christian Monotheism in its Jewish Context, (University of Illinois Press, 2009) peeji. 14.
2 radah, #7287a, New American Standard Greek-Hebrew Dictionary
3 The Spirit-Filled Bible, (Nashville, TN: Thomas Nelson Publishers, 1991), peeji. 5.
4 Luuka 3:38
5 Marianne Meye Thompson, “Gospel of John,” in Dictionary of Jesus and the Gospels, Joel B. Green, ed. 1992 (Downers Grove, IL: Intervarsity Press, 1992), peeji. 377.
6 McGrath, Ibid.
7 “salah,” #7971, The Complete Word Study Dictionary Old Testament, Warren Baker, (Chattanooga, TN: AMG Publishers, 2003), peeji. 1146
8 Incito 7:30-32
9 “Agent” (Heb. Shaliah), The Encyclopedia of Jewish Religion, R.J.Z. Werblowsky, G. WiYahuwaher, (New York: Adama Books, 1986), peeji. 15.
10 mungele wa Yahuwah mpabede: Kulonga 23:20-23; 33:14-15; Izaya 63:9.
11 “mbuli Leza” mu Kulonga 4:16 a 7:1. Ibbala lyakuti “mbuli” taliko mumalembe mataanzi pele lyakasomekwa aa basanduluzi. Mubwini lilembedwe kubala kuti, “yebo uyoomubeda leza kuli nguwe” akuti “kukubamba kuba leza kuli Pharaoh.”
Eeci ncibalo citali ca-WLC. Cakazyila ku: https://onegodworship.com/the-principle-of-agency-in-the-old-testament/
Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aamituni woonse ngobaulikide taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo, twakojokolosya mu Mangwalo mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna a balembi ba Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC