Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa. |
Eelyo Yahuwah naakasolweda bana ba Isilayeli kuzwa mu buzike ku Egipita, mu ciyanza cakusyoma baleza banji, Walo wakabazyibya kuti wakalaandeene kuzwa ku baleza bamwi. Walo wakali Leza wakasimpe alikke, alimwi Walo wakali omwe luzutu:
Ciibalusyo 6:4 “Swiilila, O Israyeli Yahuwah ngu-Leza wesu, Yahuwah ngumwi!
"Swiilila, O Israyeli, Yahuwah ngu-Leza wesu, Yahuwah ngumwi!" (Ciibalusyo 6:4)
|
Aaka kampango kazyibidwe kuti Shema (muci Hebulayo kaamba bbala lyakuti kumvwa naa kuswiilila), kakaba mulazyo wa lusyomo amusemo wa lusyomo aziyanza zya BamaJuuda. Mufundisi uupedwe bulumbu Reuven Hammer ulemba makani aajatikizya ncowiiminina cini mulazyo wa ciJuuda ooyu:
Mubufwaafwi, ciga citaanzi ca Ciibaluko 6:4-9, cilailila bana Isilayeli kutambula buyo Leza omwe alimwi uupona ooyo wakayubulula zina lyakwe kuli Mozesi mu kavwuna kayaka mulilo mumabala aaci Hebulayo aakuti yod heh vav heh kuzyila ku muyanda wa bbala liminina “kupona” a kuyanda Leza ooyo. Aboobo, eeco nkwaambilizya lusyomo muli Leza omwe, mulengi wa zyoonse, uulela atalaa zyoonse.
Mulazyo wa Shema ujatikizya kasimpe aako kainduluka kwaambwa mu Mangwalo kuti: Yahuwah ngumwi, alimwi kunyina baleza bambi kunze Lyakwe:
8:10 Wakati, Kube junza. Wakati, Ncibotu, kuyooba mbubonya mbuli majwi aako, kuti uzibe kuti taakwe naba omwe uuelene a-Yahuwah Leza wesu.
Johane 5:44 [Yahushua ulakanana] “Ino inga nywebo mulasyoma buti, nomutambulana bulemu umwi kuluumwi, pele bulemu ubuzwa kuli-Yahuwah alikke tamubuyandauli?
BaGalatiya 3:20 Inga nywebo mulasyoma buti, nomutambulana bulemu umwi kuluumwi, pele bulemu ubuzwa kuli-Leza alike tamubuyandauli? Simwiinda akati tali wamuntu omwe pe, pele Yahuwah ngumwi luzutu
"Ino inga nywebo mulasyoma buti, nomutambulana bulemu umwi kuluumwi, pele bulemu ubuzwa kuli-Yahuwah alike tamubuyandauli?" (Johane 5:44)
|
Kuba nsini kwa Yahuwah kulilomyedwe kwaambwa canguzu eelyo Walo Mwini nalibandauka kuti:
Izaya 40:25 “Lino nguni ngumukonzya kundikozyanya awe? Nguni ngutukonzya kweelana awe? mbwaamba Uusalala.
Izaya 43:10 “Ndinywe bakamboni bangu, mbwaamba Yahuwah, alakwe mulanda wangu ngundisalide ngukamboni, kuti muzibe, mundizuminine, mumvwisye kuti ndime yooyo uuliwo. Taakwe Leza iwakanditaangunina kubumbwa, alimwi taakwe uuyoondisyaala munsi Lyangu.
Izaya 45:5-6 “Ndime Yahuwah, taakwe umbi. Taakwe Leza umbi kunze kwangu, Njookuyumya nekuba kuti tona kundiziba, kuti bazibe bantu boonse, kuzwa kubuzwezuba akuzwa kukubbila, kuti taakwe umbi kunze kwangu. Ndime Yahuwah, taakwe umbi.
Mbuli bwakaamba Mufundisi Hammer, akulomya kwaambwa mu Mangwalo, ooyu Leza ngo Mulengi wa zintu zyoonse:
Matalikilo 1:1 Kumatalikilo Leza [Elohimu] wakalenga ijulu anyika.
Izaya 44:24 Mbuboobu mbwaamba Yahuwah Mununuzi wako, ngonguwe iwakakubumba mwida. Ndime Yahuwah iwakalenga zintu zyoonse. Ndime endikke ndakatandabika ijulu. Ndime ndakabambasika nyika endikke.
Nguni Leza wa Zilengwa leza?
Kweendelanya abaabo bakomba Baleza botatwe, leza wa Malengelo uli muzibeela zyotatwe zibambidwe aabantu botatwe bapona antoomwe kubamba leza omwe. Nokuba boobo, ooyu musemo uulangikaanga tululamikwi aa Mangwalo. Lino kakwiina kuyoowa-yoowa kutalemba caali twaambo ootu, tunsiyansiya tutulailila kuti omwe-omwe muntu wa baleza botatwe baswaangene muli omwe (Taata, Mwana a Muya Uusalala) bakatola cibeela mu Malengelo. Kampango katobela kanjaanji kaambwa kuti mbumboni bwa Mangwalo:
Matalikilo 1:26 “Elyo Yahuwah wakaamba kuti, Atupange muntu mucinkozya Cesu, abe mbubonya mbuli Ndiswe. Baendelezye inswi zyamumaanzi, abayuni bakujulu, aŋombe, anyika yoonse, abauka boonse bayavula ansi.”
"Lino sikwiimaakati nkukwaamba kuti bavwula bantu, pele Yahuwah ngumwi luzutu.." (BaGalatiya 3:20)
|
Kubelesya mabala aamubunji aakuti atu akuti cesu kujatikizya kwaamba kuti Mbaleza botatwe. Nokuba boobo, abalo basicikolo bakomba baleza botatwe balazumina kuti aaya mabala taambi leza uuli muzibeela zyotatwe, pele aambilizya Yahuwah amakunga aabangele Bakwe. Ngooyu mukonzyanyo, Gordon J. Wenham, mu bbuku lyakwe lya mutwe wakuti Word Biblical Commentary on Genesis, ulembede kuti:
Kuzyila kuli Philo kuya kumbele, baJuuda baambilizi kanjaanji bakali kulanganya majwi aa mubunji [iswe, cesu] kuti akabelesyegwa nkaambo [Yahuwah] wakali kwaambila mbungano ya kujulu, nkokuti., bangele (cf. Izaya. 6:8).1
Wenham uyubununa kuti ooyu muzeezo wakacinca mumusela wabili nikwaasika Bamatata bacikombelo bamwi eelyo naakalemba kuti:
Kuzwa mu Lugwalo lwa Barnabas a Justin Martyr, aabo bakabona kuti mabala aa mubunji akali kwaamba Kristu, Banakristu muziyanza zyabo balanganya kampango aaka kubee kajuzya Baleza botatwe.2
Wenham ukosozya makani canguzu kuti “lino munyika yoonse cilazuminwa eeci tacisyi mabala aa mubunji ncaakali kwiiminina kuzwa kumulembi mutaanzi.” 3 Mumajwi amwi, kwakali ciindi cimwi mumusela wabili eelyo Bamatata Bacikombelo nibakapampula kuzwa kubusanduluzi butaanzi bwa Bbaibbele bupandulula Matalikilo 1:26. Wenham waamba kuti basicikolo ba mazubaano balulamika kupampula ooko.4
Nguni bamaJuuda ngubakali kusyoma kuti ngu Yahuwah?
Mbwaanga BamaJuuda, bakali zuunyene kusyoma leza omwe luzutu, bakamvwisyide kuti Leza ngu Taata:
Izaya 64:8 Pele nduwe tateesu, O Yahuwah, Ndiswe bulongo, nduwe mubumbi wesu. Toonse tuli zilenge zyamaanza aako.
Johane 8:41 “Nywebo mucita milimo yamauso. Bamwaambila kuti, Tatukazyalidwe mubwaamu, tulijisi Taata omwe, ngo-Yahuwah.”
Johane 8:54 Yahushua wakavuwa wakati, Kuti ndanoolidumbaizya ndemwini, bulemu bwangu mbwabuyo, ngu-Taata uundilemya, ngomuamba kuti, Ngo-Yahuwah wesu.’
"Balo nobakamvwa bakoompolola kuli Yahuwah ejwi lyamoyo omwe bati, ‘Osimatwangeesu, owakaanza ijulu enyika alwizi, azyoonse izili mulindulo,…" (Milimo 4:24)
|
Kuyungizya waawo, balo bakaliteelede akuti Leza Taata ngo Mulengi. Tulabona kusyoma ooku kakulibonya mu kukambauka akufundisya kwa Cikombelo citaanzi. Ngooyu mukonzyanyo, Petulo a Johane nibakaangululwa kuzwa muntolongo, bakabunganya basyominyina akupaila kuli Yahuwah:
Incito 4:23-24 a 27-28 Nobakalekwa bakabweeda kubeenzinyina, balungulula oonse ngobakabaambila bapaizi bapati abaalu, 24 Balo nobakamvwa bakoompolola kuli Yahuwah ejwi lyamoyo omwe bati, Osimatwangeesu, owakaanza ijulu enyika alwizi, azyoonse izili mulindulo, 27 Nkasimpe muluuno munzi kwakabungana ba-Heroda a-Ponto Pilato, antoomwe abamasi, abantu ba-Isilayeli, kuti balwanye Yahushua, Mwanaako Uusalala ngookananika, 28bacite zyoonse zili buti izyakakanzidwe kujanza lyako akuluyando lwako, kuti zibewo.
Aaba basyomi bamaJuuda bakalulamika mipailo yabo kuli Yahuwah, Omwe “owakaanza ijulu enyika alwizi, azyoonse izili mulindulo.” Ncintu ciyandika kubikkila maanu kuti balo bakaandaanya akataa Yahuwah, ooyo uuli ngo Mulengi, a mutwanga Wakwe Yahushua. Alimwi cigaminina, tiibakapa kulumbaizya kuli Yahushua mukaambo ka Cilengwa leza nociceya buti pe.
Mukuyungizya, eelyo mwaapositolo Paulu naakali kubantu baku Atheni amulundu wa Mars Hill, walo waakambauka kuti Yahuwah wakali Mulengi kakuli Yahushua wakali mwaalumi ooyo Walo ngwaakabusya kuzwa ku bafu akusumpula kuba mubetesi:
Incito 17:24-25 a 30-31 “Yahuwah uwakalenga nyika azintu zyoonse izili mumo, oyu mbwali Mwami wejulu enyika, takkali muzikombelo zicitwa amaanza. 25Alimwi tabelekelwi maanza aabantu, tali uubula cintu pe, nkaambo ngonguwe mwini nguubapa boonse buumi, amuuya, azintu zyoonse. …30 “Ziindi ezyo zyakutaziba Yahuwah wakazileka buyo, kwalo sunu ulailila bantu kuti kumasena oonse boonse basanduke, 31nkaambo wabika buzuba mbwati kabeteke nyika mubululami, kumwaalumi oyo ngwasungwide. Wakabapa bantu boonse cisinizyo camakani ayo mbwaakamubusya kubafu.”
Kuli Paulu, Leza Taata [Yahuwah] wakali Mulengi kakuli Yahushua wakali Kristu muntususu.
|
Kuteelela Mulengi kwa Paulu kwakali kweendelana akwa basyomi baJuuda bamu Jelusalema. Kuyungizya waawo, Paulu wakayiisya lusyomo ndwenya oolu kuli basicikombelo ba Cikombelo citaanzi. Ngooyu mukonzyanyo, mu BaEfeso 1:17, Paulu waamba kuti “ Yahuwah wa-Mwami wesu Yahushua Kristo, Wisi wabulemu, amupe muuya wamaanu awa ciyubunuzyo, mube aluzyibo lwanguwe.” Aakale, mulugwalo ndweenya walo waamba kuti ooyu Leza (wa Yahushua) ngo Mulengi:
BaEfeso 3:9-11 kucita kuti bantu babonesye mbuzibede ezyo zintu zisisidwe izyakasisidwe kuzwa kumatalikilo aanyika muli-Yahuwah, iwakalenga zintu zyoonse. 10Aya makani akaba kuti kuciindi ecino kujanza lyambungano beendelezi abasibwami bamumasena aakujulu bazibisigwe busongo bwamisyobo misyobo bwa-Yahuwah, 11mbubonya mbuli bukanze bwakaindi mbwaakakanza muli-Kristo Yahushua Mwami wesu.
Kuli Paulu, Leza Taata wakali Mulengi kakuli Yahushua wakali Kristu muntususu.
Petulo wakainduluka kwaamba kusyoma akuzyibya Mulengi wini mulugwalo lwakwe lutaanzi. Walo ulembede kuti Yahuwah Taata wa Yahushua, ngo Leza wa Yahushua. Mwaapositolo uya kumbele kuzyibya Yahuwah (ooyo uuli ngo Taata) kuti ngo Mulengi:
1 Petulo 4:19 Eno abo bapenga caluyando lwa-Yahuwah kabaya bucita milimo mibotu akupa myuuya yabo mumaanza aa-Yahuwah Cilenga uusyomeka.
Bumboni bwa Zilengwa leza zya Kujulu
Balupatipati bali makumi obile abone aabo bazingulukide cuuno ca Yahuwah balazumina:
Ciyubunuzyo 4:9-11 Lino banyama nibamupa bulemu alulemeko amilumbo, oyo uukede acuuno cabwami, uupona lyoonse kutamani, 10abalo bapati bali makumi obile abane baliwisya kubusyu bwakwe oyo uukede acuuno cabwami, akumukomba uupona lyoonse lyoonse, akuwaala misini yabo kunembo lyacuuno cakwe, akwaamba kuti, 11Nduwe uuelede, O Mwami, kutambula bulemu alulemeko anguzu, nkaambo nduwe wakalenga zintu zyoonse, nkaambo kabukanze bwako nkizibeda, ankizyakalengelwa.”
Bikkila maanu kuti zinyama zipona zipa bulemu, mulemeko akulumbaizya Yahuwah alikke mbuli mbwali Mulengi.
|
Bikkila maanu kuti zilengwa leza zipona zipa bulemu, akulemekezya akulumbaizya Yahuwah mbuli mbwali Mulengi alikke. Kubelesya mabala aamba omwe aakuti ooyo, uusetekene, nduwe akuti bwako ncintu ciyungizya kulomya kutondezya kuti zilengwa leza zya kujulu zyaamba muntu omwe kutali Baleza botatwe.
Cintu cipati ncakuti, kunyina pe Yahushua nakombwa aanga ngu Yahuwah nokuba Leza wa Malengelo. Pele, walo waambwa kuti uleelela nkaambo Mwanaambelele ooyo wakanununa bantu kununwida Yahuwah (nkokuti., kutali kulinunwida lwakwe mwini pe). Alimwi aawa, kunyina mpokwaambwa kuti Yahushua wakatola cibeela ku malengelo aanyika:
Ciyubunuzyo 5:8-9 Nkabela naakalibweza ibbuku, banyama bone abapati bali makumi obile abane boonse bakaliwaala ansi kunembo lya-Mwanambelele, alimwi umwi aumwi wabo wakalijisi kantimbwa, amitiba yangolida iizwide tununkilizyo, otu nzenkombyo zyabasalali. 9Mpawo bakaimba lwiimbo lupya lwakuti,
Nduwe uuelede kubweza ibbuku, Akunamatula zinamatizyo zyalyo. Nkaambo nduwe wakayaswa akutufutula kuli-Yahuwah abulowa bwako, Swebo tobantu bamisyobo yoonse amilaka yoonse amikowa yoonse, azisi zyoonse.”
Zilengwa leza zya kujulu zyakaambilizya eeco Yahushua ncayootambula akaambo ka kuteelela kwiinda mu kulyaaba kuba cituuzyo:
Ciyubunuzyo 5:12-14 Bakaamba ajwi ipati bati, Uelede Mwanambelele iwakajayigwa, Uelede kutambula bwami abuvubi abusongo, Anguzu alulemeko abulemu azilongezyo. 13 Alimwi ndakaswiilila balenge boonse bakujulu abaansi abakunsi anyika abamulwizi, azintu zyoonse zili mumo, balaamba bati, Zilongezyo alulemeko abulemu anguzu, azibe kulinguwe uukede acuuno cabwami aku-Mwanambelele lyoonse lyoonse. 14Lino banyama bone bakati, Ameni. Abalo bapati bali makumi obile abane bakaliwaala ansi akukomba.
Ikuti Yahushua kali Leza, mbubuti walo mbwanga watambula nguzu, buvwubi, busongo abukomi? Mbuli leza, kapati mbuli Mulengi wa zintu zyoonse, zyoonse nizyali kale zyakwe.
|
Ikuti Yahushua naali Leza, mbubuti walo mbwanga watambula nguzu, buvwubi, busongo a bweendelezi? Kuti kali leza, kapati mbuli Mulengi wa zintu zyoonse, zyoonse zintu eezyi inga nizyali kale zyakwe. Nokuba boobo, atwaambe kuti Yahushua Messiah muntususu, mbuli mbwaayiisya Mangwalo. Mukaambo kaako, eeci cibalo inga camvungwa munzila ngubauba kwiiminina kuti eezi zintu upedwa nkaambo kakuteelela kuyanda kwaYahuwah. Kuyungizya waawo, bikkila maanu ku kampango 13 kuti cilengwa leza cili coonse cilaandaanya akataa Yahuwah, ooyo uukkede acuuno ca bulemu, a Mwanaambelele. Boonse bobile balakombwa (muci Giliki ndibbala lyakuti proskuneô, alimwi liiminina kupa bulemu, kukotamina), kuli Yahuwah alikke uukombwa mbuli Leza Mulengi. Mufundisi wa buleza
Emil Brunner upandulula kuti:
Leza alikke ngo Mulengi,…Mwana alikke ngowaambwa buyo kuti mwiiminizi wa Malengelo. Mu Cizuminano Cipya, Mwana naa Yahushua Kristu, kunyina naitwa kuti Mulengi pe. Mutwe wa cuuno upedwe buyo kuli Taata luzutu.5
Ninzi Yahushua ncaakali kusyoma?
Yahushua wakali muJuuda. Mbokuli boobo, walo wakali kusyoma muli leza omwe, kwaamba bbala eelyo mumuzeezo wa Bbaibbele. Eelyo naakali kupaila kuli Wisi, walo wakamwiita kuti “Leza wakasimpe alikke,” kakuli walo wakali kulyaamba lwakwe kuti ngu Kristu ooyo Leza wakasimpe omwe ngwaakatuma. Kuyungizya waawo, eelyo Yahushua naakabuzyigwa kuti mulawo nzi mupati ali yoonse, walo wakatalisya bwiinguzi kainduluka kwaamba mulazyo wakwe, nkokuti, iShema:
Maako 12:28-29 Lino umwi mulembi iwakamvwa nibakali kubuzyanya, abone buyo kuti wakali kubavwiila kabotu, wakamubuzya kuti, Ino nguli mulazyo uuinda milazyonyina yoonse? 29Yahushua wakavuwa kuti, Mulazyo mupati ngooyu, Komvwa, yebo Isilayeli, Yahuwah ngu-Leza wesu, Yahuwah ngumwi…'”
Nguni Yahushua ngwaamba kuti Mulengi? Ikuti walo naakali cibeela ca baleza baswaangene botatwe aabo bakalenga, nokuba bakagwasyanya kulenga, swebo nitwali kulangila nguwe kwaamba boobo. Nokuba boobo, comwe-comwe ciindi Yahushua nakanana makani aa Malengelo, walo upa kulumbaizya kuli Leza wakasimpe omwe alikke ooyo ngwabandauka kuti ngu Taata, kumwaamba maleele:
"Nkabela wakavuwa, wakati, Sa tamubalide kuti oyo [Yahuwah] iwakabalenga kuzwa kumatalikilo wakabacita baalumi abanakazi?" (Mateyo 19:4)
|
Mateyo 19:4-6 Nkabela wakavuwa, wakati, Sa tamubalide kuti oyo iwakabalenga [Yahuwah] kuzwa kumatalikilo wakabacita baalumi abanakazi? 5Alimwi wakaamba kuti, Nkaambo kaako mwaalumi asiye wisi abanyina, akakatile mukaakwe, kuti aaba bobile babe nyama yomwe. 6Lino tabacili bobile pe, baba nyama yomwe. Nkaambo kaako, abo mbaakakakatizya Yahuwah muntu atabapambukanyi.”
Yahushua upa kulumbaizya kuli Yahuwah nkaambo nguwakalenga muntu. Kristu taambi kuti “swebo” notwakalenga mbabo, pele “Ooyo wakalenga mbabo. Ikuti Yahushua naali Mulengi, aaka kaambo inga kakatazukide alimwi nikali kubeja kwinikwini.
Kuyungizya waawo, Yahushua uya kumbele kupa bulemu kuli Wisi nkaambo kakutumina mvwula akulenga zuba, eelyo ndyaamba kuti “zuba Lyakwe,” nkokuti, izuba lya Taata:
Mateyo 5:45 kuti mube bana bakwe Usowanu uuli kujulu, nkaambo ulapasuzya izuba lyakwe kubabi akubabotu, ulawisizya boonse imvula yakwe, baluleme abataluleme.
Ncintu cimbi alimwi, Yahushua waamba kuti ngu Yahuwah wakalaa mulimo wa Malengelo, aciindi eeco akusamika bwizu bwamu myuunda a bantu:
Mateyo 6:30 “Lino Yahuwah kuti kasamika boobo mani aamusokwe, aaliko sunu pele junza alasowelwa muciko, sa takaindi loko kumusamika anywebo nuba silusyomo-luniini!
Camacaalizyo, Yahushua ukanana Yahuwah kuti ngonguwe uubeleka mulimo wa Kulenga, ooko nkwiinduluka cilembedwe mu caandaano ca Matalikilo 1. Walo kunyina mpalyaamba lwakwe nokuba kuguminizya yooyo waambwa kuti ngwatatu mumutwe wa Baleza botatwe:
Maako 13:19 19 “Nkaambo ayo ayooba mazuba aamapenzi. Kuzwa kumalengelo Yahuwah naakaanza nyika mane sunu ayo mapenzi aali boobo taakwe naakabwenwe.
Kukosozya makani
BamaJuuda bakali kusyoma muli Yahuwah kuti ngu Taata. Kuyungizya waawo, bakali kusyoma Mangwalo, aayo aamba kuti Yahuwah wakabamba zintu zyoonse Lwakwe mukamwini akuti Walo “alikke” wakabamba Zilengwa leza. Balo tiibakajisi muzeezo wakuti leza uli muzibeela zyotatwe, ooyo muzeezo wakamvwugwa kaziindide ziindi zya Bbaibbele alimwi tiiwakabikkidwe mumulawo kusikila mu 381 AD. Aboobo, atuzubulule bamaJuuda a Yahushua ncibakali kusyoma alimwi eeco Yahuwah Lwakwe ncaakaambilizya:
Izaya 45:18 Nkaambo mbuboobu mbwaamba Yahuwah iwakalenga ijulu. (Ngonguwe Leza. Ngonguwe iwakabumba nyika akwiipanga akwiimika. Teewakailenga kuti ibe yalupilingano pe, wakaibumba kuti ikkalwe bantu.) Ndime Yahuwah. Taakwe umbi."
1 Gordon Wenham, Word Biblical Commentary on Genesis, (Word Books, 1987), p. 27
2 Ibid.
3 Ibid.
4Kutegwa ujane bukwabilizi busindingene bwa cibalo eeci, Ba Anthony Buzzard balati: ” Kunyina kukazyanya kunga kwayakililwa mukaambo ka baleza banjaanji mumutwe wa Buleza kuzwa kumamanino aabbala lya mubunji lyakuti Elohim (Leza). Mozesi, muntu alikke luzutu, wiitwa kuti Elohim (Kulonga. 7:1). Messiah awalo wiitwa kuti Elohim (Intembauzyo. 45:6; BaHebulayo. 1:8). Bikkila maanu kuti musyobo wa Cizuminano Cakale mumulaka waci Giliki a Cizuminano Cipya lyoonse utondezya bbala lyakuti leza kuti theos eelyo ndibbala lyaamba omwe, kutali banji. Mu Babetesi 8:33; 16:23-24, kwaambwa cibumbwa ca mituni comwe kuti Elohim. Mu 1 Bami 11:33 Ashtoreth, leza mukaintu waba Zidoniya, Chemosh, leza waba Moabu, a Milcom, leza waba Ammoni, omwe-omwe waambwa kuti ngu Elohim, nokuba kuti omwe-omwe ngu leza omwe. Kuyungizya waawo, Abulahamu wiiitwa kuti “mwami,” kakuli bbala lya mubunji,ndyakuti adonim (“bami”), lilidelesyedwe mu (Matalikilo. 24:9-10). Potiphar wiitwa kuti adonim (“basimalelo”) ba Josefa (Matalikilo. 39:2, 3, 7, 8, 19, 20) alimwi akuti “bami” ba Josefa mu Matalikilo 39:16 amu 40:7. Josefa mwaalumiwiitwa kuti “bami” (adonim) banyika a “bami” ba cisi (Matalikilo. 42:30, 33) . Ayimwi mikonzyanyo ya mabbala aayiminina cintu comwe alajanwa mu Myeelwe. 25:1-5; Ciibalusyo. 4:7; 1 Samuyele. 4:5-8; 1 Bami 11:5; 2 Bami 1:2; 19:37.” Mbuli bwainduluka kwaambwa kuti mumajwi aakuti “Leza, Taata, Mulengi alikke wa Julu anyika,” Restoration Fellowship, Focus on the Kingdom, http://www.focusonthekingdom.org/creator.htm
5 Emil Brunner, The Christian Doctrine of God, Dogmatics, Vol. 1 (Philadelphia: The Westminster Press, 1949), p. 232.
Eeci ncibalo citali ca-WLC. Cakazyila ku: https://onegodworship.com/who-did-the-jews-understand-the-creator-to-be/
Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aamituni woonse ngobaulikide taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo, twakojokolosya mu Mangwalo mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna a balembi ba Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC