Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa. |
"Alimwi muyooziba bwini, abwalo bwini buyoomunununa" (Johane 8:32).
Bunji bwa bantu bayeeyela kuti kufumbwa caambwa kuti nca "Bunakristu" ceelede kuti cakatalikila kuli Yahushua Messiah a basikwiiya bakwe bataanzi. Pele tabusyi mbocibede oobo pe, Coonse ncotunga twacita nkulanga buyo majwi ookwa Yahushua Messiah a baapositolo bakwe kuti tuzyibe kuti ncamasimpe naa pe.
Malembe aamisela atondezya kuti, mbweenya Yahushua a balembi ba Cizuminano Cipya mbubakaambilizya, mizeezo ya buzangi minji abamayi babeji bakabbuka kuzwa akataa cikombelo citaanzi akucinjilauka kuzyila mpocili anze.
|
Malembe aamisela atondezya kuti, mbweenya Yahushua a balembi ba Cizuminano Cipya mbubakaambilizya, mizeezo ya buzangi minji abamayi bakabbuka kuzwa akataa cikombelo citaanzi akunjilauka kuzyila mpocili anze. Kristu lwakwe wakacenjezya basikwiiya bakwe kuti: "Amucenjele kuti muntu atamweeni. Nkaambo kuzoosika banji kuzina lyangu, bati, Ndime Kristo, nkabela bazooena banji" (Mateyo 24:4-5).
Yebo ulakonzya kubala kucenjezya kuli boobu amuzibalo zimwi mbuli bwa Mateyo 24:11; Milimo 20:29-30; 2 Bakolinto 11:13-15; 2 Timoteo 4:2-4; 2 Petulo2:1-2; 1 Johane 2:18-26; 1 Johane 4:1-3).
Kakutaninga yinda makumi obile aamyaka kuzwa naakafwa akubuka Messiah, mwaapositolo Paulu wakalemba kuti basyomi banji bakatalikide kale kuzangila lusyomo naakati "mwajata . . .makani aambi " (BaGalatiya 1:6). Walo wakalemba kuti wakasinikizyigwa kuti atalike kulwana aa "baapostolo babeji, mbasimilimo basilweeno, mbibalisandula mbuli baapositolo baKristo" (2 Bakolinto 11:13). Limwi penzi pati ndyaakaswaanganya lyakali lya "babunyina babeji" (2 Bakolinto11:26).
Kulondelela munsa musela mutaanzi tulabona muli 3 Johane 9-10, bweende bwa zintu bwakayumya cakuti bafundisi balweeno bakali kukaka caantangalala kutambula baiminizi bakali kuswaya mucibaka ca mwaapositolo Johane alimwi bakali kutanda bakaristu batonkemene kuzwa akataa mbungano ya Cikombelo!
Edward Gibbon, mulembi wamisela uulaa mpuwo, wakalemba makanaa ciindi camakatazyo eeci mubbuku lyakwe lilaa mutwe wakuti The History of the Decline and Fall of the Roman Empire wa "kkumbi lisiya livwuukide atalaa cikombelo ca musela mutaanzi" (1821, Vol. 2, p. 111).
Tiilyakalampa kusikila leelyo batwanga ba Yahuwah basyomeka nibakatalika kutundululwa akutapaulwa akataa basyoonto bakali kulyaamba bunakristu. Bupaizi bwaandeene kapati, lino bwakapyopyongene mu mizeezo amu ziyanza zya bukombi bwa mituni bwansiku (bwa kasanganya lusyomo lwa bupaizi oolo lwakali kwiitwa kuti syncretisimu, bwakalizyibidwe kapati mu Bulelo buna Loma aciindi eeco), bwakasyuuka akusandula lusyomo ndwaakatalisya Yahushua Messiah.
Mulembi wa misela Jesse Hurlbut waamba ciindi eeco kuti cakali ciindi ca kupinduka: "Twakaulika cibeela cicaalizya mu musela mutaanzi, kuzwa mu 68 kusikila mu 100 A.D., 'Musela wa Zinzimweemwe,' aasyoonto nkaambo ka musinze wa kupenzyegwa ooyo wakali atalaa cikombelo, pele kapati nkaambo ka ziindi zyoonse zya misela ya [cikombelo], ngonguyooyo ngotuzyi aasyoonto buyo. Tatucisjsi mumuni uutusalazyila wamu Bbuku lya Milimo kuti utusolwede, alimwi kunyina mulembi wa musela ooyo wakazuzya kulemba caakacitika mu mwaako wamu musela ooyo . . .
"Kwa myaka makumi osanwe kuzwa mu buumi bwa Paulu Musaante, kuli mulembo uuleleenga atalaa cikombelo, oomo motukakatila kulanga ca buyo; alimwi kumamanino nuuvwumbuka, munsaa 120 A.D. amalembe aa bamatata bataanzi mu cikombelo, tulajana cikombelo mu ziwa zinjaanji zyaandeene kapati kuzwa kuli ceeco ca mazuba aana Petulo Musaante a Paulu Musaante" (The Story of the Christian Church, 1970, p. 33).
Eeci ncikombelo "ciimpene kapati" cakali kuyaa kukomena mu nguzu ampuwo alimwi mumisela misyoonto buyo cakali kudyaaminina nobuba Bulelo wa Loma!
Kusikila mumusela wabili, basicikombelo basyomeka, "katanga kasyoonto" kokwa Yahushua (Luka 12:32),kakali mwaikizyene kale akaambo ka mayuwe aa kupenzyegwa. Balo bakalamatide cinicini ku kasimpe ka Bbaibbele aako kajatikizya Yahushua Messiah a Yahuwah Taata. Nokuba boobo bakapenzyegwa anguzu zya Loma antoomwe abaabo bakali kulyaamba Bunakristu pele mubwini, bakali kuyiisya " Yahushua uumbi" alimwi a "mulumbe wiimpene" (2 Bakolinto 11:4; BaGalatiya 1:6-9).
Mizeezo yiimpene ya buleza bwa Kristu yakaletelezya mazwanga.
Mbobweende bwa zintu oobu ooko kwakazyila lusyomo lwa Baleza botatwe. Mu myaka mitaanzi eeyo kuzwa ciindi ca bufundisi bwa Yahushua Messiah , lufu, a kubuka kwakwe, zyakatola misela yakatobela, mizezo yiimpene minjaanji iijatikizya ciimo ca bubambe bwakwe yakabbuka. Hena wakali muntususu ncobeni? Hena wakali Leza? Hena wakali Yahuwah kalibonya muciimo ca muntu? Hena wakali ciseese? Hena wakali muntu buyo wakaba Leza? Hena wakalengwa aa Yahuwah Taata, naa wakali kupona lyoonse kutamani antoomwe a Wisi?
Lukamantano mu lusyomo lwa Cikombelo citaanzi lwakasweeka eelyo mizeezo mipya ya lusyomo, minji yakazyilide nokuba kupindulwa kuzwa ku bupaizi bwa mituni, niyakaatula ziiyo zya Yahushua a baapositolo.
|
Yoonse mizeezo eeyi yakali jisi batobeli. Lukamantano mu lusyomo lwa Cikombelo citaanzi lwakasweeka eelyo mizeezo mipya ya lusyomo, minji yakazyilide nokuba kupindulwa kuzwa ku bupaizi bwa mituni, yakaatula ziiyo zya Yahushua a baapositolo.
Atusalazyanye casika ku mazwanga aabusongo aziiyo zya buleza mumisela mitaanzi aayo aakasolweda kupunga Baleza botatwe, Cikombelo ca kasimpe tiicakaliko aawo nkaambo cakadyaaminidwe ansi.
Akaambo kaako, muciindi ca kupyopyongana eeco, tuvwuzya kubona mazwanga kutali akataa kasimpe a lweeno pele akataa lweeno lomwe alweeno lwiimpene—aako nkaambo kazyibidwe abasicikolo banjaanji pele kalaa mulimo kujatikizya mpotubede cino ciindi.
Umwi mukonzyanyo wa kuzwanganina ciimo Kristu wakapa kuti Muleli muna Loma Constantine Mupati akkazyike Muswaangano waku Nicaea (kumbo lya cisi ca Turkey ca mazubaano) mu A.D. 325.
Constantine, nokuba kuti wakali kulanganyigwa kuti Muleli muna Loma mutaanzi kuba "Munakristu", wakali kukomba zuba alimwi wakabbizyigwa buyo naakali kufumba bulamfu. Mubuleli bwakwe, wakalaa mwana musankwa mutaanzi, alimwi mukaintu wakwe wakajayigwa. Walo wakali kucimwa bamaJuuda kapati, kaamba mumulazyo wakwe umwi kuti "kabunga ka bamaJuuda basesemya" alimwi "ziyanza zya bantu bainda kusofwaala"—ooyo mulazyo wakayeeme mu Bbaibbele alimwi wakali kucitwa aa Yahushua abaapositolo.
Mbuli muleli muciindi ca kupyopyongana mu Bulelo bwa Loma, Constantine wakasunkwa kuti akamantanye bulelo.bwakwe. Eeci cakali, masimpe, makanze aakwe mataanzi amwi mukutambula akuzumizya bupaizi bwa "Bunakristu" (oobo, kusikila aciindi eeci, bwakaliingaide kulaale kuzwa ku ziiyo zya Yahushua Messiah a baapositolo, bwakali bupaizi bwa Bunakristu mu zina buyo).
Pele lino Constantine wakaswaanganya penzi lipya. Muvwutauzyi wa Bupaizi Karen Armstrong ulapandulula mu A History of God kuti "limwi penzi litaanzi lyakeelede kubambululwa lyakali lya lusyomo lwa bubambe bwa Leza . . kwakabbuka ntenda mpya mucikombelo eeco cakapa kuti bapambukane mu tubunga tulwana cabukali" (1993, p. 106).
Kukazyanya ciimo ca Leza ku Muswaangano waku Nicaea
Constantine wakaita Muswaangano waku Nicaea mu mwaka 325 kapati kutegwa zimweendele kabotu zintu mu mapolitikisi—kuleta lukamantano mucisi—amu bupaizi. Ikaambo kataanzi keni kakatalika kuzyibwa kuti mazwanga aana Aria.
Constantine wakakkazyika Muswaangano waku Nicaea mu mwaka 325 kapati kutegwa zimweendele kabotu zintu mu mapolitikisi—kuleta lukamantano mucisi—amu bupaizi. Ikaambo kataanzi keni kakatalika kuzyibwa kuti mazwanga aana Aria.
|
"Mukulangila kugwasyililwa kuzwa ku cuuno ca buleli kuzwa ku mbungano ya Banakristu yakali kuyaa kukomena, walo wakababedaa nkumbu, akali makanze aakwe kuti cikombelo cibaa nguzu akukamantana. Mazwanga aana Aria akali kukonga kulesya kukamantana kwa cikombelo akulwana nguzu zyaco. Walo, aboobo, wakaunzumuka kuti alesye mazwanga aaya. Bakasola kumwaambila kuti, ambweni Mufundisi silutwe waci Spanishi Hosius, ooyo wakalaa nguzu mu cibetekelo, kuti nikwakali nkuta yeendelezyegwa aa mbungano aabo bakali kwiiminina cikombelo coonse mbocizulwa kujwe akumbo, inga nicakakonzyeka kujokolosya kumvwana.
"Constantine lwakwe, taakazyi nokuba kukombelela makani aakali kuzwanganinwa, pele wakali kuyandisya cinicini kukosozya mazwanga aayo, alimwi makani ookwa Hosius kuli nguwe akamvwikaanga alaa maanu" (Arthur Cushman McGiffert, A History of Christian Thought, 1954, Vol. 1, p. 258).
Arius, mupaizi waku Alexandria, Egipiti, wakayiisya kuti Messiah, nkaambo wakali Mwanaa Yahuwah, kunooli wakalaa matalikilo alimwi aboobo wakali malengelo ookwa Yahuwah aanzeene. Kuyungizya waawo, ikuti Yahushua naakali Mwana, nkokuti Taata wakeelede kuba mukola kwiinda mwana.
Iwakali kukazya ziiyo zya Arius wakali Athanasius, dikoni waku Alexandria alakwe. Walo muzeezo wakwe wakali musyobo mutaanzi wa bupaizi bwa Bakomba mituni oomo Taata, Mwana, a Muya Uusalala mobakali bomwe pele aciindi mpeenya kabayimpene kuzwa kuli umwi awumwi.
Kukosozya makani kuti nguli muzeezo mbungano ya cikombelo nguyakali kutambula tiikwakasalazyidwe kabotu. Karen Armstrong upandulula mubbuku lya A History of God kuti: "Eelyo bamayi basilutwe nibaabungana ku Nicaea mu Kaanda Kaniini 20, 325, kuti babambulule kupyopyongana, mbasyoonto bakali kunga beendelanya bumboni bwabo ku muzeezo wa Kristu ookwa Athanasius. Bunji bwabo bakaimwi akatikati aa Athanasius a Arius" (p. 110).
Mbuli muleli, Constantine wakalijana abusena bukatazya bwa kusala lusyomo lwa cikombelo nokuba kuti taakali Munakristu.
Mulembi wa makanaa misela Henry Chadwick wakati, "Constantine, mbweenya mbuli wisi, wakali kukomba Zuba litana komedwe" (The Early Church, 1993, p. 122). Eelyo muleli naakali kuyaa kutambula Bunakristu, Chadwick uzumina kuti, "Kusanduka kwakwe takweelede kulanganyigwa aanga wakalimvwa kufwidwa lweengelelo mukati muli nguwe . . . Akali makanaa lumamba aayo. Kuteelela Bunakristu kwakwe tiikwakasalazyidwe" (p. 125).
Chadwick waamba kuti akwalo kubbizyigwa kwa Constantine kumwi kafumba bulamfu muli lwako "kutondezya kuti taakadonaikide lusyomo lwakwe lwa Bunakristu," nkaambo cakali ciyanza caazyibidwe kuti baleli bakali kuleelaleela kubbizyigwa kutegwa bayelede kusubula akusinganya basintolongo kuyoojayigwa (p. 127). Pele ooku kulungulula kuli boobu takugwasyi kutondezya kusinizya mu kusanduka kwa muleli.
Eelyo nicakasika ku Muswaangano waku Nicene , ibbuku lya The Encyclopaedia Britannica lyaamba kuti: "Constantine lwakwe wakeendelezya, kapa malailile aa kubandika makani, alimwi walo lwakwe wakajuzya . . . muzeezo mupati wakupandulua cilongwe akataa Kristu a Leza mu Malembe aakazyila mu muswaano ooyo . . . Lino kabagambidwe akaambo ka Muleli, basilutwe bafundisi, kugwisyila buyo bobile, bakazumizya mulazyo, pele bunji bwabo kabatayandide" (1971 edition, Vol. 6, "Constantine," p. 386).
Lino kabakulaizyidwe aa muleli, Muswaangano waakaka muzeezo musyoonto ookwa Arius alimwi, kakutakwe cimbi cakubikka mucibaka cawo, bakazumizya muzeezo uuna Athanasius—awalo uutagwasyilidwe bantu banji. Kuzwa ambaakani eeyo kuya kumbele, icikombelo cakacaazya buyo abusena mbocakapatide akuzuminizya buyo mulazyo wakazuminwa ku Nicaea wa kuyiisya lusyomo lwa bantu basyoonto buyo aabo bakanjide mu muswaangano.
Lino musemo wa kutambula lusyomo lwa Baleza botatwe wakalazyigwa—pele cakatola myaanda yotatwe ya myaka kuzwa naakafwide Yahushua Kristu akubuka kuti ooku kuyiisya kutajanwi mu Bbaibbele kutalike kumvwugwa!
Kukosozya kwaku Nicene tiikwakalesya kukazyanya.
Muswaaangano waku Nicaea tiiwakalesya kukazyanya. Karen Armstrong upandulula kuti: "Athanasius wakazwidilila kusinikizya lyiiyo lwakwe lwa buleza atalaa basimuswaangano . . . kumwi muleli kabafundilizyide kuti bazumine . . .
Muswaaangano waku Nicaea tiiwakalesya kukazyanya. Karen Armstrong upandulula kuti: "Athanasius wakazwidilila kusinikizya lyiiyo lwakwe lwa buleza atalaa basimuswaangano . . . kumwi muleli kabafundilizya kuti bazumine ....
|
"Kulitondezya kuzuminana kwakakondelezya Constantine, ooyo walo wakamvwisyide twaambo twa buleza twakali kulwaninwa, pele kwakanyina kumvwana kuzwa aciindi caku Nicaea. Niwakamana muswaano, bafundisi bakazumanana kuyiisya, mazwanga aana Aria akazumanana kwa myaka makumi cisambomwe kuzwa waawo. Arius abatobeli bakwe bakalwanina lusyomo kusikila bakafwidwa nkumbu kuzwa ku baleli. Athanasius wakatandwa kusikila munsaa ziindi zyosanwe. Cakali cintu ciyumu kusimpa lusyomo lwakwe" (pp. 110-111).
Mazwanga akacili kuya kumbele , muziindi zimwi, akalaa bulwani akutikaika malowa. Nowakaindide Muswaangano waku Nicaea, mulembi wa makanaa misela Will Durant wakalemba kuti, "Kunooli Banakristu banjaanji bakakankaulwa mumyaka yobile eeyi (342-3) kwiinda mukupenzyegwa kuli baabo bakomba mituni mu musela wa Loma" (The Story of Civilization, Vol. 4: The Age of Faith, 1950, p. 8). Mubugwebenga, kumwi kabalitamauka kuba Banakristu, basyomi banji bakalwana akukankaulana akaambo kakwiimpana mizeezo njibaali kuyeeyela Leza!
Mu makumi aamyaka yakatobela, Mufundisi Harold Brown, waambwa kale, wakalemba kuti: "Mu makumi aamyaka yakali akatikati ya musela uuno, kuzwa mu 340 kusikila mu 380, musela wa lusyomo ulangikaanga wakali musela wa nkuta, kuypyopyongana mu cikombelo a kuvwundauka akataa mukowa wa bantu . . . Milazyo ya lusyomo yakaanzwa muciindi eeco kanjaanji ilangikaanga yakabikkwa kwiinda mukupelegusya nokuba kubelesya bulwani bwa zigwebenga kwiinda mukuzumina kwa Bunakristu kabusololelwa aa muya Uusalala" (p. 119).
Kukazyanya kwabukila ciimo ca Muya Uusalala.
Kubwekelana limwi kwakasensela ku kaambo kambi, ciimo ca Muya Uusalala. Mu kaambo aako malailile aakapegwa ku muswaangano waku Nicaea akaamba kuti "Swebo tusyoma mu Muya Uusalala." Eeci "cakali kulangikaanga cakanungililwa ku mulazyo ookwa Athanasius kubee muzeezo wakaccilila" mbwaakalemba Karen Armstrong. "Bantu bakalikopedwe ku makanaa Muya Uusalala. Hena lyakali bbala likonzyanya buyo pele liimpene kwiita Leza naa kwacili zinjaanji?" (p. 115).
Mucisela cabili ca musela wane, bamayi ba buleza botatwe baku cooko ca Cappadocia kujwe lya nyika ya Asia Nsyoonto [mazubaano akatikati ka cisi ca Turkey] bakapa bubambe bwini bwa lusyomo lwa Baleza botatwe.
|
Mufundisi Ryrie, awalo waambidwe kale, wakalemba kuti, "Mucisela cabili ca musela wane, bamayi ba baleza botatwe baku cooko ca Cappadocia kujwe lya nyika ya Asia Nsyoonto [mazubaano akatikati ka cisi ca Turkey] bakapa bubambe bwini bwa lusyomo lwa Baleza botatwe" (p. 65). Balo bakajuzya muzeezo ooyo wakali ntaamu yakaindilila kulaale awaawo aakateene Athanasius. Kuli mbabo mbuli mbwaakalemba Karen Armstrong, "Baleza botatwe bakali kumvwika kuba camaanu mbuli maseseke nokuba cintu ca moza buyo . . . Tiiwakali muzeezo wa maanu nokuba wa busongo pele wakali wamanjezyeezya buyo aayo aakali kuzelenganya kaambo. Gregory waku Nazianzus wakasalazya cintu eeci mukusandulula kuti muzeezo wakuti kuli Botatwe muli Omwe wakaletelezya kufundilila a kulimvwa kubbaatikilwa ooko kwakakopa mizeezo a kusalalilwa mu maanu.
"'Mpeenya buyo mbundayeeyela Omwe Ime ndamunikilwa bulemu bwa Botatwe; mpeenya buyo mbundazyiba kwaandaanya Botatwe Ime nditolegwa musyule kuli Omwe. Eelyo Ime neyeeya Botatwe, Ime njeeya nguwe mbuli omwe, meso aangu alizwide, alimwi cibeela cipati nceyeeyela cilanditija Ime" (p. 117). Nciceeco Armstrong ncaakakosozyela kuti, "Ku Banakristu banji ba Kumbo . . . Baleza botatwe balanyonganya."
Kukazyanya kwakalengelezya Muswaangano waku Constantinople
Mu 381, kakwiindide myaka 44 kuzwa naakafwa Constantine, Muleli Theodosius Mupati wakabunganya Muswaangano ku Constantinople ooyo wakubambulula mazwanga aayo. Gregory waku Nazianzus, ooyo wakasumpulwa kuba mupaizi silutwe ku Constantinople, wakeendelezya muswaangano akukulwaizya kuzumizya muzeezo mupya wa kulanganya Muya Uusalala.
Mulembi wa makanaa misela Charles Freeman wakati: " Mubwini kwiina cizyibidwe cijatikizya mazwanga aa lwiiyo lwa buleza mumuswaangano wamu 381, pele kakwiina kudonaika Gregory wakali kulangila kutambulwa muzeezo wakwe wakuti Muya wakali cintu comwe a Taata [eeco ciiminina kuti aabo bakali muntu omwe, nkaambo bubambe mu kaambo aaka bwiiminina bubambe mwa muntu omwe].
Mpeenya-mpeenya Gregory wakaciswa aboobo wakayaamuka kuzwa mumuswaangano. Saa nguni wakali kunga weendelezya lino? "Aboobo umwi Nectarius, mweendelezi mukola wamu dolopo ooyo wakalaa mpuwo mu munzi oomo akaambo ka kweendelezya zisobano, pele watakaninga bbizyigwa kuba Munakristu, wakasalwa . . . Nectarius wakalibonyaanga kunyina lwiiyo lwa buleza ndwaakazyi, alimwi wakeelede kunjizyigwa mu lusyomo kataninga bbizyigwa akunanikwa" (Freeman, pp. 97-98).
Cigambya ncakuti, ooyo muntu, kusikila aciindi eeci, iwatakali Munakristu, wakasalwa kweendelezya muswaangano uulaa mulimo mupati mu cikombelo kuti alailile ncicakeelede kuyiisya kujatikizya ciimo ca Leza!
Lusyomo lwa Baleza botatwe lwabikkwa mu mulawo.
Ziiyo zya bamayi baku Cappadocia bayiisya baleza botatwe "lwakapa kuti Muswaangano waku Constantinople (381) uyumye kuzumizya buleza bwa Muya Uusalala, eeco kusikila aciindi eeci kunyina pe mbucaasalazyidwe boobo, nokuba mu Mangwalo" (The HarperCollins Encyclopedia of Catholicism, "God," p. 568).
Kuyiisya kwa bamayi bamilawo botatwe baku Cappadocia "kwakapa kuti Muswaangano waku Constantinople (381) uzumizye buleza bwa Muya Uusalala, eeco kusikila aciindi eeco kunyina mpucakasalazyidwe boobo, nokuba mu Mangwalo."
|
Muswaangano wakazumizya kaambo aako kasandululwa mu Cikuwa, mucibeela cisyoonto kuti: "Swebo tusyoma muli Leza omwe, Taata Singuzuzyoonse, Mubambi wa julu anyika, azintu zyoonse zilibonya azitabonwi; alimwi amu Mwami Yahushua Messiah, Mwana Simuzyalwaalikke ookwa Leza, ooyo wakazyalwa kuli Taata kiitaninga ba misela yoonse . . . Alimwi tusyoma mu Muya Uusalala, Mwami alimwi Uupa buumi, ooyo uuzyila kuli Taata, ooyo antoomwe a Taata a Mwana antoomwe uukombwa akulemekezyegwa, ooyo wakakanana kwiinda mu bashinshimi . . ." Aaka kaambo kakayumya kusyoma muli "yooyo uusetekene, mu Bukatolika [wiiminina kuti mukaambo aaka, a munyika yoonse, uukkwaninide naa uuzwide] amu cikombelo ca katolika . . ."
Ooku kwaambilizya kwamu 381, ooko kwakali kuzyoozyibwa kuti Mulazyo muna Nicene-Constantinople, Baleza botatwe, mbuli mbobazyibidwe mazubaano, wakaba lusyomo luzumizyidwe mumulawo lujatikizya ciimo ca bubambe bwa Yahuwah.
Mwiyi wa Buleza Richard Hanson waamba kuti kamwi kaambo kakukosozya makani ka mbungano "kakali ka kucesya ciiminina bbala lya 'Leza' kuzwa mumakunga aamizeezo akusiya comwe buyo," cakuti "eelyo muntu uukkala mucooko ca Kumbo mazubaano naamba kuti 'Leza' walo wiiminina omwe, alikke [Baleza botatwe muli omwe] Leza kakwiina uumbi" (Studies in Christian Antiquity, 1985,pp. 243-244).
Aboobo, Muleli Theodosius—ooyo wakabbizyigwa mwaka omwe buyo kuutaninga bunganwa muswaangano—wakali kumbele kubamba lusyomo lwa cikombelo mbweenya mbuli Constantine makumi cisambomwe aamyaka musyule lya ciindi. Mbuli mulembi wa makanaa misela Charles Freeman mbwaakaamba: "Ncintu cipati kwiibaluka kuti Theodosius muli lwakwe taakajisi lwiiyo lwa buleza kusikila ciindi eeco alimwi akuti walo wakabikka mubusena bwa lwiiyo inzila iijisi busongo bukatazya oobo mbwaatakabwene. Mubwini, milawo ya muleli yakakazumizya mazwanga aayo aatakaninga bambululwa" (p. 103).
Lusyomo lumbi lwa ciimo ca Yahuwah Lwakakasyigwa
Lino naakakosozya makani, Theodosius taakali kweengelela mizeezo yaandeene, aboobo walo wakaambilizya mulazyo wakali kubala kuti: "Lino tulailila zikombelo zyoonse kuti zilekelwe mumaanza aa bafundisi aabo bafundisye Taata, Mwana a Muya Uusalala balaa bulemu bomwe, beelene bulemu, alimwi bayebeka bweelene, aabo bataimpanyiki mbuli kwiimpanyigwa kwa buzangi mu lusyomo, aabo (bazumina) kweendelana kwa Baleza botatwe kwiinda mukuzyiba Bantu aabo baswaangene mu Mutwe wa Buleza" (eeco cakainduluka kwaambwa aaba Richard Rubenstein, mubbuku lya When Yahushua Became Yahuwah, 1999, p. 223).
Awumwi mulazyo wakazyila kuli Theodosius wakayungizya akupa malailile aakuzuunyana luzutu mu lwiiyo lupya: "Atusyome muli leza omwe Taata, Mwana, a Muya Uusalala, beelene bulemu alimwi baswaangene kubamba Baleza botatwe basetekene muli omwe. Twazumizya batobeli ba mulawo ooyu kuti balyaambe kuba Banakristu Bakatolika. Nokuba boobo, kuli bamwi, mbwaanga, mukubeteka kwesu, mbantu bafubafuba basondokede aabo mbotuni kuulika zina lyakuti mbazangi alimwi tabeelede kuliyeeyela kuti tubunga twabo [imbungano] ziitwe kuti nzikombelo pe.
"Balo bayootaanguna kupenzyegwa cisubulo ca kusinganyigwa kwa bulemu bwa kujulu, alimwi cisubulo cabili ca nguzu zyesu, kwiinda mu kuyanda kwa Julu, notuyoosala kubapenzya" (cakalembululwa mu Documents of the Christian Church, Henry Bettenson, mulembi, 1967, p. 22).
Aboobo twabona kuti kuyiisya kugambya kwatakazyila kuli Yahushua Messiah, kwatakayiisyidwe aa baapositolo alimwi kutazyizyilwe ku bamlembi ba Bbaibbele bamwi, kwakanjila mubusena, alimwi ciyubunuzyo ca kasimpe camu Bbaibbele ca Taata, Mwana a Muya Uusalala cakaatulwa akugwisyilwa anze. Kufumbwa batakali kuzumina bakaulikwa zina lya bazangi ku muleli acikombelo amilazyo ya mfulumende akupegwa cisubulo kweendelanya mbuli mbokweelede.
Lusyomo lwa Baleza botatwee lwakanungilwa camanjezyeezya aa kulubizya akubambulula
Oobu bweende bwa zintu ncencico bafundisi ba buleza ba Anthony a Richard Hanson ncibaakosozyela makani mubbuku lyabo lyakuti Reasonable Belief: A Survey of the Christian Faith kabaamba kuti kutambula lusyomo lwa Baleza botatwe kwakaboola kwiinda mu "nzila ya kuvwentauzya mu lwiiyo lwa buleza ooko kwakatandila kusikila munsaa myaanda yotatwe ya myaka. . . Yakali nzila ya kusozyasozya akulubizya bunji bwa ziindi kwakali kuganta akwiinzya), oomo kulubizya mukwatakali biyo mu tunsiyansiya . . . Inga nibwaali bufubafuba kujuzya lusyomo lwa Baleza botatwe basetekene kubee lwakajanwa munzila iimbi" (1980, p. 172).
Mucisela cabili ca musela wane, bamayi bayiisya baleza botatwe bacooko ca Cappadocia kujwe lya nyika Nsyoonto ya Asia [mazubaano akatikati ka cisi ca Turkey] bakaanza bubambe bwini bwa lusyomo lwa Baleza botatwe.
|
Mpoonya bakosozya kuti: "Eeyi yakali nzila ndamfu, iipyopyongene oomo zikolo zya busongo mu cikombelo muzyakalibelekela, mpoonya akusozya kusinikizya bamwi, mukwiingula mubuzyo wakuti, 'Ino Jeesu Kristu ulaa bulemu nzi?' . . . Ikuti nikwakali kupyopyongana kwakabetekwa kwiinda munzila ya kusozyasozya akulubizya, eeyo nzila yakali njiyo" (p. 175).
Umwi sicikombelo ca Angilikani mwiyi wa Cikolo Cipati ca Oxford, K.E. Kirk, wakayubununa mukulemba mbukwaazumizyigwa lusyomo lwa Baleza botatwe: "Kululamika bulemu bwa Moza mu lwiiyo lwa buleza abusongo kutalikila mu musela wane; swebo tucengulukila buyo ku balembi ba musela ooyo kuti tubbukizye twaambo twini mpubakaimvwi mu lusyomo lwabo. Mukugambwa kwangu, swebo tusinikizyigwa kuzumina kuti kunyina kaambo nkibaajisi . . .
"Ooku kwaalilwa kwa lwiiyo lwa buleza lwa Bunakristu . . .kutegwa kube kululamika kulaa maanu kaambo keni kali mu kusyoma baleza botatwe, ncintu ciyandika kapati cilaa mulimo. Tulasinikizyigwa, katutaninga nokuba kucengulukila ku mubuzyo wa kululamika lusyomo, kulibuzya lwesu kuti naa lwiiyo lwa buleza nanka busongo bwaansi kuli nilwaajisi kaambo nokaba komwe oolu lusyomo ncolweede kuba lwa Baleza botatwe" ("The Evolution of the Doctrine of the Trinity," published in Essays on the Trinity and the Incarnation, A.E.J. Rawlinson, editor, 1928, pp. 221-222).
Nkaambo nzi kusyoma lwiiyo lutali lwamu Bbaibbele?
Aaka, mubufwaafwi, nkakaano lusyomo lwa Baleza botatwe mbulwakazumizyigwa—alimwi abaabo bakaka kutambula lusyomo oolo mbubakasimbwa aanga mbazangi nokuba batasyomi.
Pele tuyaamika mbotulanganya Yahuwah atalaa lusyomo lutaambidwe nokuceya mu Bbaibbele, oolo lwatakaninga mvwidwe kusikila kwainda misela yotatwe kuzwa ciindi ca Yahushua Messiah a baapositolo bakwe, oolo lwakakazyanyigwa akuzekelaninwa kwa makumi aamyaka (kutaamba misela yakatobela kuzwa ciindi eeco), oolo lwakasinikizyigwa mu mbungano zya bupaizi akweendelezyegwa aa bantu batabujuli nokuba batasyomi alimwi oolo "lwakasalwa kwiinda munzila ya kusozyasozya akulubizya"?
Nee peepe. Kunze lyaboobo swebo tweelede kulanga mu Jwi lya Yahuwah—kutali ku mizeezo ya bantu—kuti tubone Mulengi wesu mbwaliyubununa Lwakwe mukamwini!
Eeci cibali tacili ca-WLC: cakazyila ku https://www.ucg.org/bible-study-tools/booklets/is-God-a-trinity/the-surprising-origins-of-the-trinity-doctrine
Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aamituni woonse ngobaulikide taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo, twakojokolosya mu Mangwalo mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna a balembi ba Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC