Eeci cibalo tacili ca WLC. Eelyo notubelesya zilembedwe aabalembi balaanze lya nkamu, tusimba buyo zyeezyo zyeendelana 100% a Bbaibbele a lusyomo lwesu cino ciindi munkamu ya WLC. Aboobo eezyo zibalo inga zyalanganyigwa kuti nzya nkamu ya WLC. Twakalelekwa kapati amulimo wabalanda ba Yahuwah banjaanji. Pele tatukulwaizyi ndinywe nobeenzuma kutalika kubala zyaalembwa abantu aabo. Eezyo nzibaalemba, twakazigwisya mumalembe eesu nkaambo kanjaanji zililubide akubaa tumpenda. Cintu cuusisya ncakuti tucilangaula mbungano yamilimo iitakwe kampenda. Ikuti konyandidwe nkaambo ka [zibalo/milumbe] iitali ya WLC, kobikkila maanu ku Tusimpi 4:18. Kuteelela kwesu nkwakuti kasimpe Kakwe kalazyokoloka, eelyo mumuni nuuyaa kumwesya munzila yesu. Tulakayandisya kasimpe kwiinda buumi, nkanko tulavwuntauzya kufumbwa nkokakonzya kujanwa. |
Ime ndasyoma kwiinda mu kuswata akupaila ikuti makani aali mu Bbuku lya Ciyubunuzyo, akataangunide kupegwa mu cilengaano ca Yahushua (1:1) ku Mwaapositolo Johane (1:1) kutegwa bapegwe zintu zibotu (zileleko 1:3) bazikombelo zili ciloba zya musela mutaanzi, (1:11) mucooko eeco mazubaano ncotunga twaita kuti kumbo lyacisi ca Turkey, aceeco cakali kwiitwa mu Bulelo bwa Loma kuti “Asia.”
Eelyo Johane naakatambula cilengaano eeci, walo wakacilemba mu bbuku lyakuvwungaila (1:9-11). Makani aa cilengaano aambilizya malailile aagaminide cikombelo comwe-comwe muli zili ciloba (zyaandaano 2-3), antoomwe azimwi zyaalibonya mucilengaano eezyo zyakacili kuboola akujatikizya kunyonyoonwa kwa munzi wa Jelusalema, kugola kwa "bweende bwa zintu zya kaindi" (nkokuti, kupa zituuzyo mu Tempele), kuleta "bweende bwa zintu bupya" kwiinda mu kukomba mu moza amu kasimpe. (Kukomba kwa Bunakristu kwakageme buumi bwa Messiah, lufu lwakwe, kubuka kuzwa kubafu, kuya kujulu, akulela) bulelo bwa bulemu buteeli bwa Yahushua.
Jelusalema ulaambwa kanjaanji mu bbuku lya Ciyubunuzyo lyoonse akuulikwa tuzina-zina twaambilizya twamamanino aa ciindi.
|
Mbwaanga bunji bwa Ciyubunuzyo cijatikizya kunyonyoonwa ( ooko kwakali kuzyaa kuswena) a lubeta lwa "bweende bwakaindi" (nkokuti, kukombya zituuzyo mu Tempele), eeco taceelede kugambya kuti munzi mupati wa "bweende bwa kaindi" mpaageme bunji bwa Ciyubunuzyo. Jelusalema ulaambwa kanjaanji mu bbuku lya Ciyubunuzyo lyoonse akuulikwa tuzina-zina tusendekezya mamanino aanyika.
Jelusalema waambwa munzila yakuba afwaafwi mu Ciyubunuzyo 11:1-2:
1 Mpawo Ime ndakapegwa kasako kakupimya akwaambilwa kuti, “Nyamuka upime ŋanda yokwa Yahuwah wamana upime acipaililo, alimwi ubale abantu aabo bakombela mumo. Pele lukwakwa lwa ŋanda yokwa Yahuwah utalupimi ulusiye, nkaambo lwapegwa kuli bakunze. Aabo bayoolyatauka munzi uusalala kwa myezi iili makumi one ayibili.
Itemple lyakali mu Jelusalema mumusela mutaanzi (kuutana sika mwaka wa 70 A.D.). Kwaamba kujatikizya Tempele kubelesya mukonzyanyo nokuba moza nokuba cintu cilibonya aameso, ooko. nkweeta ku mizeezo munzi wini ooko tempele nkulyaayakidwe. Cisyoonto 2 ciya kumbele kwaamba kuti munzi uusetekene uyoolyataukwa kwa myezi makumi one ayibili. Eeci nciindi ceelene a Nkondo ya BuJuuda Ntaanzi mbuyaatola ciindi, yakatola mazuba kuzwa mu 66 kusikila mu 70 A.D.
Jelusalema alimwi ulaambidwe aakale mu caandaano 11 mu cisyoonto 8:
8 Nkabela mitumba yabo iyokwaalabana mumigwagwa ya munzi mupati. Zina lyakusempuzya lya munzi ooyo ngu Sodomu naa Ijipiti-ooko Mwami wabo nkwaakakankamininwa.
"ooko Mwami wabo nkwaakakankaminwa" –Yoonse milumbe mubotu yone a bbuku lya Milimo aambilizya Jelusalema kuti nkokuko Messiah nkwaakagagailwa
|
Kuli zitondezyo zyobile aawa zyakulangisya kujatikizya "munzi mupati." Kutaanguna, munzi wamacaalizyo ooyo wakali kwaambwa wakali Jelusalema (mu Ciyubunuzyo11:1-2). Aboobo, aaka kaambo kalikke nkakaamba munzi ooyu. Mukubelesya mabala munzila yeelede, inga kwayandika kupelenguysa ca lweeno mu misobano ya ciGiliki kuti tupilinganye busena bwaambwa aawa kuti buli kumbi kutali ku Jelusalema. Cabili, cibalo cipede makani aayumyayumya kuzyibya busena bwaambwa mu cilengaano. Oobo busena mbweenya mbobusena "Mwami wabo nkwaakakankamininwa" (ὅπου καὶ ὁ κύριος αὐτῶνἐσταυρώθη). Yoonse milumbe mibotu yone a bbuku lya Milimo yaamba Jelusalema kuti nkokwaakankamininwa Messiah.
Jelusalema alimwi ulaambidwe amucaandaano 11 mu cisyoonto 13:
13 Lino ciindi eeco nciconya, nyika yakazungaana kapati, eelyo cipaanzi cakkumi camunzi cakawa, nkabela bantu bakafwa mukuzungaana kwanyika ooku bakali zyuulu zili ciloba. Bantu bakasyaala bakayoowa kapati, eelyo bakalemeka Yahuwah wakujulu.
Munzi ooyu upanduludwe kuti wakalaa kati ka kuzungaana kwa nyika kupati. Eelyo kuzungaana nyika nokwaambwa mu Cizuminano Cakale, kanjaanji nkusandulula kusanduka kwa bweende bwa Mapolitikisi aa zyooko zyanyika akutobelanya mbeta zya Yahuwah. Ncobeni Jelusalema wakasubulwa mu lubeta lwamu 70 A.D. alimwi kwakaba kusanduka kupati mu bweende bwa mapolitikisi eelyo nkondo ya BamaJuuda niyakaalilwa kuzangila Bulelo bwa Loma.
Jelusalema ulangika aanga taambidwe mu zibeela zisyoonto, alimwi ciindi citobela ugaminide mu kampango 14:8:
8 Eelyo mungelo wabili wakatobela yooyo mutaanzi, kumwi kati, “Wawa, wawa Bbabbuloni munzi mupati! Wakanywisya bantu boonse waini wawo wabumambe!”
Tulakonzya kubuzya kuti, mbubuti Jelusalema mbwali mukampango aaka mbwaanga munzi waambidwe wiitwa kuti "Bbabbuloni Mupati"? Bwiinguzi ku mubuzyo ooyu mbuubauba kapati. Swebo tweelede kusandulula caambidwe aawa kuti mbusena bupya (butaninga kwaambidwe) nokuba bwaambidwe kale mu cibalo. Busena bwamamanino bwaambidwe munzi ngweenya ooyu buli mu kampango 11:13, ooyo ngotuzyi kale kuti ngonguwe waambidwe amu kampango 11:8 –munzi ooko Mwami nkwaakakankamininwa: ku Jelusalema. Ikuti aaka kampango kakataambi munzi waambidwe kale (Jelusalema) alimwi akuti munzi mupya, swebo inga twalangila kuti ooyo munzi waambwa kale munzila iizyibidwe mu cibalo.
Imunzi alimwi uli mumuzeezo mu kampango 14:20:
20 Lino nsaansa eezi zyakakandwa mucikandilo cazyo cilikunze lyamunzi, eelyo kuzwa mucikandilo eeci kwakazwa bulowa oobo bwakakunka mbuli mulonga uubbilwa kusikila mu ntambo zya mabbiza akulampa musinzo uulampa mamaile aali myaanda yobile.
Kunyina munzi uumbi uulangilwa kuba munzi waambwa waawa. Ooyu munzi ngonguwe ngweenya waambidwe amukampango 14:8. Musinzo uupimwa (1,600 mamaile) ulayandika kapati nkaambo wiiminina cooko naa busena bwanyika bupati aasyoonto kwiinda cisi ca Isilayeli camu Bbaibbele. Aawa bweende bwa zintu bupanduludwe nkuu cikandilo ca masaansa anze lya munzi (Jelusalema), mpoonya kukankaula bantu kwakataalukila kunjeleela ya munzi. Eeci cikonzya biyo kumvwisyigwa mubusanduluzi bwa cishinshmi bwa kutikaika malowa nibaazangila mfulumende BamaJuuda mu 66-70 A.D. akuyambukizya manyongwe ooko kwaasikila mu kunyonyoona alufu mu nkondo eeyo.
Ciindi citobela munzi nowaambidwe muu Ciyubunuzyo 17:5. Alimwi (mbweenya mbuli mu kampango 14:8), kwaambidwe kuti Bbabbuloni, pele aciindi eeci kakusalazyidwe kusandulula mu kampango 17:18.
Izina lilembedwe ankumo yakwe lyakali maseseke: BBABBULONI MUPATI NYINA WA BASIMAMAMBE AZISESEMYO ZYA NYIKA. (Ciyubunuzyo 17:5)
Mu caandaano eeci, kuli cilongwe cipanduludwe akataa Munyama a Najempwe (17:3). Munyama a sibwaamu nzintu zyobile zyaanzeene zipangana cilongwe antoomwe. Boonse bobile balaa makanze aanjilene (kwa ciindi cikubwene), alimwi boonse bobile batalikila mu cilongwe cabo antoomwe, (kwa ciindi cisyoonto). Sibwaamu, mu caandaano coonse, ulabonwa kuti munzi, mbuli mbutwajana mu kampango 17:18:
18 Ooyo mukaintu ngookabona munzi mupati uulela atalaa bami baanyika.” (Ciyubunuzyo 17:18)
Ncibotu kapati lyoonse Ijwi lya Yahuwah nolitupa cakupasunuzya malailile aakusanduluzya ndilyo! Atuzubulule nzyotwajana kusikila waano:
- Tulizyi kuti Jelusalema mu mizeezo ngo "munzi uusetekene" (11:1-2).
- Tulizyi kuti Jelusalema ulaa tuzinazina mbuli twakuti "Sodoma" a "Egipiti" (11:8).
- Tulizyi kuti Jelusalema makani aabuzangi bupati (11:13).
- Tatuninga zyiba pele tuyeeyela muzeezo wakuti kunooli Jelusalema awalo nguupedwe kazina kakuti "Bbabbuloni" (14:8 & 17:5, 17:18)
Kaambo kaambwa kucaalizya atala aawa kalacinca kuzwa kukuba manjezyeezya kuya munsaa kuba masimpe mubusanduluzi bwa munzi. Mukaintu ngo munzi mupati; Munzi uuli kuli, mbotunga twabuzya? Munzi uulela atalaa bami baanyika (17:18). Nguuli munzi uunga waba boobo? Tuceede biyo zintu zisyoonto zya kusala. Eeci cibalo kunooli caamba busena bupya, oobo butaambidwe kale musyule, biyobiyo tulacaazya kwaamba kuti Sibwaamu ngu Jelusalema.
Ino cibalo ca Ciyubunuzyo citwaambila nzi kujatikizya Sibwaamu?
- Sibwaamu ukkede naa utabilidwe aa Munyama (17:3). Eeci citondezya kuti ooyo munzi waambwa tawaangulukide mu nguzu zyawo pele uyeeme ku (Munyama) kupegwa bulelo.
- Sibwaamu ncifwanikiso ca buvwubi (17:4). Ken Gentry ulemba zitobela kwiinduluka zyakaamba balembi ba misela bataanzi:
"Pele nobaba balembi batamuzyi leza , abalo bakali kusumpauzya Jelusalema mu mibandi yabo kuti wakali munzi uubujula mazubaayo. Tacitus waamba munzi ooyu kuti “munzi uulaa mpuwo.” Pliny Mupati ubandauka kuti “kusikila waawo ooyu ngo munzi wiinda kuluulwa akataa minzi ya nsiku ya Kujwe.” Appian, waku Loma syaazyibwene wa milawo mulembi (mu mwaka wa. AD 160), wakawaamba kuti “munzi mupati Jelusalema” (Tacitus, mu bbuku lyakuti Histories 5:2; Fragments of the Histories 1; Pliny, mu Natural History 5:14:70; Appian, mu The Syrian Wars 50). The Sibylline Oracles, Josephus, abbuku lya Talmud balazuminana kwiita Jelusalema kuti “munzi mupati” (Sibylline Oracles 5:150–154, 408–413; Josephus, J.W. 7:1:1; 7:8:7."
Jelusalema [sibwaamu] wakagwasyilidwe aa nguzu zya Bulelo bwa Loma (kusikila ciindi ca kuzangila mfulumende kwa bamaJuuda nikwaatalika mu 66 A.D. akumanina mu kunyonyoonwa kwa Jelusalema mu 70 A.D.).
|
- Ooyu sibwaamu upanduludwe kuti "ukoledwe bulowa bwa bantu ba Yahuwah basetekene" (17:6). Langa mulongo wa mikonzyanyo ooyu oomo Jelusalema mwalibonya kwiilingana kumbele kupenzya bantu bokwa Yahuwah mu Cizuminano Cipya: Milimo 4:3; 5:18–33; 6:12; 7:54–60; 8:1ff; 9:1–4, 13, 23; 11:19; 12:1–3; 13:45–50; 14:2–5, 19; 16:23; 17:5–13; 18:12; 20:3, 19; 21:11, 27; 22:30; 23:12, 20, 27, 30; 24:5–9; 25:2–15; 25:24; 26:21. Langa amu: 2 Bakolinto 11:24; 2 Batesalonika 2:14–15; BaHebulayo 10:32–34.
- Sibwaamu upanduludwe kuti utantide atalaa Munyama uulaa mitwe iili ciloba ameja aali kkumi (17:7). Mutumpango tutobela aakale, Munyama uyungizyide kusandululwa (17:9) akupandululwa kuti: "Mitwe iili ciloba malundu aali ciloba aawo aakkede mukaintu.” Loma wakali munzi wakalaa mpuwo ya kuyakilwa atalaa malundu aali ciloba munyika ya nsiku. Jelusalema wakatabilidwe aa nguzu zya Bulelo bwa Loma (kusikila ciindi ca kuzangila mfulumende kwa bamaJuuda nikwaatalika mu 66 A.D. akumanina mu kunyonyoonwa kwa Jelusalema mu 70 A.D.)
- Sibwaamu a Munyama mukuya kwa ciindi bakabukilana kulwana (17:15-16). Kusikila aciindi ca kuzanga kwa bamaJuuda, Jelusalema wakalaa cilongwe ca mapolotikisi a bulelo bwa Loma. BamaJuuda bakali kuzumizyigwa kuzumanana bupaizi bwabo mu Jelusalema, kufumbwa biyo kuti balo (mbuli bantu baakomwa) kabapa milumbo amitelo kuli Caesar.
- Sibwaamu mukuya kwa ciindi uzyibidwe mumulaka ngweenya kuti ngu Jelusalema kuzwa mu kampango 11:8, 14:8, a 17:5. Munzi mupati ngu Jelusalema; Sibwaamu a Jelusalema ncintu comwe. Sibwaamu, aboobo, mukonzyanyo, ndi zina lya cishinshimi lipedwe yooyo ngwaakaba Jelusalema. Muciindi cakusiminina kusyomeka ku Mwami Yahuwah, Jelusalema wakasulaika Mwanaa Yahuwah alimwi muciindi akuyungizya buzangi bwawo.
Mu zyaandaano zicaalizya zisyoonto zya Ciyubunuzyo, bunji bwa tuzinazina ooto tupandulula kunyonyoona munzi wa Jelusalema, kuli kudilimunwa akumwayaulwa. Tulakonzya kuganta tuzinazina twa Jelusalema mbwaanga baliswaangene a munzi ooyu mucooko oomo muuyakidwe—ooko Mwami nkwaakakankamininwa. Kanjaanji, ootu tuzinazina tubelesyegwa mu bbuku lyoonse oomo, tupedwe mulimo kusikila kumamanino.
- Jelusalema wiitwa kuti "munzi mupati" mu tumpango 18:10, 18:16, 18:19, a 18:21.
- Jelusalema wiitwa kuti Bbabbuloni mu kampango 18:2, 18:10, a 18:21.
Jelusalema mu zina waambidwe biyo ziindi zisyoonto (3:12, 21:2, 21:10) mu bbuku lya Ciyubunuzyo. Kuli kwaandaana kukondelezya akataa Jelusalema "wakaindi" (ooyo munzi wakabetekwa aa Yahuwah nkaambo ka mulandu wa kutyola cizuminano ca kukankamina Mwanaa Yahuwah) a Jelusalema "mupya".
Nkaambo nzi kuzyiba munzi wa Jelusalema ncokali kaambo? Kuteelela Ciyubunuzyo cabululeme (mbuli mbucaakeelede kubalwa aa Yahushua kwiinda muli Johane), tulabona kuti eeli bbuku lilaa twaambo twa moza tunjaanji pele kalilaa musela omwe mumuzeezo. Eeli bbuku libandika mazubaa aazya kumbele lyesu (nokuba kuti eeco ncintu ciyungizyidwe mu bbuku). Kunze lyaboobo, eeli bbuku kanjaanji liyubulula cintu citola busena kwiinda mu mikonzyanyo ya cishinshimi eeyo iiyoosiya ciganto coongola kapati akataa Bunakristu, BuJuuda, a nyika kwa misela yabantu yoonse.
Mbuli Banakristu, eeli bbuku ncintu cileta kukulwaizya kuti swebo eeco ncotweelede kulangila kumbelaa mazuba, alimwi nokuba kumbelaa buumi buno, cisimpidwe mu mulimo ookwa Yahuwah mu ciindi amu misela. Bupaizi bwesu tabuyeeme ku busongo bwakulipungila, zintu zyeenzu zya maseseke aamalende, nokuba "zintu zya kubbejela" zikopanya maanu. Lusyomo lwesu luyakidwe atalaa mulimo ookwa Yahuwah mu nyika, mbuli mbuuyubunudwe akwaambwa mu mangwalo aa Cizuminano Cakale a Cipya.
Eeci ncibalo citali ca-WLC cakalembwa aaba Jacob Toman.
Twakagwisya mucibalo citaanzi mazina aabakomba mituni ngobayita Taata a Mwana, akubikka mucibaka cangawo mazina mataanzi ngubaapedwe. Kuyungizya waawo twakajokolosya mutumpango ntotulembulude akubikka mazina aa Taata a Mwana, mbuli mbwaakalembedwe kutaanguna abalembi bamu Bbaibbele bakayoyelwa moza. Nkamu ya-WLC